arduum videtur res geftas fcribere: primum quod facta dictis funt exaequanda: dehinc, quia plerique, quae delicta reprehenderis, maliuolentia et inuidia putant: vbi de magna virtute et gloria bonorum memores quae fibi quisque facilia factu putat, aequo animo accipit; fupra ea, veluti ficta, pro falfis ducit. Sed ego adolefcentulus initio, ficuti plerique, ftudio ad rempublicam latus fum, ibique mihi aduorfa multa fuere. Nam pro pudore, pro abftinentia, pro virtute; audacia, largitio, auaritia vigebant. Quae tametfi animus afpernabatur, infolens malarum artium; tamen inter tanta vitia imbecilla aetas ambitione corrupta tenebatur : ac me, cum ab reliquorum malis moribus diffentirem, nihilo minus honoris cupido, eadem, quae ceteros, fama atque inuidia vexabat.

CAP. IV.

Igitur vbi animus ex multis miferiis atque periculis requieuit, et mihi reliquam aetatem a republica procul habendam decreui; non fuit confilium fecordia atque defidia bonum otium conterere: neque vero agrum colendo, aut venando, feruilibus

officiis intentum, aetatem agere; fed a quo incepto ftudio me ambitio mala detinuerat, eodem regreffus, ftatui res geftas populi Romani carptim, vt quaeque memoria digna videbantur, perfcribere: eo magis, quod mihi a fpe, metu, partibus reipublicae animus liber erat. Igitur de Catilinae coniuratione, quam veriffume potero, paucis abfoluam. nam id facinus in primis ego memorabile exiftumo, fcele ris atque periculi nouitate. De cuius hominis moribus pauca prius explananda funt, quam initium narrandi faciam.

CAP. V.

LVCIVS CATILINA nobili genere natus, magna vi et animi et corporis, fed ingenio malo prauoque. Huic ab adolefcentia bella inteftina, caedes, rapinae, difcordia ciuilis grata fuere: ibique iuuentutem fuam exercuit. Corpus patiens inediae, vigiliae, algoris, fupra quam cuique credibile eft. Animus audax, fubdolus, varius, cuius rei libet fimulator ac diffimulator, alieni appetens, fui profufus, ardens in cupiditatibus: fatis loquentiae, fapientiae parum. Vaftus animus immodera

ta, incredibilia, nimis alta femper cupiebat. Hunc poft dominationem Lucii Sullae lubido maxuma inuaferat reipublicae capiundae neque id quibus modis adfequeretur, dum fibi regnum pararet, quidquam penfi habebat. Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia rei familiaris, et confcientia fcelerum: quae vtraque his artibus auxerat, quas fupra memoraui. Incitabant practerea corrupti ciuitatis mores, quos peffuma ac diuerfa inter fe mala, luxuria atque auaritia vexabant. Res ipfa hortari videtur, quoniam de moribus ciuitatis tempus admonuit, fupra repetere, ac paucis inftituta maiorum domi militiaeque, quomodo Rempublicam habuerint quantamque reliquerint: vt paullatim immutata, ex pulcherruma peffuma ac flagitiofiffuma facta fit, differere.

CAP. VI.

Vrbem Romam, ficuti ego, accepi, condidere atque habuere initio Troiani, qui, Aenea duce, profugi, fedibus incertis vagabantur; cumque his Aborigines genus hominum agrefte, fine legibus, fine imperio, liberum atque folutum. Hi poftquam

1

in vna moenia conuenere, difpari genere, diffimili lingua, alius alio more viuentes : incredibile memoratu eft, quam facile coaluerint. Sed poftquam res eorum ciuibus, moribus, agris aucta, fatis profpera fatisque pollens videbatur; ficuti pleraque mortalium habentur, inuidia ex opulentia orta eft. Igitur reges populique finitumi bello tentare pauci ex amicis auxilio effe. nam ceteri metu percuffi a periculis aberant. At Romani domi militiaeque intenti feftinare, parare, alius alium hortari, hoftibus obuiam ire, libertatem, patriam parentesque armis tegere. poft, vbi pericula virtute propulerant, fociis atque amicis auxilia portabant : magisque dandis, quam accipiundis beneficiis amicitias parabant. Imperium legitimum, nomen imperii re- 1 gium habebant: Delecti, quibus corpus annis infirmum, ingenium fapientia validum, Reipublicae confultabant. hi vel aetate, vel curae fimilitudine PATRES appellabantur. Poft, vbi regium imperium, quod initio conferuandae libertatis, atque augendae reipublicae fuerat, in fuperbiam dominationemque conuertit; immutato mo

re, annua imperia, binosque imperatores fibi fecere. eo modo minume poffe putabant per licentiam infolefcere animum hu

manum.

CAP. VII.

Sed ea tempeftate coepere fe quisque extollere, magisque ingenium in promtu habere. Nam regibus boni quam mali fufpectiores funt, femperque his aliena virtus formidolofa eft. Sed ciuitas, incredibile memoratu eft, adepta libertate, quantum breui creuerit. tanta cupido gloriae incefferat. Iam primum iuuentus fimul laboris ac belli patiens erat, in caftris per vfum militiam difcebat: magisque in decoris armis et militaribus equis, quam in fcortis atque conuiuiis lubidinem habebant. Igitur talibus viris non labos infolitus, non locus vllus afper, aut arduus erat, non armatus hoftis formidolofus: virtus omnia domuerat. Sed gloriae maxumum certamen inter ipfos erat: [fefe] quisque hoftem ferire, murum adfcendere, confpici, dum tale facinus faceret, properabat: eas diuitias, eam bonam famam magnamque nobilitatem putabant: laudis auidi, pecuniae