quòd foro propinqua, neque alien a consilii, propter Semproniam ; nam tum Brutus ab Romā aberat. 6. Præterea Gabinium arcessit, quò major auctoritas sermoni inesset. Eo præsente conjurationem aperit; nominat socios, præterea multos cujusque generis innoxios, quò legatis animus amplior esset; dein eos pollicitos operam suam dimittit.

XLI.-I. Sed Allobroges diu in incerto habuere quidnam consilî caperent. 2. In alterā parte erat æs alienum, studium belli, magna merces in spe victoriæ at in alterā majores opes, tuta consilia pro incertā spe certa præmia. 3. Hæc illis volventibus, tandem vicit fortuna reipublicæ. 4. Itaque Q. Fabio Sangæ, cujus patrocinio civitas plurimùm utebatur, rem omnem, uti cognoverant, aperiunt. 5. Cicero, per Sangam consilio cognito, legatis præcipit, ut studium conjurationis vehementer simulent, ceteros adeant, bene polliceantur, dentque operam, uti eos quàm Maxume manifestos habeant XLII.-1. Eisdem ferè temporibus in Gallia citeriore atque ulteriore, item in agro Piceno,

Bruttio, Apulia, motus erat. 2. Namque illi, quos

antea Catilina dimiserat, inconsultè ac veluti per dementiam cuncta simul agere: nocturnis consiliis, armorum atque telorum portationibus, festinando, agitando omnia, plus timoris quàm periculi effecerant. 3. Ex eo numero complures Q. Metellus by Celer prætor ex senatus consulto, causă cognitā, in vincula conjecerat; item in ulteriore Gallia C. Murena, qui ei provinciæ legatus præerat.

XLIII.-1. At Roma Lentulus cum ceteris, qui

C

principes conjurationis crant paratis ut videbantur
ans touted
magnis copiis, constituerant, uti, Catilina in
agrum Fæsulanum quum venisset, L. Be
Bestia tribunus
en asembly beutif fuld
plebis, concione habita, quereretur, de actionibus
th's hatred
Ciceronis, bellique gravissumi invidiam optumo
consuli imponeret; eo signo, proxumā nocte cetera
multitudo conjurationis suum quisque negotium
exsequerentur. 2. Sed ea divisa hoc modo dice-
bantur: Statilius et Gabinius uti cum magnā
manu

duodecim simul opportuna loca urbis incenderent," ditumultu facilior aditus ad consulem ceterosque,

quibus insidia parabantur, fieret: Cethegus Cicer

onis januam obsideret, eum vi adgrederetur, alius
autem alium sed filii familiarum, quorum ex
nobilitate maxuma pars,
simul, cæde et incendio

they should but

Catilinam erumperent. / 3.

interficerent;

omnibus, ad

decreta Cethegus semper querebatur de ignavia Drenas parata atque il sociorum : illos dubitando et dies prolatando

magnas opportunitates

mared

facto, non
consulto, in tali periculo opus esse; seque, si paucibus
Id assist i ferie runest
adjuvarent, languentibus aliis, impetum in curiam
facturum. 4. Natura ferox, vehemens, manu
promptus, maxumum bonum in

Celeritate
eritate putabat.
XLIV.- -1. Sed Allobroges, ex præcepto Ciceronis,
per Gabinium ceteros conveniunt; ab Lentulo,

Cethego, Statilio, item Cassio,

require

sio, Rostulant jusjurandum, quod signatum ad civis perferant: aliter haud facilè

eos ad tantum negotium impelli met

2. Ceteri

posse.
nihil suspicantes dant Cassius et eò brevi
venturum pollicetur, ac paulo ante legatos ex urbe

a

proficiscitur. 3. Lentulus cum eis T. Volturcium quemdam, Crotoniensem mittit, uti Allobroges, priùs quàm domum pergerent, cum Catilinā, datā harughe accepta fide, societatem confirmarent. 4. Ipse

a

been

et

Volturcio literas ad Catilinam dat, quarum exemplum infrà scriptum est: Quis sim, ex eo, quem ad te misi, cognosces. 5. Fac cogites, in quantā calamitate sis, et memineris te virum esse; conplans may regime sideres, quid tuæ rationes postulent auxilium petas ab omnibus, etiam ab infimis. 6. Ad hoc, mandata verbis dat: Quum ab senatu hostis been paid to he way judicatus sit, quo consilio servitia repudiet? in urbe that esse, quæ jusserit: ne cunctetur ipse propiùs

parata esseh ulariv

accedere.

XLV. 1. His rebus ita actis, constitutā nocte, qua proficiscerentur, Cicero per legatos cuncta edoctus L. Valerio Flacco et C. Pomptino prætoribus imperat, uti in ponte Mulvio per insidias Allobrogum comitatus deprehendant: rem omnem aperit, cujus gratiā mittebantur: cetera, uti facto opus sit, ita agant permittit. 2. Illi, homines militares, sine tumultu præsidiis collocatis, sicuti præceptum erat, occultè pontem obsidunt. 3. Postquam ad id loci legati cum Volturcio venere, et simul utrimque clamor exortus est; Galli, citò cognito consilio, sine mora prætoribus se tradunt. 4. Volturcius primò, cohortatus ceteros, gladio se a multitudine defendit; dein, ubi a legatis desertus est, multa priùs de salute suā Pomptinum obtestatus, quòd ei notus erat, postremò timidus, ac vitæ diffidens, veluti hostibus, sese prætoribus dedit.

XLVI.-1. Quibus rebus confectis, omnia propere per nuntios consuli declarantur. 2. At illum ingens cura atque lætitia simul occupavere. Nam lætabatur, conjuratione patefactā, civitatem periculis ereptam esse porro autem anxius erat, in maxumo scelere tantis civibus deprehensis, quid facto opus ; pœnam illorum sibi oneri, impunitatem perdundæ reipublicæ, credebat. 3. Igitur, confirmato animo, vocari ad sese jubet Lentulum, Cethegum, Statilium, Gabinium, item Q. Cæparium quemdam, Tarracinensem, qui in Apuliam ad concitanda servitia proficisci parabat. 4. Ceteri sine mora veniunt : Cæparius, paulo antè domo egressus, cognito indicio, ex urbe profugerat. Consul Lentulum, quòd prætor erat, ipse manu tenens perducit; reliquos cum custodibus in ædem Concordiæ venire jubet. 5. Eò senatum advocat, magnãque frequentiā ejus ordinis Volturcium cum legatis introducit : Flaccum prætorem scrinium cum literis, quas a legatis acceperat, eòdem adferre jubet.

XLVII.-1. Volturcius interrogatus de itinere, de literis, postremò quid, aut quã de causā, consilii habuisset, primò fingere alia, dissimulare de conjuratione; pòst, ubi fide publică dicere jussus est, omnia, uti gesta erant, aperit: paucis antè diebus a Gabinio et Cæpario socium adscitum nihil ampliùs scire, quàm legatos: tantummodo audire solitum ex Gabinio, P. Autronium, Servium Sullam, L. Vargunteium, multos præterea in ea conjuratione esse. 2. Eadem Galli fatentur; ac Lentulum dissimulantem coarguunt, præter literas, sermonibus,

Sallust.

D

quos habere solitus: ex libris Sibyllinis, regnum Romæ tribus Corneliis portendi: Cinnam atque Sullam antea; se tertium, cui fatum foret urbis potiri præterea ab incenso Capitolio illum esse vigesimum annum, quem sæpe ex prodigiis haruspices respondissent bello civili cruentum fore. 3. Igitur, perlectis literis, quum priùs omnes signa sua cognovissent, senatus decernit, uti abdicato magistratu Lentulus itemque ceteri in liberis custodiis haberentur. 4. Itaque Lentulus P. Lentulo Spintheri, qui tum ædilis, Cethegus Q. Cornificio, Statilius C. Cæsari, Gabinius M. Crasso, Cæparius (nam is paulo antè ex fugă retractus erat) Cn. Terentio senatori traduntur.

XLVIII.-1. Interea plebes, conjuratione patefactā, quæ primò, cupida rerum novarum, nimis bello favebat, mutatā mente, Catilinæ consilia exsecrari, Ciceronem ad cœlum tollere: veluti ex servitute erepta gaudium atque lætitiam agitabat ; 2. namque alia belli facinora prædæ magis, quàm detrimento fore; incendium vero crudele, immoderatum, ac sibi maxume calamitosum putabat ; quippe cui omnes copiæ in usu quotidiano et cultu corporis erant.

3. Post eum diem, quidam L. Tarquinius ad senatum adductus erat, quem ad Catilinam proficiscentem ex itinere retractum aiebant. 4. Is quum se diceret indicaturum de conjuratione, si fides publica data esset, jussus a consule, quæ sciret, edicere, eadem fere, quæ Volturcius, de paratis incendiis, de cæde bonorum de itinere hostium,