ille fefe in loca faltuofa et natura munita receperat ibique cogebat exercitum numero hominum ampliorem, fed hebetem infirmumque, agri ac pecoris magis, quam belli, cultorem. Id ea gratia eueniebat, quod praeter regios equites nemo omnium Numidarum ex fuga regem fequitur; quo cuiusque animus fert, eo difcedunt: neque id flagitium militiae ducitur: ita fe mores habent. Igitur Metellus vbi videt regis etiam tum animum ferocem; bellum renouari, quod, nifi ex illius lubidine, geri poffet; praeterea iniquum certamen fibi cum hoftibus, minore detrimento illos vinci, quam fuos vincere: ftatuit non praeliis, neque acie, fed alio more bellum gerundum. Itaque in Numidiae loca opulentiffima pergit, agros vaftat, multa caftella et oppida te mere munita, aut fine praefidio, capit incenditque, puberes interficit, alia omnia militum praeda effe. Ea formidine multi mortales Romanis dediti. obfides, frumentum et alia, quae vfui forent, adfatim praebita: vbicumque res poftulabat, praefidium impofitum. Quae negotia multo magis, quam praelium male pugnatum [ab fuis]

regem terrebant. quippe cui fpes omnis in fuga fita, fequi cogebatur; et qui fua loca defendere nequiuerat, in alienis bellum gerere. Tamen ex copia, quod optumum videbatur, confilium capit: exercitum plerumque in isdem locis opperiri iubet; ipfe cum delectis equitibus Metellum fequitur, nocturnis et auiis itineribus ignoratus Romanos palantis repente adgreditur. eorum plerique inermes cadunt, multi capiuntur : nemo omnium intactus profugit. et Numidae, priusquam ex caftris fubueniretur, ficuti iuffi erant, in proxumos collis difcedunt.

CAP. LV.

Interim Romae gaudium ingens ortum, cognitis Metelli rebus: vt feque et exercitum more maiorum gereret; in aduorfo loco, victor tamen virtute fuiffet; hoftium agro potiretur; Iugurtham magnificum 'ex Auli fecordia, fpem falutis in folitudine, aut fuga coegiffet habere. Itaque Senatus

OB EA FELICITER ACTA DIS IMMORTALIBVS SVPPLICIA DECERNERE: ciuitas trepida antea et follicita de belli cuentų, laeta agere fama de Metello prae

clara effe. Igitur eo intentior ad victoriam niti, omnibus modis feftinare, cauere tamen, necubi hofti opportunus fieret: meminiffe, poft gloriam inuidiam fequi. Ita quo clarior erat, eo magis animi anxius: neque poft infidias Iugurthae effufo exercitu praedari: vbi frumento, aut pabulo opus erat, cohortes cum omni equitatu praefidium agitabant: exercitus partim ipfe, ré liquos Marius ducebat. Sed igni magis, quam praeda, ager vaftabatur. Duobus locis, haud longe inter fe, caftra faciebant. vbi vi opus erat, cuncti aderant : ceterum, quo fuga atque formido latius crefcerent, diuorfi agebant. Eo tempore Iugurtha per collis fequi tempus, aut locum pugnae quaerere qua venturum hoftem audierat, pabulum et aquarum fontis, quorum penuria erat, corrumpere: modo fe Metello, interdum Mario oftendere; poftremos in agmine tentare, ac ftatim in collis regredi, rurfus aliis, poft aliis minitari: neque praelium facere, neque otium pati; tantummodo hoftem ab incepto retinere.

CAP. LVI.

Romanus imperator vbi fe dolis fatigari

videt, neque ab hofte copiam pugnandi fieri; vrbem magnam, et in ea parte, qua fita erat, arcem régni, nomine Zamam ftatuit obpugnare: ratus id, quod negotium pofcebat, Iugurtham laborantibus fuis auxilio venturum, ibique praelium fore. At ille, quae parabantur, a perfugis edoctus, magnis itineribus Metellum anteuenit; oppidanos hortatur, moenia defendant, additis auxilio perfugis; quod genus ex copiis regis, quia fallere nequibant, firmiffumum. Praeterea pollicetur, in tempore femet cum exercitu adfore. Ita compofitis rebus, in loca quam maxume occulta difcedit, poft paullo cognofcit, Marium ex itinere frumentatum cum paucis cohortibus Siccam miffum: quod oppidum primum omnium poft malam pugnam ab rege defecerat. Eo cum dilectis equitibus noctu pergit, et iam egredientibus Romanis in porta pugnam facit: fimul magna voce Siccenfes hortatur, vti cobortis ab tergo circumueniant: fortunam praeclari facinoris cafum dare; fi id fecerint, poftea fefe in regno, illos in libertate fine metu aetatem acturos. Ac ni Marius figna inferre atque euadere oppido propera

ac

uiffet, profecto cuncti, aut magna pars Siccenfium fidem mutauiffent. tanta mobilitate fefe Numidae agunt.. Sed milites Iugurthini paullifper ab rege fuftentati poftquam maiore vi hoftes vrguent, paucis amiffis, profugi difcedunt.

CAP. LVII.

Marius ad Zamam peruenit. id oppidum in campo fitum, magis opere, quam natura munitum erat: nullius idoneae rei egens, armis virisque opulentum. Igitur Metellus, pro tempore atque loco paratis rebus, cuncta moenia exercitu circumuenit. legatis imperat, vbi quisque curaret:, deinde, figno dato, vndique fimul clamor ingens oritur. neque ea res Numidas terret; infenfi intentique fine tumultu manent : praelium incipitur. Romani, pro ingenio quisque, pars eminus glande, aut lapidibus pugnare; alii fuccedere, ac murum modo fubfodere, modo fcalis adgredi: cupere praelium in manibus facere. Contra ea oppidani in proxumos faxa voluere; fudes, pila, praeterea picem fulphure et taeda mixtam ardentia mittere. Sed nec illos, qui procul manferant, timor animi