Immagini della pagina
PDF
ePub

merus et Nestori, quorum alterum vim habere voluit, alterum suavitatem, nisi iam tum esset honos eloquentiae; neque ipse poeta hic tam ornatus in dicendo ac plane orator fuisset. Cuius etsi incerta sunt tempora, tamen annis multis fuit ante Romulum; si quidem non infra Lycurgum fuit, a quo est disci41 plina Lacedaemoniorum astricta legibus. Sed studium eius generis maiorque vis agnoscitur in Pisistrato demum. Hunc proxumo saeclo Themistocles insecutus est, ut apud nos, perantiquus, ut apud Athenienses, non ita sane vetus. Fuit enim regnante iam Graeca, nostra autem civitate non ita pridem dominatu regio liberata. Nam bellum Volscorum illud gravissumum, cui Coriolanus exul interfuit, eodem fere tempore quo Persarum bellum fuit 42 similisque fortuna clarorum virorum; si quidem uterque, cum civis egregius fuisset, populi ingrati pulsus iniuria se ad hostes contulit conatumque iracundiae suae morte sedavit. Nam etsi aliter apud te est, Attice, de Coriolano, concede tamen ut huic 11 generi mortis potius assentiar. At ille ridens, tuo vero, inquit, arbitratu; quoniam quidem concessum est rhetoribus ementiri in historiis, ut aliquid dicere possint argutius. Ut enim tu nunc de Coriolano, sic Clitarchus, sic Stratocles de Themistocle finxit.

ἡδυεπὴς ἀνόρουσε, λιγὺς Πυ

λίων ἀγορητής,
τοῦ καὶ ἀπὸ γλώσσης μέλιτος
γλυκίων ῥέεν αὐδή.

esset. 238. plane. 221. 250.

tempora. de rep. II, 10, 18: Homerum autem, qui minumum dicunt, Lycurgi aetati triginta annis anteponunt fere; ex quo intellegi potest, permultis annis ante Homerum fuisse quam Romulum.

41. regnante, von der Hegemonie, zu welcher Athen durch die Perserkriege gelangte.

bellum von 265 (489) an; Schlacht bei Marathon Ol. 72, 3, (490).

Die Sage von Coriolanus ist in später, ausgeschmückter Darstellung auf uns gekommen, welche den historischen Gehalt nur schwach noch durchschimmern lässt. Auf ähnliche Weise hatte man auch den Tod des Themistocles rhetorisch aufgeputzt. Absichtlich zieht Cicero zwischen beiden die Parallele, um

sich von Atticus über das Unhistorische belehren zu lassen, der in seinem annalis die geschichtliche Wahrheit rücksichtlich des Coriolanus geltend gemacht hatte. Ohne Zweifel hatte er eine bestimmte Veranlassung zu dieser Abschweifung; vielleicht hatte er in einer seiner Schriften, etwa de re publica, ausführlicher die gewöhnliche Sage dargestellt, der er auch sonst folgt. Wie wenig streng Cicero es mit historischer Untersuchung und geschichtlicher Wahrheit nimmt, tritt auch im Scherz hervor.

42. Clitarchus, Zeitgenosse Alexanders d. Gr., schrieb in schwülstiger, rhetorisch übertreibender Weise dessen Geschichte.

Stratocles, ein übel berüchtigter Redner in Athen, Zeitgenosse Alexanders.

finxit, de div. I, 39, 84: hac ratione et Chrysippus et Diogenes et Antipater utitur.

.

Nam quem Thucydides, qui et Atheniensis erat et summo loco 43 natus summusque vir et paulo aetate posterior, tantum morbo mortuum scripsit et in Attica clam humatum, addidit fuisse suspicionem veneno sibi conscivisse mortem: hunc isti aiunt, cum taurum immolavisset, excepisse sanguinem patera et eo poto mortuum concidisse. Hanc enim mortem rhetorice et tragice ornare potuerunt, illa mors vulgaris nullam praebebat materiem ad ornatum. Quare quoniam tibi ita quadrat, omnia fuisse Themistocli paria et Coriolano, pateram quoque a me sumas licet, praebebo etiam hostiam, ut Coriolanus sit plane alter Themistocles. Sit sane, inquam, ut lubet de isto ; et ego cautius post- 44 hac historiam attingam te audiente, quem rerum Romanarum auctorem laudare possum religiosissumum. Sed tum fere Pericles, Xanthippi filius, de quo ante dixi, primus adhibuit doctrinam; quae quamquam tum nulla erat dicendi, tamen ab Anaxagora physico eruditus exercitationem mentis reconditis abstrusisque rebus ad causas forenses popularesque facile traduxerat. Huius suavitate maxume hilaratae sunt Athenae, huius ubertatem et copiam admiratae, eiusdem vim dicendi terroremque timuerunt. Haec igitur aetas prima Athenis oratorem prope perfectum 12 tulit. Nec enim in constituentibus rem publicam nec in bella ge- 45 rentibus nec in impeditis ac regum dominatione devinctis nasci cupiditas dicendi solet. Pacis est comes otique socia et iam bene 46 constitutae civitatis quasi alumna quaedam eloquentia. Itaque ait

[ocr errors][merged small][merged small][merged small]

Lehrer und vertrauter Freund des Pericles, wurde von dessen politischen Gegnern als eos angeklagt und mit Mühe gerettet; er starb wenige Jahre darauf hoch bejabrt in Lampsacus Ol. 79, 3 (462). Plato Phaedr. p. 270 Α : προσπεσὼν γάρ, οἶμαι, τοιούτῳ ὄντι Αναξαγόρα, μετεωρολογίας ἐμπλησθεὶς καὶ ἐπὶ φύσιν τοῦ τε καὶ ἀνοίας ἀφικόμενος, ὧν δὴ πέρι τὸν πολὺν λόγον ἐποιεῖτο Αναξαγόρας, ἐντεῦθεν εἵλκυσεν ἐπὶ τὴν τῶν λόγων τέχνην τὸ πρόσφορον αὐτῇ.

terrorem. 268. Thuc. II, 65: ὁπότε γοῦν αἰσθοιτό τι αὐτοὺς παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντας, λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖ σθαι, καὶ δεδιότας αὖ ἀλόγως ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν. Aristoph. Acharn. 350f.:

[ocr errors]

Aristoteles, cum sublatis in Sicilia tyrannis res privatae longo intervallo iudiciis repeterentur, tum primum, quod esset acuta illa gens, e controversia natam artem et praecepta Siculos Coracem et Tisiam conscripsisse, nam antea neminem solitum via nec arte, sed accurate tamen et descripte plerosque dicere—; scriptasque fuisse et paratas a Protagora rerum illustrium disputationes, 47 quae nunc communes appellantur loci; quod idem fecisse Gorgiam, quem singularum rerum laudes vituperationesque conscripsisse, quod iudicaret hoc oratoris esse maxume proprium rem augere posse laudando vituperandoque rursus affligere; huic

ἐντεῦθεν ὀργῇ Περικλέης ού

λύμπιος ἤστραπτεν, ἐβρόντα, ξυνεκύκα τὴν ̔Ελλάδα.

46. Aristoteles in der Texvov συναγωγή, welche als eine Ergänzung seiner Rhetorik die Geschichte der Beredsamkeit darstellte.

tyrannis. Thrasydäus wurde von den Agrigentinern vertrieben Ol. 77, 1 (472),`Thrasybulus von den Syracusanern Ol. 78, 3 (466).

res repetere, seine Ansprüche geltend machen auf friedlichem Wege, was jeder. Kriegserklärung vorausgehen musste, wo dieser Ausdruck technisch ist; de off. I, 11, 36: nullum bellum esse iustum, nisi quod rebus repetitis geratur. Hier ist diese Wendung gebraucht, weil unter den Tyrannen Gewalt vor Recht ging.

acuta. Quint. VI, 3, 41: Siculi, ut sunt lascivi et dicaces. Cic. Verr. IV, 43, 95: numquam tam male est Siculis, quin aliquid facete et commode dicant. III, 8, 20: ita acute, ut Siculum scripsisse appareat. tusc. I, 8, 15: Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi, sententiam sequi. Mit diesem scharfen Witz ist die Neigung zum Necken und Streiten verbunden, wie sie auch in der bukolischen Poesie hervortritt, welche in Sicilien beimisch ist.

Corax, Lehrer des Tisias, soll nach dem Sturz des Thrasybulus in Syracus anfangs den Staat geleitet,

dann eine Schule der Beredsamkeit eröffnet und zuerst eine tέxvŋ verfasst haben; Tisias sein Schüler, lehrte ebenfalls die Beredsamkeit, zuerst in Syracus, dann in Thurii und Athen; er galt für den Lehrer des Lysias und Isocrates.

descripte. de inv. I, 30, 49: in praesentia partes argumentandi confuse et permixte dispersimus, post descripte et electe in genus quodque causae quid cuique conveniat, ex hac copia digeremus. plerosque 'sehr viele'. 58. 133. illustr. 65.

quae ist auffallend für qui.

comm. loci. orat. 36, 126: qui loci communes appellati sunt eo, quod videntur multarum idem esse causarum, sed propri singularum esse debent. de inv. II, 15, 48: haec ergo argumenta, quae transferri in multas causas possunt, locos communes nominamus.

47. laudes vit. eine gewöhnliche rhetorische Uebung, oft an den geringfügigsten Gegenständen angestellt.

augere. Plato Phaedr. p. 267 A: Τισίαν δὲ Γοργίαν τε ἐάσομεν εΰδειν, οἳ τά τε σμικρὰ μεγάλα καὶ τὰ μεγάλα σμικρὰ φαίνεσθαι ποιοῦσι διὰ ῥώμην λόγου. Isocr. paneg. 8: ἐπειδὴ δ' οἱ λόγοι τοιαύτὴν ἔχουσι τὴν φύσιν, ὥστ ̓ οἷον τ ̓ εἶναι τά τε μεγάλα ταπεινὰ ποιῆσαι καὶ τοῖς μικροῖς μέγεθος περιθεῖναι.

Antiphontem Rhamnusium similia quaedam habuisse conscripta, quo neminem umquam melius ullam oravisse capitis causam, cum se ipse defenderet, locuples auctor scripsit Thucydides. Nam Lysiam primo profiteri solitum artem dicendi; deinde, 48 quod Theodorus esset in arte subtilior, in orationibus autem ieiunior, orationes eum scribere aliis coepisse, artem removisse. Similiter Isocratem primo artem dicendi esse negavisse, scribere autem aliis solitum orationes, quibus in iudiciis uterentur; sed cum ex eo, quasi qui committeret contra legem ‘a quo quis iudicio circumveniretur', saepe ipse in iudicium vocaretur, orationes aliis destitisse scribere totumque se ad artes componendas transtulisse. Et Graeciae quidem oratorum ortus atque 13 fontes vides, ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipso- 49

Antiphon, geb. Ol. 75, 2 (479), starb Ol. 92, 2 (411). Er war der erste Athener, der die sophistische Bildung als Lehrer und Redner geltend machte.

similia. In den noch erhaltenen Uebungsreden findet man dies augere und imminuere mit Geschick gehandhabt. Auch werden ihm τέχναι zugeschrieben.

Thucydides, VIII, 68: Avτiчшv ἄριστα φαίνεται τῶν μέχρι ἐμοῦ

θανάτου δίκην ἀπολογησάμε vos. Thukydides war, als Antiphon sich im Hochverrathsprocess vertheidigte Ol. 92, 2 (411), in der Verbannung.

48. profit. 30.

Theodorus von Byzanz, welchen Platon (Phaedr. p. 266 E) loyodaíδαλος nennt.

scribere aliis sol. or. Dion. Hal. Isocr. 18: μηδεὶς δ ̓ ἀγνοεῖν ὑπολάβη μηδ' ὅτι Αφαρεὺς διισχυρί ζεται μηδεμίαν ὑπὸ τοῦ πατρὸς (Isokrates) υπόθεσιν εἰς δικαστήριον γεγράφθαι, μηδ ̓ ὅτι δέσμας πάνυ πολλὰς δικανικῶν λόγων Ισοκρατείων περιφέρεσθαί φησιν ὑπὸ τῶν βιβλιοπωλῶν Ἀριστοτέ λης. ἱκανὸν δὲ ἡγησάμενος εἶναι τῆς ἀληθείας βεβαιωτὴν τὸν ̓Αθηναῖον Κηφισόδωρον πιστεύω, γεγράφθαι λόγους τινὰς ὑπὸ τοῦ

ἀνδρὸς εἰς δικαστήρια, οὐ μέντοι
πολλούς.

ex eo weist auf das frühere zurück.

quasi, weil Isocrates sich gegen ein römisches Gesetz nicht vergehen konnte, der Ausdruck also nur uneigentlich ist.

quo quis iud. circ. sind die Worte der lex Sempronia, welche von Sulla als lex Cornelia erneuert wurde. p. Cluent. 55, 151: hanc ipsam legem 'ne quis iudicio circumveniretur' C. Gracchus tulit. Was Cicero hier erzählt, wird nirgends bezeugt und verdankt vielleicht einem Missverständniss desselben seinen Ursprung. Es war in Athen verboten, dass Jemand für einen Anderen vor Gericht redete, aber nicht dass er ihm eine Rede ausarbeitete, die jener dann hielt. Quint. II, 15, 30: Socrates inhonestam sibi credidit orationem, quam ei Lysias reo composuerat; et tum maxime scribere litigatoribus, quae illi pro se ipsi dicerent, erat moris atque ita iuri, quo non licebat pro altero agere, fraus adhibebatur.

artes, wie Plut. Isocr. p. 838 E: εἰσὶ δ ̓ οἳ καὶ τέχνας αὐτὸν λέγουσι συγγεγραφέναι. ars, τέχνη, bezeichnet eine Schrift, in welcher Anweisung für eine Kunst oder Wissenschaft ertheilt wird. Vielleicht

1

rum sane recentes. Nam antequam delectata est Atheniensium civitas hac laude dicendi, multa iam memorabilia et in domesticis et in bellicis rebus effecerat; hoc autem studium non erat 50 commune Graeciae, sed proprium Athenarum. Quis enim aut Argivum oratorem aut Corinthium aut Thebanum scit fuisse temporibus illis? nisi quid de Epaminonda, docto homine, suspicari libet. Lacedaemonium vero usque ad hoc tempus audivi fuisse neminem. Menelaum ipsum, dulcem illum quidem tradit Homerus, sed pauca dicentem; brevitas autem laus est interdum in aliqua parte dicendi, in universa eloquentia laudem non habet. 51 At vero extra Graeciam magna dicendi studia fuerunt, maxumique huic laudi habiti honores illustre oratorum nomen reddiderunt. Nam ut semel e Piraeeo eloquentia evecta est, omnes peragravit insulas atque ita peregrinata tota Asia est, ut se externis oblineret moribus omnemque illam salubritatem Atticae dictionis et quasi sanitatem perderet ac loqui paene dedisceret. Hinc Asiatici oratores non contemnendi quidem nec celeritate nec copia,

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

tione ornatus. Auch Plutarch nennt ihn ontooixos (praec. polit. 26).

Lacedaem. Thucydides sagt von Brasidas (IV, 88): ἦν δὲ οὐδὲ ἀδύ νατος ὡς Λακεδαιμόνιος εἰπεῖν. Homerus II. T., 213f.:

ἤτοι μὲν Μενέλαος ἐπιτροχάδὴν ἀγόρευεν

παῦρα μὲν, ἀλλὰ μάλα λιγέως. 51. salubritas bezeichnet die wohlthuende Wirkung einer gesunden Rede auf Andere, welche ohne die ihr eigne sanitas nicht hervorgebracht werden kann. orat. 25, 90: quidquid est salsum aut salubre in oratione, id proprie Atticorum est. sanitas. 284.

Asiatici. 325. Quint. XII, 10, 16: et antiqua quidem illa divisio inter Atticos et Asianos fuit, cum hi pressi et integri, contra inflati illi et inanes haberentur; in his nihil superflueret, illis iudicium maxime ac modus deesset. Tertium mox adiecerunt genus Rhodium. quod velut medium esse atque ex utroque mixtum volunt; neque enim Attice pressi, neque Asiane sunt abundantes.

celeritate, wie 53 celeritas ingeni, von der Raschheit im Begreifen und

« IndietroContinua »