magna multitudine Iugurtham accedit. Ita amborum exercitu coniuncto, Marium iam in hiberna proficifcentem, vix decima parte die reliqua, inuadunt: rati noctem, quae iam aderat, victis fibi munimento fore; et, fi viciffent, nullo impedimento, quia locorum fcientes erant: contra Romanis vtrumque cafum in tenebris 'difficiliorem. Igitur fimul Conful ex multis de hoftium aduentu cognouit, et ipfi hoftes aderant, et priusquam exercitus aut inftrui, aut farcinas colligere, denique antequam fignum, aut imperium vllum accipere quiuit, equites Mauri atque Gaetuli, non acie, neque vllo more praelii, fed cateruatim, vti quosque fors conglobauerat, in noftros concurrunt. qui omnes trepidi improuifo metu, ac tamen virtutis memores, aut arma capiebant, aut capientis alios ab hoftibus defenfabant: pars equos efcendere, obuiam ire hoftibus: pugna latrocinio magis, quam praelio fimilis fieri fine fignis, fine ordinibus equites, pedites permixti; caedere alios, alios obtruncare, multos, contra aduorfos acerrume pugnantis, ab tergo circumuenire : neque virtus, neque arma fatis tegere; quod hoftes numero plures et vndique circumfufi. denique Romani veteres, nouique, et ob ea fcientes belli, fi quos locus, aut cafus coniunxerat, orbes facere: atque ita ab omnibus partibus fimul tecti et inftructi hoftium vim fuftentabant. CAP. XCVIII Neque in eo tam afpero negotio territus Marius, aut magis, quam antea, demiffe animo fuit; fed cum turma fua, quam ex fortiffumis magis, quam familiariffumis, parauerat, vagari paffim ; ac modo laborantibus fuis fuccurrere, modo hoftis, vbi confertiffumi obftiterant, inuadere: manu confulere militibus, quoniam imperare, conturbatis omnibus non poterat. Iamque dies confumtus erat, cum tamen barbari nihil remittere; atque, vti reges praeceperant, noctem pro fe rati, acrius inftare. Tum Marius ex copia rerum confilium trahit, atque, vti fuis receptui locus effet, collis duos propinquos inter fe occupat. quorum in vno, caftris parum amplo, fons aquae magnus erat: alter vfui opportunus, quia magna parte editus et praeceps pauca munimento quaerebat. Ceterum apud aquam Sullam cum equitibus noctem agitare iubet. Ipfe paullatim difperfos milites, neque minus hoftibus conturbatis, in vnum contrahit dein cunctos pleno gradu in collem fubducit. Ita reges, loci difficultate coacti, praelio deterrentur. neque tamen fuos longius abire finunt, fed, vtroque colle multitudine circumdato, effufi confedere. Dein crebris ignibus factis, plerumque noctis barbari fuo more laetari, exfultare, ftrepere vocibus ipfi duces feroces, quia non fugerent, pro victoribus agere. Sed ea cuncta Romanis ex tenebris et editioribus locis facilia vifu magnoque hortamento erant. CAP. XCIX. Plurimum vero Marius imperitia hoftium confirmatus, quam maxumum filentium haberi iubet: ne figna quidem, vti per vigilias folebant, canere: deinde, vbi lux aduentabat, defeffis iam hoftibus & paullo ante fomno captis, de improuifo vigiles, item cohortium, turmarum, legionum tubicines fimul omnis figna canere, milites clamorem tollere atque portis erumpere. Mauri atque Gaetuli ignoto et horribili fonitu repente exciti, neque fugere, neque arma capere, neque omnino facere aut prouidere quidquam poterant. ita cunctos ftrepitu, clamore, nullo fubueniente, noftris inftantibus, tumultu, terrore, formido, quafi vecordia, ceperat. Denique omnes fufi fugatique. arma et figna militaria pleraque capta: pluresque eo praelio, quam omnibus fuperioribus interemti. Nam fomno et metu infolito impedita fuga. CAP. C. Dein Marius, vti coeperat, in hiberna: quae, propter commeatum, in oppidis maritumis agere decreuerat. neque tamen fecors victoria, aut infolens factus; fed pariter ac in confpectu hoftium, quadrato agmine incedere. Sulla cum equitatu apud dextumos, in finiftra A. Manlius cum funditoribus et fagittariis, praeterea cohortes Ligurum curabat: primos et extremos cum expeditis manipulis tribunos locauerat. Perfugae, minume cari et regionum scientissumi, hoftium iter explorabant: fimul Conful, quafi nullo impofito, omnia prouidere : apud omnes adeffe: laudare, increpare merentis. Ipfe armatus intentusque, item milites cogebat: neque fecus, atque iter fa cere, castra munire, excubitum in portas CAP. CI. Igitur quarto denique die, haud longe ab oppido Cirta vndique fimul fpeculatores citi fefe oftendunt: qua re hoftis adeffe intellegitur. Sed quia diuorfi redeuntes, alius ab alia parte, atque omnes idem fignificabant; Conful incertus, quonam modo aciem inftrueret, nullo ordine commutato, aduorfum omnia paratus, ibidem opperitur. Iugurtham fpes fruftrata, qui copias in quatuor partis diftribuerat: ratus ex omnibus Ita |