SALLUSTII

IN M. TULLIUM

INVECTIVA.

Graviter et iniquo animo maledicta tua paterer, M. Tulli, si 1, t te scirem iudicio magis quam morbo animi petulantia ista uti. sed quoniam in te neque modum neque modestiam ullam animadverto, respondebo tibi, ut, si quam male dicendo voluptatem cepisti, eam 5 male audiendo amittas. ubi querar, quos implorem, patres conscripti, diripi rem publicam atque audacissimo cuique esse perfidiae? apud populum Romanum? qui ita largitionibus corruptus est, ut se ipse ac fortunas suas venales habeat; an apud vos, patres conscripti? quorum auctoritas turpissimo cuique et scelera10 tissimo ludibrio est.. ubiubi M. Tullius, leges audacia defendit atque in hoc ordine ita moderatur, quasi unus reliquus e familia viri clarissimi, Scipionis Africani, ac non reperticius [accitus] ac paullo ante insitus huic urbi civis? an vero, M. Tulli, facta tua 2 ac dicta obscura sunt? an non ita a pueritia vixisti, ut nihil 15 flagitiosum corpori tuo putares quod alicui collibuisset? scilicet istam immoderatam eloquentiam apud M. Pisonem non pudicitiae iactura perdidicisti? itaque minime mirandum est, quod eam

INCIPIT G. SALUSTY ÎVECTIUA Ĩ TVLLIỸ CM . V .CH, Inuectiua incipit crispi salustii in m. t. cicerone H2, om. AH grauiterTulli ex Sallustio ad Ciceronem' citat Quint. 4, 1, 68 || M.T. H2 constanter 2 scirem ss. 1 ret H || animus H || petulantia ista] ista om. H2, ista petulantia H 3 quoniam Halm: cum 04 accepisti H1 || 5 audiendo : dicendo 0 6 perfidiae locum, an ald., p. locum z 8 uti (H'H2) se ipse 0: sese suasque fortunas H29 et sceleratissimo HH1H2%, om. ATB 10 ubiubi HATB quod recepi, ubi H1H2 || audacia scripsi: R. P. audacia A, audacia r. p. H1TB, iudiciaq; p. r. H2, iudicia r. p. H || 11 hoc om. H'A | e familia H, ex familia H1H2, familia A 12 accitus cum Wassio seclusi, reptitius accitus ald. | 14 tua ac dicta H1A, ac dicta tua HH2 15 alicui] alteri Orellius, ut est in Cic. 5, 13 || scilicet Cortius: aut scilicet HHA, aut H2 || 16 moderatam H || 17 prodidisti H2 minime] non H2 || quod] si H2

2 flagitiose venditas, quam turpissime parasti. verum, ut opinor, splendor domesticus tibi animos tollit, uxor sacrilega ac periuriis delibuta, filia matris pelex, tibi iucundior atque obsequentior quam parenti par est. domum ipsam tuam vi et rapinis funestam tibi ac tuis comparasti: videlicet, ut nos commonefacias quam 5 conversa res sit, cum in ea domo habites, homo flagitiosissime, 3 quae P. Crassi, viri clarissimi, fuit. atque cum haec ita sint, tamen Cicero se dicit in concilio deorum immortalium fuisse, inde missum huic urbi civibusque custodem absque carnificis nomine, qui civitatis incommodum in gloriam suam ponit. quasi vero non 10 illius coniurationis causa fuerit consulatus tuus et idcirco res publica disiecta eo tempore, quod te custodem habebat. sed, ut opinor, illa te magis extollunt, quae post consulatum cum Terentia uxore de re publica consuluisti, cum legis Plautiae iudicia domo faciebatis, ex coniuratis alios .... pecunia condemnabas, 15 cum tibi alius Tusculanum, alius Pompeianam villam exaedificabat, alius domum emebat: qui vero nihil poterat, is erat calumniae proximus, is aut domum tuam oppugnatum venerat aut insi4 dias senatui fecerat, denique de eo tibi compertum erat. quae si tibi falsa obicio, redde rationem quantum patrimonii acceperis, 20 quid tibi litibus accreverit, qua ex pecunia domum paraveris, Tusculanum et Pompeianum infinito sumptu aedificaveris, aut, si retices, cui dubium potest esse, quin opulentiam istam ex sanguine 3 et miseriis civium pararis? verum, ut opinor, homo novus Arpinas, ex M. Crassi familia, illius virtutem imitatur, contemnit 25 simultatem hominum nobilium, rem publicam caram habet, neque 5 terrore neque gratia movetur. [aliud vero amicitia tantum ac vir

2 attollit ald. || 3 delibuta T, ald.: debilitata ceteri || filia_matris pellex ex Sallustio' citat Servius Burmanni ad Aen, 6, 623, noverat Donatus, qui teste Servio Danielis versum istum hic thalamum invasit natae') dictum esse de Tullio scripserat | 4 istam Hui om. H2 6 res sit H1A, sit r. p. H2, sit res p. H, resp. sit ald. | habites Halm: habitas (H2), habitares ceteri || 7 p. crassi uiri consularis H2, p. crassi ū. c. H1A, publii c. vir. con. (sed vir. coñ. h in spatio vacuo inseruit) H|| haec cum H 8 se cicero HH2 || 12 post tempore H2 quod nescio_quis: quo 0, ald. || 13 të om. B || 15 domo O praeter (H2), qui domi; quod utrum archetypi librarius an rhetor commiserit incertum (cf. Neue, gramm. 1, 540) || exilio alios suppl. Halm, morte a. priores: om. Oz 16 Tusculanam Orellius || 17 is calumniae proximus erat A 19 compertum tibi H1|| si tibi] sit A || 22 pompeianum] agrum add. H2 || exedificaueris H1A || 23 cui dubium potest esse H1A, cui (qui H) potest dubium esse HH2" || quin om. H|| 24 et AH1, ac HH2 || miseriis] uisceribus ald. || pararis scripsi (paraueris ald.): parasti 0 || 25 C. Marii Glareanus || illius H1A || eius HH2 [ 26 populi R. curam ald. || 27 mouetur ed. Veneta: remouetur 0 || amicitia HAt, amicitiae HH2TB || uirtutis H corr. h: aliud-animi seclusi,

tus est animi.] immo vero homo levissimus, supplex inimicis, amicis contumeliosus, modo harum, modo illarum partium, fidus nemini, levissimus senator, mercennarius patronus, cuius nulla pars corporis a turpitudine vacat, lingua vana, manus rapacis5 simae, gula immensa, pedes fugaces: quae honeste nominari non possunt, inhonestissima. atque is cum eius modi sit, tamen audet dicere: o fortunatam natam me consule Romam!' 'te consule fortunatam', Cicero? immo vero infelicem et miseram, quae crudelissimam proscriptionem eam perpessa est, cum tu perturbata 10 re publica metu perculsos omnes bonos parere crudelitati tuae cogebas, cum omnia iudicia, omnes leges in tua libidine erant, cum tu sublata lege Porcia, erepta libertate omnium nostrum vitae necisque potestatem ad te unum revocaveras. atque parum quod 6 impune fecisti, verum etiam commemorando exprobras neque licet 15 oblivisci servitutis suae. egeris, oro te, Cicero, perfeceris quid libet: satis est perpessos esse; etiamne aures nostras odio tuo onerabis, etiamne molestissimis verbis insectabere? 'cedant arma togae, concedat laurea linguae.' quasi vero togatus et non armatus ea, quae gloriaris, confeceris, atque inter te Sullamque 20 dictatorem praeter nomen imperii quicquam interfuerit. sed quid 4, 7 ego plura de tua insolentia commemorem? quem Minerva omnis artis edocuit, Iuppiter optumus maxumus in concilio deorum admisit, Italia exulem humeris suis reportavit. oro te, Romule Arpinas, qui egregia tua virtute omnis Paulos, Fabios, Scipiones 25 superasti, quem tandem locum in hac civitate obtines? quae tibi partes rei publicae placent? quem amicum, quem inimicum habes? cui in civitate insidias fecisti, ancillaris, quo iure, cum

illud uerae amicitiae, hoc uirtutis est animi Lambinus, illud uero amicitiae tantum ac v. e. a. Cortius || 3 cuius—inhonestissima] cf. suas. ad Caes. 2, 9, 24 corporis pars 4 rapacissume H1H2 || 6 eius modo H || 7 o om. H fortunată HH1 (sed in H1 corr.) || natam om. H || te fortunatam consulere (sic) H1, te fortunatam consule | 9 eam H in ras. trium litt. quarum ultima a, ciuium (H2) || tu om. H2 10 percussos H2 12 tu om. A || omnium-potestatem om. H, s. s. h || 13 parum est quod 15 obliuisci his (his in spatio vacuo ins. H) vel iis (piis H2): iis delevit Franc. Schmidt || profeceris HH'A | quodlibet H2 || 16 nos post est ins. H2 || 17 etiamne molestissimis ald.: etiam in molestissimis HH'A, etiam molestis H2 || 18 malignos' hunc versiculum carpsisse cum dixit Quintilianus 11, 1, 24, nostrum videtur significare, a quo lectionem linguae petierit: laudi Tullium scripsisse constat, cf. in primis Heusinger ad Cic. de off. 1, 22, 72 || 19 perfeceris H220 quicquid H1 interfuerit (H), interfuit ceteri || 22 artis om. H2 optimus Hmaximus HH concilio AHH', consilio H2 23 Romule om. H2: apud Sallustium in Ciceronem o Romule Arpinas' Quint. 9, 3, 89 26 amicum quem H(H2), amicum et quem A, amicum 7 H1 || 27 cui] cum A || ancillares 0, corr. nescio quis

de exsilio tuo Dyrrhachio redisti, eum sequeris?

quos tyrannos appellabas, eorum potentiae faves! qui tibi ante optimates videbantur, eosdem dementes ac furiosos vocas! Vatini causam agis, de Sestio male existimas, Bibulum petulantissimis verbis laedis, laudas Caesarem, quem maxime odisti, ei maxime obsequeris, 5 aliud stans, aliud sedens sentis de re publica, his male dicis, illos odisti, levissime transfuga, neque in hac neque in illa parte fidem habens.

1,1

M. TULLII

IN SALLUSTIUM

INVECTIVA.

10

Ea demum magna voluptas est, C. Sallusti, aequalem ac parem verbis vitam agere, neque quicquam tam obscenum dicere cui non ab initio pueritiae omni genere facinoris aetas tua respondeat, ut omnis oratio moribus consonet. neque enim qui ita 15 vivit, ut tu, aliter ac tu loqui potest, neque qui inloto sermone utitur vita honestior est. quo me praevertam, patres conscripti, unde initium sumam? maius enim mihi dicendi onus imponitur, quo notior est uterque nostrum, quod aut si de mea vita atque actibus huic conviciatori respondero, invidia gloriam consequetur, 20 aut, si huius facta, mores, omnem aetatem nudavero, in idem vitium incidam procacitatis, quod huic obicio. id vos si forte offendimini, iustius huic quam mihi succensere debetis, qui initium 2 introduxit. ego dabo operam ut et pro me minimo cum fastidio respondeam et in hunc minime mentitum esse videatur. scio me, 25

1 redires H2 || eum insequeris H2, consequebaris _ald. || 2 nunc post eorum et post eosdem ins. ald. || ante om. H || 4 Sextio ald. || 5 collaudas H26 maledictis a || 7 hac parte H2 || 8 habes ald. || 9 m. t. c. inuectiua. in. c. s. incipit H2, controuersia ciceronis in salustium crispum incipit A, nihil inscriptum in H(H)TB || 12 c (vel g). sallusti HAT, salusti s. s. c H1, c (vel g). s. H2B || 14 non ante respondeat traicit H2 || 15 oratio ald.: ratio 0 17 uertam ald. || 19 aut si HH1A, si aut H2 atque] aut H2 || 20 actibus nostris A (del. a), actibus s. s. nostris H2, nostris om. ceteri || respond'o H2, respondeo H || consequetur A, consequatur HH1H2a || 21 aetatem omnem H2 || denudauero A, nudauero incidam i.i.u. p. H2 || 22 id forte si uos #2 || 23 debeatis HH' corr. h' quã s. s. 1 qui H || 25 in hunc] hunc H in hoc m. rec. | mentitus esse uidear H2 idemque in H1 temptavit m. rec.

patres conscripti, in respondendo non habere magnam exspectationem, quod nullum vos sciatis novum crimen in Sallustium audituros, sed omnia vetera recognituros, quis et meae et vestrae iam et ipsius aures calent. verum eo magis odisse debetis homi5 nem, qui ne incipiens quidem peccare minimis rebus posuit rudimentum, sed ita ingressus est, ut neque ab alio vinci possit neque ipse se omnino reliqua aetate praeterire. itaque nihil 3 aliud studet nisi lutulentus cum quovis volutari. longe vero fallitur opinione. non enim procacitate linguae vitae sordes elu10 luntur, sed est quaedam calumnia, quam unus quisque nostrum testante animo suo fert [de eo, qui falsum crimen bonis obiectat]. quod si vita istius memoriam vicerit, illam, patres conscripti, non ex oratione, sed ex moribus suis speetare debetis. iam dabo operam quam maxime potuero breve ut id faciam. neque haec 15 altercatio nostra vobis inutilis erit, patres conscripti. plerumque enim res publica privatis crescit inimicitiis, ubi nemo civis qualis sit vir potest latere.

Primum igitur, quoniam omnium maiores C. Sallustius ad 2, 4 unum exemplum et regulam quaerit, velim mihi respondeat num 20 quid his quos protulit Scipiones et Metellos ante fuerit aut opinionis aut gloriae quam eos res suae gestae et vita innocentissime acta commendavit. quod si hoc fuit illis initium nominis et dignitatis, cur non aeque de nobis existimetur, cuius et res gestae illustres et vita integerrime acta? quasi vero tu sis ab illis, Sallusti, 25 ortus. quod si esses, non nullos iam tuae turpitudinis pigeret. ego meis maioribus virtute mea praeluxi, ut, si prius noti non 5

2 sciatis] an sciam? || sallustio H2 || 4 eo] g H2 || debebitis A || 5 qui] qua H, H2 in minimis H2, minim✩ ✩ A, suppl. a || 7 omnino om. H2 praeteriit H2 8 nisi ut lutulentus (luculentus T, luculenter H2) O: ut del. Franc. Schmidt, nisi ut lutulentus sus ald. I uoluptari H1, corr. h1 || 10 calumnia quaedam H2 || 11 de eo qui (sic HĤ2h1, quia H', quod ATB)- bonis obiectat (obiectat bonis H2) O: quae fortasse glossatoris sunt qui non intellexerit calumniam ferre' rhetori esse idem quod Caelio in Cic. epist. 8, 8, 1, h. e. condemnari ob_calumniam, cf. § 21 || testante animo suo AH1, testante animo H, animo testante H2 12 ista uita H2 || illam Cortius: aliam 0 || 13 debetis (H1H2), debebitis (H2) ATB || 14 potero ald. || breue ut AH1, breuĕ H2, breue H 17 uir sit latere potest H2 | 18 ante primum AT habent K, h. e. kaput (ut in Sall. 5, 14), in "H' eras. R. h. e. rubrica (ut in tabulis Malac. et Salp. librisque legum) || omnium quoniam maiorum H2 c. salustius AHH1, c.s. H2 | ad unum om. H2 || 20 his quos fuerit Franc. Schmidt: hos (hi H) quos-fuerint (fuert H2) 0 || scipiones (scipione H) et metellos HH'ATB, scipiones metelli H2: uel Fabios add. z 22 fuit hoc H2 | dignitatis et nominis H2 || 23 de (H2), om. H'HATB et om. H2 | 24 illis uiris HH, uiris om. "H1ATB || 25 iam om. H2 || 26 proluxi H1A