CAP. I. Falfo queritur de natura fua genus huma num, quod imbecilla atque aeui breuis forte potius, quam virtute regatur. Nam contra, reputando, neque maius aliud, neque praeftabilius inuenias, magisque naturae induftriam hominum, quam vim, aut tempus deeffe. Sed dux atque imperator vitae mortalium animus eft: qui vbi ad gloriam virtutis via graffatur, abunde pollens potensque et clarus eft, neque fortunae eget: quippe probitatem, induftriam, alias artis bonas neque dare, neque eripere poteft. Sin captus prauis cupidinibus ad inertiam et voluptatis corporis peffum datus eft: F perniciofa lubidine paullifper vfus; vbi per fecordiam vires, tempus, ingenium defluxere, naturae infirmitas accufatur : fuam quisque culpam auctores ad negotia transferunt. Quod fi hominibus bonarum rerum tanta cura effet, quanto ftudio aliena ac nihil profutura, multumque etiam periculofa petunt; neque regerentur magis, quam regerent cafus, et eo magnitudinis procederent, vbi pro mortalibus gloria aeterni fierent. CAP. II. Nam vti genus hominum compofitum ex anima et corpore: ita res cunctae ftudiaque omnia noftra corporis alia, alia animi naturam fequuntur. Igitur praeclara facies, magnae diuitiae, ad hoc vis corporis, alia huiuscemodi omnia breui dilabuntur; at ingenii egregia facinora, ficuti anima, immortalia funt. Poftremo corporis et fortunae bonorum, vt initium, finis eft orta occidunt et aucta fenefcunt; animus incorruptus, aeternus, rector humani generis, agit atque habet cuncta, neque ipfe habetur. Quo magis prauitas eorum admiranda eft, qui, dediti corporis gaudiis, per omnia luxum atque ignauiam aetatem agunt: ceterum ingenium, quo neque melius, neque amplius aliud in natura mortalium eft, incultu atque fecordia torpefcere finunt: cum praefertim tam multae variaeque fint artes animi, quibus fumma claritudo paratur. CAP. III. Verum ex his magiftratus et imperia, poftremo omnis cura rerum publicarum, minume mihi hac tempeftate cupiunda videntur: quoniam neque virtuti honos datur; neque illi, quibus per fraudem ius fuit, tuti, aut eo magis honefti funt. Nam vi quidem regere patriam, aut parentes, quamquam et poffis, et delicta corrigas, ta men importunum eft: cum praefertim omnes rerum mutationes caedem, fugam, aliaque hoftilia portendant; Fruftra autem niti, neque aliud fatigando, nifi odium, quaerere, extremae dementiae eft. nifi forte quem inhonefta et perniciofa lubido tenet, potentiae paucorum decus atque libertatem fuam gratificari. CAP. IV. Ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno vfui eft me mória rerum geftarum: cuius de virtute, quia multi dixere, praetereundum puto; fimul, ne per infolentiam quis existumet, memet, ftudium laudando, extollere. Atque ego credo fore, qui, quia decreui procul a republica aetatem agere, tanto tamque vtili labori meo nomen inertiae imponant certe, quibus maxuma induftria videtur, falutare plebem, et conuiuiis gratiam quaerere. Qui fi reputauerint, et quibus ego temporibus magiftratus adeptus fum, et quales viri idem adfequi nequiuerint, et poftea quae genera hominum in fenatum peruenerint; profecto exiftumabunt, me magis merito, quam ignauia, iudicium animi mutauiffe, maiusque commodum ex otio meo, quam ex aliorum negotiis reipublicae venturum. Nam faepe audiui, Q. Maxumum, P. Scipionem, praeterea ciuitatis noftrae praeclaros viros folitos ita dicere, CVM MAIORVM IMAGINES INTVERENTVR, VEHEMENTISSVME SIBI ANIMVM AD VIRTVTEM ACCENDI. Scilicet non ceram illam, neque figuram tantam vim in fefe habere; fed memoria rerum gestarum cam flammam egregiis vi ris in pectore crefcere, neque prius fedari, quam virtus eorum famam atque gloriam adaequauerit. At contra, quis eft omnium his moribus, quin diuitiis et fumtibus, non probitate neque induftria cum maioribus fuis contendat? etiam homines noui, qui antea per virtutem foliti erant nobilitatem anteuenire, furtim et per latrocinia potius [quam bonis artibus] ad imperia et honores nituntur. proinde quafi praetura et confulatus, atque alia omnia huiuscemodi per se ipfa clara, magnifica fint; ac non perinde habeantur, vt eorum, qui fuftinent, virtus eft. Verum ego liberius altiusque proceffi, dum me ciuitatis morum piget taedetque. nunc ad inceptum redeo. CAP. V. Bellum fcripturus fum, quod populus Romanus cum Iugurtha, rege Numidarum geffit primum quia magnum et atrox, variaque victoria fuit; dein quia tum primum fuperbiae nobilitatis obuiam itum eft. quae contentio diuina et humana cuncta permifcuit, eoque vecordiae proceffit, vti ftudiis ciuilibus bellum atque vaftitas Italiae finem faceret. Sed priusquam huiuscemodi rei |