ctionis perpulit, vti, relicto Suthule, in abditas regiones fefe, veluti cedentem, infequeretur. Interea per homines callidos die noctuque exercitum tentabat : centuriones ducesque turmarum, partim vti transfugerent, corrumpere; ] alii, figno dato, 10cum vti defererent. ita delicta occultiora fore. Quae poftquam ex fententia inftruit; intempesta nocte, de improuifo multitudine Numidarum Auli caftra circumuenit. Milites Romani, tumultu perculfi infolito, arma capere alii, alii fe abdere, pars territos confirmare; trepidare omnibus locis: vis magna hoftium, coelum nocte atque nubibus obscuratum; periculum anceps: poftremo fugere, an manere, tutius foret, in incerto erat. Sed ex eo numero, quos paullo ante corruptos diximus, cohors vna Ligurum, cum duabus turmis Thracum, et paucis gregariis militibus, tranfiere ad regem et centurio primi pili tertiae legio nis per munitionem, quam, vti defenderet, acceperat, locum hoftibus introeundi dedit : eaque Numidae cuncti irrupere. Noftri foeda fuga, plerique abiectis armis, proxumum collem occupauere. Nox atque

praeda caftrorum hoftes, quo minus victoria vterentur, remorata funt. Dein Iugurtha poftero die cum Aulo in colloquio verba facit: tametfi ipfum cum exercitu fame, ferro claufum tenet: tamen fe humanarum rerum memorem ; fi fecum foedus faceret, incolumis omnis fub iugum missurum: pructerea, vti diebus decem Numidia decederet. Quae quamquam grauia et flagitii plena erant: tamen, quia mortis metu mutabant, ficuti regi libuerat, pax conuenit.

CAP. XXXIX.

Sed vbi ca Romae comperta funt, metus atque moeror ciuitatem inuafere : pars dolere pro gloria imperii: pars infolita rerum bellicarum timere libertati : Aulo omnes infefti, ac maxume, qui bello faepe praeclari fuerant; quod armatus dedecore potius, quam manu falutem quaefiuerat. Ob ca Conful Albinus ex delicto fratris inuidiam, ac deinde periculum timens, Senatum de foedere confulebat. et tamen interim exercitui fupplementum fcribere fociis et nomine Latino auxilia arceffere : denique modis omnibus feftinare. Senatus ita, vti par fuerat, decernit, SVO ATQVE

ab

POPVLI

INIVSSV NVLLVM POTVISSE

FOEDVS FIERI. Conful impeditus a tribunis plebis ne, quas parauerat copias, fecum portaret, paucis diebus in Africam proficifcitur. nam omnis exercitus, vti conuenerat, Numidia deductus, in prouincia hiemabat. Poftquam eo venit: quamquam perfequi Iugurtham et mederi fraternae inuidiae animus ardebat; cognitis militibus, quos praeter fugam, foluto imperio, licentia atque lafciuia corruperat, ex copia rerum ftatuit, nihil fibi agitandum.

CAP. XL.

Interea Romae C. Mamilius Limetanus tribunus plebis rogationem ad populum promulgat, vti quaereretur in eos, quorum confilio Iugurtha Senati decreta neglegiffet ; quique ab eo in legationibus, aut imperiis pecunias accepiffent; qui elephantos, quique perfugas tradidiffent; item qui de pace, aut hello cum hoftibus pactiones feciffent. rogationi partim confcii fibi, alii ex partium inuidia pericula metuentes, quoniam aperte refiftere non poterant, quin illa et alia talia placere fibi faterentur; occulte per amicos, ac maxume per homines nominis

Huic

Latini et focios Italicos impedimenta parabant. Sed plebes, incredibile memoratu eft, quam intenta fuerit, quantaque vi rogationem iufferit, decreuerit, voluerit: magis odio nobilitatis, cui mala illa parabantur, quam cura reipublicae. tanta lubido in partibus. Igitur ceteris metu perculfis, M. Scaurus, quem legatum Beftiae fupra docuimus, inter laetitiam plebis, et fuorum fugam, trepida etiam tum ciuitate, cum ex Mamilia rogatione tres quaefitores rogarentur, effecerat, vti ipfe in eo numero crearetur. Sed quaeftio exercita afpere violenterque ex rumore, et lubidine plebis. vt faepe nobilitatem, fic ea tempeftate plebem ex fecundis rebus infolentia ceperat. CAP. XLI.

Ceterum mos partium popularium et Senati factionum, ac deinde omnium malarum artium paucis ante annis Romae ortus, otio et abundantia earum rerum, quae prima mortales ducunt. Nam ante Carthaginem deletam populus et Senatus Romanus placide modefteque inter fe rempublicam tractabant: neque gloriae, neque dominationis certamen inter ciuis erat: metus ho

ftilis in bonis artibus ciuitatem retinebat. Sed vbi illa formido mentibus difceffit; fcilicet ea, quae fecundae res amant, lafciuia atque fuperbia inceffere. Ita, quod in aduorfis rebus optauerant, otium, poftquam adepti funt, afperius, acerbiusque fuit. Namque coepere nobilitas dignitatem, populus libertatem in lubidinem vertere : fibi quisque ducere, trahere, rapere. Ita omnia in duas partis abftracta funt. respublica, quae media fuerat, dilacerata. Ceterum nobilitas factione magis pollebat: plebis vis foluta atque difperfa, in multitudine, minus poterat: paucorum arbitrio belli domique agitabatur: penes eosdem aerarium, prouinciae, magiftratus, gloriae triumphique erant: populus militia atque inopia vrguebatur; praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant. Interea parentes, aut parui liberi militum, vt quisque potentiori confinis erat, fedibus pellebantur. Ita cum potentia auaritia, fine modo modeftiaque inuadere; polluere et vaftare omnia; nihil penfi, neque fancti habere, quoad femet ipfa praecipitauit. Nam vbi primum [ex nobilitate ] reperti funt, qui veram gloriam