Hyperboli, cuius improbitatem veteres Atticorum comoediae nota225 verunt. Quos Sex. Titius consecutus est, homo loquax sane et satis acutus, sed tam solutus et mollis in gestu, ut saltatio quaedam nasceretur, cui saltationi Titius nomen esset. Ita cavendum est ne quid in agendo dicendove facias, cuius imitatio rideatur. 63 Sed ad paulo superiorem aetatem revecti sumus; nunc ad eam, de qua aliquantum sumus locuti, revertamur.

226

Coniunctus igitur Sulpici aetati P. Antistius fuit, rabula sane probabilis, qui multos cum tacuisset annos neque contemni solum, sed irrideri etiam solitus esset, in tribunatu primum contra C. Iuli illam consulatus petitionem extraordinariam veram causam agens est probatus; et eo magis, quod eandem causam cum ageret eius collega ille ipse Sulpicius, hic plura et acutiora dicebat. Itaque post tribunatum primo multae ad eum causae, deinde

omnes maxumae quaecumque erant deferebantur. Rem videbat 227 acute, componebat diligenter, memoria valebat; verbis non ille quidem ornatis utebatur, sed tamen non abiectis. Expedita autem erat et perfacile currens oratio; et erat eius quidam tamquam habitus non inurbanus; actio paulum cum vitio vocis tum etiam ineptiis claudicabat. Hic temporibus floruit eius, quibus inter profectionem reditumque L. Sullae sine iure fuit et sine dignitate res publica; hoc etiam magis probabatur, quod erat ab oratoribus quaedam in foro solitudo: Sulpicius occiderat, Cotta aberat et Curio, vivebat e reliquis patronis eius aetatis nemo praeter Carbonem et Pomponium, quorum utrumque facile superabat. Inferioris autem aetatis erat proxumus L. Sisenna, doc- 64 tus vir et studiis optumis deditus, bene Latine loquens, gnarus 228 rei publicae, non sine facetiis, sed neque laboris multi nec satis versatus in causis; interiectusque inter duas aetates Hortensi et Sulpici nec maiorem consequi poterat et minori necesse erat cedere. Huius omnis facultas ex historia ipsius perspici potest; quae cum facile omnis vincat superiores, tum indicat tamen, quantum absit a summo quamque genus hoc scriptionis nondum sit satis Latinis litteris illustratum. Nam Q. Hortensi admodum

227. rem, 239.303.

'den Sachverhalt'.

habitus, 'Haltung'. de orat. III, 52, 199: si habitum orationis et quasi colorem aliquem requiritis. ineptüs 'Geschmacklosigkeit'.

Sulla war vom J. 667 (87), wo er gegen Mithridates zu Felde zog, bis zum J. 672 (82) abwesend, wo er nach Besiegung der Marianer in Rom einzog.

ab orat. p. domo 22, 58: inops ab amicis. p. Flacco 23, 54: orba ab optimatibus fuit illa contio. Vgl. 161.

228. L. Cornelius Sisenna war im J. 676 (78) Praetor und starb als legatus des Pompeius im Piratenkriege in Creta im J. 687 (67).

studiis opt. Er verfasste ausser seiner Geschichte einen Commentar zum Plautus und übersetzte einen Roman des Aristides.

Latine. 259 ff.

causis. Er vertheidigte mit Hortensius den Verres.

historia, eine Darstellung des

marsischen und Sullanischen Krie-
ges. Sall. Iug. 95: L. Sisenna
optume et diligentissume omnium,
qui Sullae res dixere, persecutus
parum mihi libero ore locutus vide-
tur. de leg. I, 2, 7: Sisenna omnes
adhuc nostros scriptores, nisi qui
forte nondum ediderunt, de quibus
existumare non possumus, facile
superavit. Is tamen neque orator
in numero vestro umquam est ha-
bitus et in historia puerile quiddam
consectatur, ut unum Clitarchum
(42), neque praeterea quemquam de
Graecis legisse videatur; eum ta-
men velle duntaxat imitari; quem
si assequi posset, aliquantum ab
optumo tamen abesset.

Lat. litt. de nat. deor. I, 4, 7:
res tam graves tamque praeclaras
Latinis etiam litteris contineri.
Tusc. I, 1, 1: hoc mihi Latinis litte-
ris illustrandum putavi. de div. II,
2, 5: ut Graecis de philosophia lit-
teris non egeant.

nam knüpft an das vorhergehende 'minori necesse erat cedere' an. 161.

adulescentis ingenium ut Phidiae signum simul aspectum et pro229 batum est. Is L. Crasso Q. Scaevola consulibus primum in foro dixit et apud hos ipsos quidem consules, et cum eorum qui affuerunt, tum ipsorum consulum, qui omnis intellegentia anteibant, iudicio discessit probatus. Undeviginti annos natus erat eo tempore, est autem L. Paulo C. Marcello consulibus mortuus: ex quo videmus, eum in patronorum numero annos quattuor et quadraginta fuisse. Hoc de oratore paulo post plura dicemus; hoc autem loco voluimus eius aetatem in disparem oratorum aetatem includere. Quamquam id quidem omnibus usu venire necesse fuit, quibus paulo longior vita contigit, ut et cum multo maioribus natu quam essent ipsi et cum aliquanto minoribus compararentur; ut Accius isdem aedilibus ait se et Pacuvium docuisse 230 fabulam, cum ille octoginta, ipse triginta annos natus esset. Sic Hortensius non cum suis aequalibus solum, sed et mea cum aetatè et cum tua, Brute, et cum aliquanto superiore coniungitur: si quidem et Crasso vivo dicere solebat, et magis iam etiam vigente florebat Antonio, et cum Philippo iam sene pro Cn. Pompei bonis dicens in illa causa, adulescens cum esset, princeps fuit, et in eorum, quos in Sulpici aetate posui, numerum facile pervenerat, et suos inter aequalis M. Pisonem M. Crassum Cn. Lentulum P. Lentulum Suram longe praestitit, et me adulescentem nactus octo annis minorem quam erat ipse multos annos in studio eiusdem laudis exercuit et tecum simul, sicut ego pro multis, sic ille pro Appio Claudio dixit paulo ante mortem.

65 Vides igitur, ut ad te oratorem, Brute, pervenerimus tam 231 multis inter nostrum tuumque initium dicendi interpositis orato

ribus; ex quibus, quoniam in hoc sermone nostro statui neminem eorum qui viverent nominare, ne vos curiosius eliceretis ex

me, quid de quoque iudicarem, eos qui iam sunt mortui nominabo. Tum Brutus, non est, inquit, ista causa quam dicis, quam ob rem de eis qui vivunt nihil velis dicere. Quaenam igitur, inquam, est? Vereri te, inquit, arbitror, ne per nos hic sermo tuus emanet et ei tibi succenseant, quos praeterieris. Quid? vos, inquam, tacere non poteritis? Nos quidem, inquit, facillume; sed tamen te arbitror malle ipsum tacere quam taciturnitatem nostram experiri. Tum ego, vere tibi, inquam, Brute, dicam. Non me 232 existumavi in hoc sermone usque ad hanc aetatem esse venturum; sed ita traxit ordo aetatum orationem, ut iam ad minores etiam pervenerim. Interpone igitur, inquit, si quos videtur; deinde redeamus ad te et ad Hortensium. Immo vero, inquam, ad Hortensium; de me alii dicent, si qui volent. Minume vero, inquit. Nam etsi me facile omni tuo sermone tenuisti, tamen is mihi longior videtur, quod propero audire de te; nec vero tam de virtutibus dicendi tuis, quae cum omnibus tum certe mihi notissumae sunt, quam quod gradus tuos et quasi processus dicendi studeo cognoscere. Geretur, inquam, tibi mos, quoniam me 233 non ingeni praedicatorem esse vis sed laboris mei. Verum interponam, ut placet, alios et a M. Crasso, qui fuit aequalis Hortensi, exordiar.

Is igitur mediocriter a doctrina instructus, angustius etiam 66 a natura, labore et industria et quod adhibebat ad obtinendas

Caesar und Pompeius zum Trium-
virat. Im J. 699 (55) wurde er zum
zweiten Mal mit Pompeius Consul,
ging im folgenden Jahr in die Pro-
vinz Syrien und unternahm den
Krieg gegen die Parther, in welchem
er 701 (53) fiel, über 60 Jahr alt.
a doctr. 161.

industr. Plut. Сrass. 3.; nαidɛí-
ας δὲ τῆς περὶ λόγον μάλιστα μὲν
τὸ ῥητορικὸν καὶ χρειώδες εἰς
πολλοὺς ἤσκησε, καὶ γενόμενος
δεινὸς εἰπεῖν ἐν τοῖς μάλιστα Ρω-
μαίων ἐπιμελείᾳ καὶ πόνῳ τοὺς
εὐφυεστάτους ὑπερέβαλεν. Οὐδε-
μίαν γὰρ οὕτω δίκην φασὶ μικρὰν

εὐκαταφρόνητον γενέσθαι, πρὸς ἣν ἀπαράσκευος ἦλθεν, ἀλ λὰ καὶ Πομπηΐου πολλάκις οκνοῦντος καὶ Καίσαρος ἀναστῆναι καὶ Κικέρωνος ἐκεῖνος ἀνεπλήρου τὴν συνηγορίαν. Καὶ διὰ τοῦτο μᾶλλον ἤρεσκεν ὡς ἐπιμελὴς καὶ

9

causas curam etiam et gratiam in principibus patronis aliquot annos fuit. In huius oratione sermo Latinus erat, verba non abiecta, res compositae diligenter, nullus flos tamen neque lumen ullum, animi magna, vocis parva contentio, omnia fere ut similiter atque uno modo dicerentur. Nam huius aequalis et inimicus C. Fimbria non ita diu iactare se potuit; qui omnia magna voce dicens verborum sane bonorum cursu quodam incitato ita furebat tamen, ut mirarere tam alias res agere populum, ut esset insano inter 234 disertos locus. Cn. autem Lentulus multo maiorem opinionem dicendi actione faciebat quam quanta in eo facultas erat; qui cum esset nec peracutus, quamquam et ex facie et ex vultu videbatur, nec abundans verbis, etsi fallebat in eo ipso, sic intervallis exclamationibus, voce suavi et canora, admirando irridebat calebat in agendo, ut ea quae deerant non desiderarentur. Ita, tamquam Curio copia nonnulla verborum, nullo alio bono, tenuit oratorum 235 locum, sic Lentulus ceterarum virtutum dicendi mediocritatem actione occultavit, in qua excellens fuit. Neque multo secus P. Lentulus, cuius et excogitandi et loquendi tarditatem tegebat for

βοηθητικός. Das Urtheil Plutarchs ist gewiss zu günstig; Cicero sagt allerdings (p. Mur. 23, 48): vir summa dignitate et diligentia et facultate dicendi, M. Crassus, aber in seiner Gegenwart.

obtin., 'siegreich vertheidigen'. ad fam. 1, 4, 1: causam frequenti senatu obtinebamus.

curam. Plut. Crass. 7: άnoуvous δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἐξισώσασθαι πρὸς ἐκεῖνον (Πομπήϊον) ὑπεδύετο τὴν πολιτείαν σπουδαῖς καὶ συνηγορίαις καὶ δανεισμοῖς.

gratiam. Besonders durch seinen Reichthum verpflichtete er sich viele. flos - lum. 66.

nam knüpft, ohne auf die dazwischen liegenden Bemerkungen Rücksicht zu nehmen, an die Worte in principibus patronis aliquot annos fuit an. 228.

C. Flavius Fimbria, Anhänger des Marius und Cinna, wüthete in dem von diesen veranstalteten Blutbad im J. 667 (87). Er ermordete den Consul L. Valerius Flaccus, dessen legatus er war, und tödtete sich selbst, da sein Heer zu Sulla über

ging im J. 669 (85).

iact. 217.

tamen, mit Beziehung auf 'verborum sane bonorum'. 114. 115.

insano. Asinius Pollio gebrauchte dafür den Ausdruck fimbriare. Quint. VIII, 3, 32.

234. Cn. Cornelius Lentulus Clodianus, Consul im J. 682 (72), wurde von Spartacus geschlagen; Censor im J. 684 (70), und im Piratenkriege legatus des Pompeius im J. 687 und 688 (67.66).

intervallis. Durch Pausen und Ausrufungen versteckte er den Mangel an Redefluss.

admirando irridebat. Diese Worte sind auf eine Weise verderbt, dass eine wahrscheinliche Herstellung noch nicht gefunden ist.

Curio. 210. 220.

235. P. Cornelius Lentulus Sura, Consul im J. 683 (71), wurde im folgenden Jahr wegen seiner Unsittlichkeit aus dem Senat gestossen und bekleidete, um den Eintritt wieder zu gewinnnn, im J. 691 (63) von neuem die Praetur. Als Theilnehmer an der Catilinarischen Ver