Immagini della pagina
PDF
ePub

illud Hesiodium laudatur a doctis, quod eadem mensura reddere 16 iubet, qua acceperis, aut etiam cumulatiore, si possis. Ego autem voluntatem tibi profecto emetiar, sed rem ipsam nondum posse videor; idque ut ignoscas a te peto. Nec enim ex novis, ut agricolae solent, fructibus est, unde tibi reddam quod accepi - sic omnis fetus repressus est exustusque flos siti veteris ubertatis exaruit; nec ex conditis, qui iacent in tenebris et ad quos omnis nobis aditus, qui paene solis patuit, obstructus est. Seremus igitur aliquid tamquam in inculto et derelicto solo; quod ita diligenter colemus, ut impendiis etiam augere possimus largitatem tui muneris: modo idem noster animus efficere possit, quod ager, qui, cum multos annos quievit, uberiores efferre fruges 17 solet. Tum ille: ego vero et exspectabo ea quae polliceris, nec exigam nisi tuo commodo, et erunt mihi pergrata, si solveris. Mihi quoque, inquit Brutus, exspectanda sunt ea quae Attico polliceris, etsi fortasse ego a te huius voluntarius procurator petam,

ἐπὶ νῆας.

Hesiodium, oy. 349f.: εv uèv μετρεῖσθαι παρὰ γείτονος, εὖ δ ̓ ἀποδοῦναι Αὐτῷ τῷ μέτρῳ, καὶ λώϊον, αἴ κε δύνηαι.

docti sind besonders die der griechischen Litteratur Kundigen. Vgl. 141.

16. emetiar giebt εὖ ἀποδοῦναι wieder.

videor, nämlich mihi videor, wie δοκῶ. 18. 161.

fructus, allgemein von dem ganzen Ertrag der Ernte, auch bei Cicero nicht selten, so wie er auch fetus nicht hier allein von der Feldund Baumfrucht gebraucht.

exust. fl. Die Blüte, welche früher Zufluss von Säften hatte (retus ubertas), verlechzt, wenn ihr in Folge der Dürre nur spärliche Nahrung aus dem Stamme zufliesst, und verdorrt endlich. Exustus vom Durst; Lucret. III, 930: quod sitis exurat miseros atque arida torreat. Seneca Agam. 19 exustus siti (Tantalus).

siti veteris ubertatis. rep. I, 43, 66: inexplebiles populi fauces exaruerunt siti libertatis.

ex conditis, von den im Speicher

aufgehäuften Vorräthen, im Gegensatz zu den frisch geernteten, novi (288). Es ist nicht sicher zu ermitteln, welche litterarische Arbeiten Cicero hier im Sinne hat. Man hat an Reden gedacht, die er zur Herausgabe ausarbeiten wollte und nun liegen liess; andere meinen, er habe die Bücher de legibus im Sinne, welche nach der Schrift de re publica begonnen, aber nicht von ihm bis zur Herausgabe vollendet wurden, wozu auch jetzt die Zeit nicht günstig war. Mit speculativen Arbeiten der Art gaben sich damals wenige Römer ab.

impendiis. Varro de ling. Lat. V, 183: usura, quod in sorte accedebat, impendium appellatum. Hierdurch ist καὶ λώϊον ausgedrückt.

ager. Ovid. a. a. II, 351: da requiem, requietus ager bene credita reddit.

17. exigam von der Schuldforderung. Im Folgenden wird dasselbe Gleichniss festgehalten, wohl nicht ohne Rücksicht darauf, dass sowohl Atticus als Brutus in Geldgeschäften wohl erfahren waren.

voluntarius procurator ist ein scherzhafter Ausdruck, denn pro

18

quod ipse, cui debes, se incommodo exacturum negat. At vero, 5 inquam, tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero, amplius eo nomine neminem, cuius petitio sit, petiturum. Non mehercule, inquit, tibi repromittere istuc quidem ausim; nam hunc, qui negat, video flagitatorem, non illum quidem tibi molestum, sed assiduum tamen et acrem fore. Tum Pomponius, ego vero, inquit, Brutum nihil mentiri puto. Videor enim iam te ausurus esse appellare, quoniam longo intervallo modo primum. animadverti paulo te hilariorem. Itaque quoniam hic quod mihi 19 deberetur se exacturum professus est, quod huic debes ego a te peto. Quidnam id? inquam. Ut scribas, inquit, aliquid; iampridem enim conticuerunt tuae litterae. Nam ut illos de re publica libros edidisti, nihil a te sane postea accepimus: eisque nosmet ipsi ad veterum rerum nostrarum memoriam comprehendendam impulsi atque incensi sumus. Sed illa, cum poteris; atque ut possis, rogo; nunc vero, inquit, si es animo vacuo, expone nobis 20

curator wird Jemand erst durch das ihm ertheilte Mandat, welches Brutus sich selbst geben will. Indessen wurde auch wohl einer als procurator vorläufig zugelassen, wenn er Sicherheit leistete, dass er die Ratihabition nachher beibringen werde. Gai. institt. IV, 84: quin etiam sunt qui putant, vel eum procuratorem videri, cui non sit mandatum, si modo bona fide accedat ad negotium et caveat ratam rem dominum habiturum.

18. Cicero will sich sicher stellen gegen Nachforderungen, wenn er an Brutus zahle, ohne dass dieser beauftragt sei. Denn da im Recht der Grundsatz gilt 'sine mandato exigi pecunia alieno nomine non potest' (Digg. XIX, 5. 5, 4); so konnte Atticus die Zahlung noch einmal verlangen. Daher will er, dass ihm Brutus jene von Gaius erwähnte Sicherheit leiste, ratam rem dominum habiturum. Für dominus gebraucht er die streng juristische Formel, vgl. Digg. XLVI, 8, 23: in stipulatione cavetur, non petiturum eum, cuius de ea re actio petitio persecutio sit.

repromittere von der Gegenlei

stung bei einem Vertrage. Plaut. asin. II, 4, 47f.: Verum istuc argentum tamen mihi si vis demunerare, repromittam istoc nomine solutam rem futuram. Cic. p. Rosc. com. 13, 37 ff. Der Vertrag (stipulatio) geht nur auf eine Verpflichtung, wer diese übernimmt promittit, hier Cicero die Zahlung an Brutus; da dem Brutus seinerseits eine Verpflichtung dabei auferlegt werden soll, so hat er sie durch einen zweiten Vertrag zu übernehmen (repromittit).

ausim. Diese alte Form findet sich bei Cicero, abgesehen von den Stellen, wo er alterthümliche Sprache nachbildet, nur hier.

appellare 'mahnen'. Phil. II, 29, 71: appellatus es de pecunia, quam pro domo - debebas.

19. ut 'ex eo tempore, quo'. 151. 305. ad Att. I, 15, 2: ut Brundisio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae.

de re p. Diese Schrift ist im J. 700 (54) verfasst, aber erst 702 (52) oder 703 (51) herausgegeben.

ut possis, insofern das Können durch den ernsten Willen bedingt wird.

quod quaerimus. Quidnam est id? inquam. Quod mihi nuper in Tusculano inchoavisti, de oratoribus, quando esse coepissent, qui etiam et quales fuissent. Quem ego sermonem cum ad Brutum tuum vel nostrum potius detulissem, magnopere hic audire se velle dixit. Itaque hunc elegimus diem, cum te sciremus esse vacuum. Quare, si tibi est commodum, ede illa quae coeperas et 21 Bruto et mihi. Ego vero, inquam, si potuero, faciam vobis satis. Poteris, inquit: relaxa modo paulum animum aut plane, si potes, libera.

Nempe igitur hinc tum, Pomponi, ductus est sermo, quod - erat a me mentio facta, causam Deiotari, fidelissumi atque optumi regis, ornatissume et copiosissume a Bruto me audisse defensam. 6 Scio, inquit, ab isto initio tractum esse sermonem, teque Bruti

dolentem vicem quasi deflevisse iudiciorum vastitatem et fori. 22 Feci, inquam, istuc quidem et saepe facio. Nam mihi, Brute, in te intuenti crebro in mentem venit vereri, ecquodnam curriculum aliquando sit habitura tua et natura admirabilis et exquisita doctrina et singularis industria. Cum enim in maxumis causis versatus esses, et cum tibi aetas nostra iam cederet fascesque summitteret, subito in civitate cum alia ceciderunt tum etiam ea ipsa, 23 de qua disputare ordimur, eloquentia obmutuit. Tum ille, ceterarum rerum causa, inquit, istuc et doleo et dolendum puto; dicendi autem me non tam fructus et gloria quam studium ipsum exercitatioque delectat: quod mihi nulla res eripiet, te praesertim tam studioso mei. Dicere enim bene nemo potest nisi qui pru

20. nostrum. ad Att. VI, 2, 7: venio ad Brutum tuum, immo nostrum; sic enim mavis.

21. si potuero 'wenn ich mich dazu werde in den Stand gesetzt haben'. Der Gebrauch des fut. exact. beruht auf einer scharfen Unterscheidung der einzelnen Momente einer Handlung, so dass sogar das Können als dem Handeln vorausgehend aufgefasst wird.

Deiotarus, Tetrarch von Galatien, hatte auf Pompeius Seite gestanden und Cäsar entzog ihm einen Theil seines Gebietes, welchen Brutus in seiner 707 (47) in Nicäa vor Cäsar gehaltenen Rede ihm wieder zuzuwenden suchte, aber ohne Erfolg. Cicero hielt seine Rede für Deiotarus 709 (45).

feci. Vgl. 331 ff.

22. nat. adm. Brutus, dessen Anlagen Cicero hier, wie sonst, überschätzt, hatte sich durch angestrengten Fleiss vielfache Kenntnisse erworben und durch geschichtliche, philosophische und rhetorische Studien sorgfältig ausgebildet.

nat. doctr. industr. Anlagen, Bildung (namentlich durch Unterweisung), Fleiss und eigene Anstrengung. 98. 125. 272. 280.

max. caus. 324. 230.

23. studioso. Cicero förderte die rednerische Ausbildung Jüngerer durch Uebungen, welche er mit ihnen anstellte. Von Hirtius und Dolabella erzählt er dies selbst, ad fam. IX, 16, 7, von Pansa Suetonius de rhett. 1, und vom Brutus ist es

denter intellegit; quare qui eloquentiae verae dat operam, dat prudentiae, qua ne maxumis quidem in bellis aequo animo carere 24 quisquam potest. Praeclare, inquam, Brute, dicis; eoque magis ista dicendi laude delector, quod cetera, quae sunt quondam habita in civitate pulcherruma, nemo est tam humilis, qui se non aut posse adipisci aut adeptum putet: eloquentem neminem video factum esse victoria. Sed quo facilius sermo explicetur, sedentes, si videtur, agamus. Cum idem placuisset illis, tum in pratulo propter Platonis statuam consedimus.

Hic ego: laudare igitur eloquentiam, et quanta vis sit eius 25 expromere, quantamque eis qui sint eam consecuti dignitatem afferat, neque propositum nobis est hoc loco neque necessarium. Hoc vero sine ulla dubitatione confirmaverim, sive illa arte pariatur aliqua sive exercitatione quadam sive natura, rem unam esse omnium difficillumam. Quibus enim ex quinque rebus constare dicitur, earum una quaeque est ars ipsa magna per sese. Quare quinque artium concursus maxumarum quantam vim quantamque difficultatem habeat, existumari potest. Testis est Graecia, 7 quae, cum eloquentiae studio sit incensa iamdiuque excellat in 23 ea praestetque ceteris, tamer omnis artes vetustiores habet et multo ante non inventas solum sed etiam perfectas, quam haec est elaborata dicendi vis atque copia. In quam cum intueor, maxume mihi occurrunt, Attice, et quasi lucent Athenae tuae; qua in urbe primum se orator extulit primumque etiam monu

wahrscheinlich.

24. Plat. Eine Statue Platons hatte Silanion gemacht, von der eine Nachbildung auf uns gekommen zu sein scheint. Statuen und Büsten berühmter Schriftsteller waren seit der Alexandrinischen Zeit sehr beliebt.

25. sive. Plato Phaedr. p. 269 C: εἰ μέν σοι ὑπάρχει φύσει ῥητορι κῷ εἶναι, ἔσῃ ῥήτωρ ελλόγιμος, προσλαβὼν ἐπιστήμην τε καὶ με λέτην· ὅτου δ ̓ ἂν ἐλλίπης τούτων, ταύτῃ ἀτελὴς ἔσῃ. Dasselbe sagt Isokrates (c. soph. 14 ff.); Cicero kommt in den Büchern de oratore wiederholt darauf zurück. Hier ist der Zusatz sive natura freilich nicht streng logisch, weil darauf das res una omnium difficillima keine Anwendung findet. Aber Cicero

[blocks in formation]

27 mentis et litteris oratio est coepta mandari. Tamen ante Periclem, cuius scripta quaedam feruntur, et Thucydidem, qui non nascentibus Athenis sed iam adultis fuerunt, littera nulla est, quae quidem ornatum aliquem habeat et oratoris esse videatur. Quamquam opinio est et eum qui multis annis ante hos fuerit, Pisistratum, et paulo seniorem etiam Solonem posteaque Cli28 sthenem multum, ut temporibus illis, valuisse dicendo. Post hanc aetatem aliquot annis, ut ex Atticis monumentis potest perspici, Themistocles fuit, quem constat cum prudentia tum etiam eloquentia praestitisse; post Pericles, qui cum floreret omni genere virtutis, hac tamen fuit laude clarissumus. Cleonem

rum litteris ac monumentis. Es drückt unser Litteratur von zwei verschiedenen Seiten her aus; monumenta, was um des Gedächtnisses willen aufgezeichnet wird 52. 62. 181; litterae, was schriftlich überliefert wird.

27. feruntur. Cicero drückt sich vorsichtiger aus, als de orat. II, 22, 93: antiquissimi fere sunt, quorum quidem scripta constent, Pericles atque Alcibiades et eadem aetate Thucydides; denn diese Reden des Pericles galten für untergeschoben. Quint. III, 1, 12: Cicero in Bruto negat, ante Periclem scriptum quicquam quod ornatum oratorium habeat, eius aliqua ferri. Equidem non reperio quicquam tanta eloquentiae fama dignum, ideoque minus miror, esse qui nihil ab eo scriptum putent, haec autem quae feruntur ab aliis esse composita. Mochte nun Cicero dieses Urtheil billigen oder nicht, hier lag ihm daran, das litterarische Product nicht zu übergehen, welches für das älteste galt.

Thucydidem, der Reden wegen erwähnt. 287.

nasc. - adult. Staaten und Völker werden oft mit heranwachsenden und alternden Menschen verglichen. resp. I, 11, 21: videtisne igitur, unius viri consilio non solum ortum novum populum, neque ut in cunabulis vagientem relictum,

[ocr errors]
[blocks in formation]

Pisistratus berrschte Ol. 55, 1– 63,2 (560-527). de orat. III, 34, 137: quis doctior eisdem illis temporibus aut cuius eloquentia litteris instructior fuit, quam Pisistrati? ita eloquentia floruit, ut litteris doctrinaque praestaret. Das Lob der Beredsamkeit dieser Männer beruht vielmehr auf Schlüssen von ihrer politischen Wirksamkeit, als auf bestimmter Ueberlieferung.

Solon ordnete die Verfassung Ol. 46, 3 (594). de orat. I, 13, 58: Lycurgum aut Solonem censemus in numero eloquentium reponendos.

Clisthenes vollendete nach Vertreibung der Pisistratiden Ol. 67, 2, (510) die von Solon begonnene demokratische Verfassung Athens.

ut, 'nach Massgabe', ws. 41. 102. 107. 162. 173. 294. 325.

28. prudentia. Thuc. I, 130: xai τὸ ξύμπαν εἰπεῖν, φύσεως μὲν δυνάμει, μελέτης δὲ βραχύτητι κράτιστος δὴ οὗτος αὐτοσχεδιά ζειν τὰ δέοντα ἐγένετο.

eloquentia. Lys. epit. 42: εμστοκλέα ἱκανώτατον εἰπεῖν καὶ γνῶναι καὶ πρᾶξαι.

Pericles leitete den Staat O1. 84, 1-87, 4 (444-429). Ueber seine Beredsamkeit 38. 44. 290.

Cleon, nach Pericles Tode Volksfübrer Ol. 87, 4-89, 3 (429-422). Plut. Nic. 8: τὸν ἐπὶ τοῦ βήματος

« IndietroContinua »