449 450 DISSERTATIO SEPTUAGESIMA QUINCTA. DOMINO NOSTRO FLAVIO CLAVDIO IVLIANO VBIQVE VENE AVGVSTO BONO REIPVB. NATO ORDO POSSESSORES QVE Verùm poft verba Semper Augufto ita legen dum, atque addendum eft: ORDO POSSESSORESQVE BRI Eque infalutatas præteribo pias | A AETERNO PRINCIPI hominum Sæcularium Confraternitates , quas Confraternite, Compagnie, Scuole, nunc appellamus: nam & ifta originem fuam barbaricis temporibus debent. Nulla nunc Italiæ Civitas eft, Oppidum, atque Caftellum, immo & Villula, cui una aut plures non fint ex hifce Sodalitatibus; Singulæ verò inftitutæ funt ad Divinum cultum, atque ad laudes Dei & Sanctorum concinendas, aliaque pietatis & mifericordiæ officia, certis legibus, certis indumentis utentes ; & ad ftatum locum, fuamque Ædem facram, quoties res pofcit, conveniunt. Non diffimiles hominum cœtus facris addictos Ethnicorum Sæcula noverunt. B Inftituit enim Roma in honorem Augufti Auguftales, quos tamen fi inter Sacerdotes referre velis, per me liceat. Aliæ quoque Sodalitates Romæ olim vifebantur, atque Collegia, quibus præcipue cura erat Ludorum, aut facroru m in honorem Divam, Populique lætitiam & gloriam celebrandorum. Eraiplas & parp'as ejufmodi cœtus Græci appellabant; quippe ne iftis quidem Athenæ, & reliqua Græcorum gens caruere. Uti fcribit Cicero de Senectute Cap. 13. Sodalitates, Quaftore Marco Catone majore, conftituta funt, facris Ideis magna Matris receptis. Nempe, fi quid video, ut facra Cybeles curarent. Ita numerabantur illic Sodales Flaviales, Hadrianales, Trajanales &c. Præterea Auguftorum Collegia, Dendrophororum, Fratrum Arvalium, Septemvirum epulonum, Capitulinorum, Artificum, quoque & Opificum. Vifitur adhuc in Oppido Brixilli, five Brixelli, ad Padum pofito olim celebri Civitate, pertinente nunc ad ditionem Sereniffimi Ducis Mutinæ, Inscriptio his verbis concepta XILLANORVM OPTATA Hæc autem Sodalicia, five Collegia.auctoritate D E in Augufti Vita Cap. 12. traditum eft. Neque diffentit Marcianus Jurifconfultus in 1. mandatis ff. de Collegiis: ubi tamen teftatur, Collegia Religionis caufsà coire non prohiberi. Vide reliqua in eifdem Pandectis, titulo eodem. Poffent & alia plura ex Græcis adferri, uti & antiquis Infcriptionibus, ubi Collegia variarum Artium fæpe occurrunt ; fed abftinendum eft: neque enim revera ex earum Sodalitatum exemplo Chriftianæ emerferunt, fed quidem ex induftria piorum hominum, quibus cordi erat, uberiorem cultum Deo ftatuere, ac fefe legibus obligare ad quædam officia Religionis. Itaque in finu Chriftianorum quærere juvat sacrarum ejufmodi Confraternitatum originem Si Odorico Raynaldo in Annalib. Ecclefiaftic. MCCLXVII. num. 83. fidem habere volumus, primum Laicorum Sodalicium, cui vulgo Confraternitas nomen, natum Romæ eft An. eodem MCCLXVII. quo inftituta fuit Sodalitas Sanctæ Mariæ del Confalone, & auctoritate Clementis IV. Papæ confirmata, uti ex ejus Bulla conftat in Bullario Romano. Hujus fubdit ille, exemplo condita alia pia Sodalicia, &a Summis Pontificibus accendendæ pietatis ergo approbata ac comprobata fuerunt. In eâdem fententiâ antea quoque fuerat Thomas Bofius Lib. 9. de Signis Ecclef. Cap. 5. ubi nuper laudati Sodalicii auctorem nobis exhibet Sanctum Bonaventuram eximium virum ; atque inde cetera pia Sodalicia exemplum cepiffe. Sed ii longe a veritate abeunt. Ut ut dare velimus, primam eam in Urbe Confraternitatem coaluifle atramen diutiffime antea alias fuiffe in Orbe · litates fuiffe Gildonias a Carolo Magno memoratas, mentio eleemofynarum ibi facta indicat. Nempe, uti ego conjicio, Sodales ii Congildones quoque appellati, fibi legem ftatuebant juvandi eleemofynis egentes, ac præ cipue quibus incentrum aut niufragium pauperiem fummam feciffet. Quum verò in ejuf. modi Societatem affumendi facram nto obliga. rentur ad o era ferendi, legefque Confraternitatis implendas: idque nonnulli interdum re præftare aut nolent, aut non poffent ; hinc jurgia & lites exoriebantur, & in detrimentum animarum jusjurandum illud vergebat. Propterea fapientiffimus Imperator intactas quidem Glonias feu Societates voluit, fed Bjusjurandum exinde interdixit. Quæ conjectura mea, fi, ut puto, minime claudicat Gildonia non eft heic accipienda pro illicita conjunctione, ut eft in Gloffa apud Baluzium, fed quidem pro Societate legitima, & Regis auctoritate firmata. Heic enim Conhibentia idem ett atque Convenientia, feu pactum, five conventio. Hoc eft, inquit Auguftus: Convenientiam quidem inter fe faciant : facciano tra loro convenzione e unione, fed facramento, neutiquam ad ejus onera fefe obftringant. Illata eft Lex ifta Caroli inter Langobardicas, atque adeo cenfendum eft, non apud Francos tantùm, fed & in Italia numeratas tunc fuiffe Gildonias, five Laicorum Confraternitates pietatis & Religionis caufsâ inftitutas . Orbe Chriftiano inftitutas, certum futurum A Et primo ftatuendum mihi videtur, vel fub Carolo Magno Augufto, atque ante Annum DCCC. fuiffe piorum hominum Sodalitates inter Chriftianos. Audi Legem tertiam decimam Langobardorum ejufdem Caroli, Part. II. Tomi I. Rerum Italicarum. De facramentis per Gildoniam ad invicem conjurantium, ut nemo facere præfumat. Alio verò modo de il lorum eleemofynis, aut de incendio, aut de naufragio (addit Baluzius in Capitular, quamvis conhibentiam faciant, nemo in bc jurare ) præfumat. Accuratius nunc, quàm olim fe-1 cerim in Notis, locum hunc perpendes, veniâ a Lectore petitâ, opinor illic agi de nonnullis piis & quidem Laicorum Sodaliciis. Gilda enim, ac G Idonia, feu Geldonia, non Gildoma, ut ett in Capitularibus, nihil aliud fuit, quàm adunatio, ut Papias Grammaticus docet, five Sodalitas, Societas, atque Fraternitas: quod Du-Cangius in Gloffario, & ante eum Gerardus Johannes Voffius Lib 2. cap. 8. de Vitiis fermon. oftenderunt. Origo vocis e Saxon.co Gezyldan, five Gyldan fignificante folvere, ut Guilielmus Somnerus recte adnotavit in Gloffario ad Veter. Scriptor. Anglic. Belge quoque habent Gilde & Britanni Gyl. den. Nempe Sodalicia hominum conftituebantur, qui certam pecuniæ fummam folvere & conferre in unum confueverunt, ad pia opera, aut ad convivia, quæ ftatis temporibus a fociis celebrabantur. Fortaffis & inde effluxit Itali. ca vox, nunc tamen antiquata, Guildana pro Societate ac turma militum. Eâ ufi funt olim Scriptores Italici Etrufci. In Epiftola de Tanchelmo, feu Tanchelino feductore fcripta a Clero Trajectenfi ad Fridericum Epifcopum Colonienfem Seculo XII. Manaffes quidam inftituiffe dicitur Confraternitatem quamdam, quam Gilda vulgo appellant, Pias autem Soda Conjecturam hactenus, quæ dixi de Gildoniis, appellavi. Nunc addo, conjecturam in juftam fententiam converti, fi accurate Capitula perpendemus ab Hincmaro Archiepifcopo Remenfi ad Presbyteros fue Dioecefis Anno DCCCLII. fcripta, & a Labbeo Tom. 8. Concilior. pag. 572. edita. En ejus verba Cap. 16. Ut de Collectis, quas Geldonias vel Confratrias vulgo vocant, ficut jam verbis monuimus, & nunc fcriptis expreffe præcipimus, tantum fiat, quantum ad autoritatem & utili tatem atque rationem pertinet. Ultra autem nemo neque Sacerdos neque Fidelis quifquam in Parochia noftra progredi audeat. Quid Gildo Dnia fuerint, ubi de facris & de Pietate agitur, hinc certo elicimus; videlicet piæ Laicorum. Confraternitates, permittente Rege inftitutæ & ab Epifcopo, cujus directioni fuberant, confirmatæ. Confratri idem eft atque Confraternitas; & Græcis fuere parpia hoc eft, Fratrie, five Collegia ac Sodalicia. Religionis autem caufsâ ejufmodi Sodalitates Hincmari ætate coiviffe difertiffime que apud eum adnectuntur, evincunt. Inquit enim: Ideft in omni obfequio Religionis conjungantur : vi. delicet in oblatione, in luminaribus, in oblationibus mutuis, in exfequiis defun&orum, in eleemofynis, ceteris Pietatis officiis; ita quod qui candel im offerre voluerint, five fpecialiter, five generaliter, aut ante Miffam, aut inter Miffim, antequam Euangelium legatur ad altare deferant. Oblationem autem unam tantummodo Oblatam, Offertorium pro fe fuifque omnibus conjunctis & familiaribus offerat. Si plus de vino voluerit in butticula, vel canna aut plures Oblatas, aut ante Miffam, aut poft Miffam, Presbytero aut Miniftro illius tribuat : unde Populus in eleemofy na illius Eulogias accipiat, vel Presbyter fupplementum aliquod habeat. Itaque propofitum erat Sodaliciis eorum temporum quædam Pietatis aut Caritatis opera exercere, videlicet offerre Templo, luminaria ibidem alere, cu E rare ་ curare, & comitari defunctorum funera, elee- | A |coactum, defcribit Societatem, feu Frateriam mofynis operam dare, & ceteris Pietatis officiis Deum fibi demereri. Quod aliud, amabo, piæ nostri ævi Sodalitates fibi agendum proponunt? Et quoniam in hifce interdum cœtibus tum folennius a nonnullis fefti dies celebrari creduntur, quum genio & Baccho liberalius indulgetur; prætereaque in eorum conventibus rixæ ac fimultates non rarò fonant rurfus audiendus eft Hincmarus, qui paria tempeftate fua contigiffe tradidit no. ftrorumque temporum mores defcribere videtur. Paftos autem, ait, & commefationes quas Divina auctoritas vetat, ubi ở gravedi. indebita exactiones, & turpes ac inanes lætitia, & rixa; fæpe etiam, ficut experti fumus, ufque ad homicidia, & odia, & diffenfiones accidere folent : adeo penitus interdicimus, ut qui de cetero hoc agere præfumferit, fi Presbyter fuerit, vel quilibet Clericus, gradu privetur; fi Laicus, vel femina, ufque ad fatisfactionem feparetur. Tum pergit Hincmarus monere, quid agendum fit, ubi lites emergant, his verbis utens: Conventus autem salium Confratrum (Confratelli adhuc Italicè appellantur) fi necesse fuerit, ne fimul conveniant, ut fi fortè aliquis contra parem fuum difcordiam habuerit, quem reconciliari opus fit fine conventu Presbyteri ( ideft fine Paro chi præfentiâ & ceterorum effe non poffit. Poft peralta illa, qua Dei funt, & Chriftia. na Religioni conveniunt, & poft debitas admonitiones (ergo pia etiam documenta iis a Pres bytero porrigebantur ) qui voluerint, Eulogia a Presbytero accipiant ; & panem tantùm frangentes, finguli fingulos biberes accipiant ; & nihil amplius contingere præfumat: & fie unufquifque ad fua cum benedictione Domini redeat. Cæcutiat plane, qui heic non videat, jamdiu invectas atque ftabilitas Hincmari temporibus, Sæculo fcilicet Chrifti Nono, pias Laicorum Confraternitates, quibus cordi erat peragere quæ Dei funt, & Chriftiane Religioni conveniunt. Dixi, ante Hincmari æta tem inftituta videri ejufmodi Sodalicia, atque B initam non minus a Clericis, quàm a Laicis fed & Clariffimi viri Edmundus Martene, & Urfinus Durand, Monachi Benedictini ex Congregatione Sancti Mauri, in Thefauro Novo Anecdoctor. Tom. 4. pag. 166. tabulas evul garunt, quibus Arnaldus Epifcopus Narbonenfis confirmat Confraternitatem Anno MCCXII. inftitutam Maffiliæ, ejufdemque ftatuta refert. nul aut nova Jam verò percontantes audio, cur per Sæcula fubfequentia, & præcipue in Italia, Confraternitatum ejufmodi nullum nomen lumque veftigium occurrit. Ego, cur vel antiqua Sodalicia olim abolerentur inftitui vetarentur, in cauffa fuiffe puto, quod turbidis temporibus, & in feditiones ac dif cordias nimium pronis, fufpicionem ingererent Societates, coitiones, ac foedera hujufmodi, quamquam pietatis ac Religionis faciem præferrent. Genue dicentem audivi, quum multa olim molirentur id genus Confratres quoties conveniebant, coactos fuiffe Reipubli cæ moderatores remedia varia apponere. Ipfo etiam Sæculo Chrifti Nono Lotharius I. Auguftus hafce fufpectas habuit Sodalitates, ac propterea interdixit: Volumus (ita ille in Lege 4. inter Langobardicas) de obligationibus, ut nullus hamo nec per facramentum, nee per obligationem, Adunationem faciat. Et fi Choc facere præfumferit, tunc ille, qui prius confilium inchoavit, & hoc factum habet, in exilio ab ipfo Comite in Corficam mittatur, & illi alii bannum componant. Ubi vides confirmatam Caroli Magni Legem nuper laudatam fed rigidius in eas adunationes fuiffe animad verfum. Idem quoque conftitutum fuit Anno MCCXXXVIII. in Concilio apud Campina cum a Gerardo Archiepifcopo Burdegalenfi coacto, cujus Canon 31. apud Labbeum To mo Undecimo Concilior. pag. 564. hifce verbis conceptus fuit: Conjurationes, vel confpirationes Laicorum, quibus interdum nomen Confraternitatis imponunt, impietatem palliantes fub nomine Pietatis omnino fieri prohibe heic animadvertendum eft, in Concilio Nam-Dmus. Unde ftatuimus, quod nulla fiat Confra netenfi apud Labbeum Tom. 9. Concilior. pag. 472. Canon. 9. repetita eifdem ferme verbis allata Hincmari verba. Ibi non oblationibus mutuis, fed orationibus mutuis legitur. Ibi de Collectis, vel Confratriis, quas Confortia vocant, fcriptum eft, ut alia omittam. Cenfet Du-Cangius Confortii vocabulo illic defignari congregationem Presbyterorum : fed certum eft, agi illic de Laicorum Societate, in qua tamen Clericis quoque adfcribi volentibus fuus erat locus. Quo tempore habitum fit illud Concilium, non conftat. Tradidere nonnulli, celebratum illud fuiffe Anno DCCC. Sirmondus contra in Notis fuis non improba ternitas Laicorum fine auctoritate & confenfu Diæcefani ejufdem loci &c. Paria fancita videas in Concilio Avenionenfi Anno MCCCXXVI. Canone 7. & in Vaurenfi Anno MCCCLXVIII. Quare nil mirum, fi Confraternita tum piarum inftitutio multis in locis numquam accepta probatave fuerit, five in aliis radicata demum exaruerit. Atque in Italia præfertim, quæ tot bellis, diffidiis & factionibus inteftinis poft Sæculum Chrifti X. laborare cœpit, ac in deteriora pofteriori ævo converfa fuit Profectò fi Venetiarum Urbem excipias, a qua, ingenti munere Dei, fapientiâ quoque Civium, exfularuat bella civilia, aut fi iis ve vit ftatuentes illud ad Annum DCLVIII. La-Exata eft Civitas, brevi ignis extinctus eft, in landoeus denique, & Pagius in Critic. Baron. in eam fententiam inclinarunt, videlicet circiter Annum DCLX. coactum fuiffe Namnetenfe Concilium ; atque in eo fancitum Canonem de Confratriis, nuper memoratum. Ego rem in medio relinquo. Quod fi tanta antiquitas tribuenda foret Canonibus iis, ftatuendum fimul effet, pias Laicorum Sodalitates a remotioribus Sæculis effe arceffendas. Illud tamen fatendum eft, non facilius apud Gallos, quàm apud Italos, invenire veftigia Confraternitatum piarum ante Sæculum XIII. Concilium quoque Rotomagenfe, Anno MCLXXXIX. reliquis Italia Urbibus Sæculo X. ac duobus fubfequutis, nullius piæ Confraternitatis memoria certa, aut nomen fe nobis offert, quod. fciam. Illuftrem & inclytam Venetiarum Civitatem excepi, in qua Sæculo XII. Sodalita tes pias, neque tunc natas, fed longe antea exortas, reperire mihi videor. Ibi ejufmodi Sodalicia Schola nuncupantur, quod etiam nomen Mediolani, ac in nonnullis aliis Urbibus adhuc retinetur, eâ, ut opinor, de caufsâ quod Pietatis Scholæ cenferentur. Et veteres quidem vocabulo Schole ufi funt ad defignan. dam Congregationem, Societatem, ac Co tum tum hominum unius inftituti, quibus erat fuum | Amen. In Vita Hadriani I. Papæ apud Ana feu caput, five dux. Henricus Valefius in Notis I B ftafium, Carolo Magno Francorum Regi An no DCCLXXIV. ad Urbem accedenti, Pontifex obviam mifit univerfas Scholas Militia una cum Patronis &c. Ita in Vita Pontificis Sergii II. quum Ludovicus II. Rex Lotharii I, Augufti filius Roman contenderet, & Urbi pæne unius milliarii fpatio appropinquaffet univerfas Militia Scholas una cum Patronis in occurfum ejus Papa direxit. E Vita quoque Leonis Papæ III. Anno DCCC. Scholas Peregrinorum, videlicet Francorum, Frisonum Saxonum, atque Langobardorum, cum figniş &bandis, obviam proceffiffe conftat eidem Leoni, Romam repetenti. Nempe Franci Frifones, Saxones, & Langobardi, ex qui bus multi Romam proficifcebatur, pia vota completuri, multique alii ibidem lares ftatuebent, unum fuæ gentis Corpus efformabant, Schola vocabulo donatum . Ravenna itidem Sæculo Chrifti Decimo confpiciebantur Schola Pifcatorum, cujus mentio in apographo vetuftiffimo Tabularii Archiepifcopalis Ravenna adfervatur. Scriptum Convenientiæ, per quod Petrus Archiepifcopus Ravennas largitur, Anno 943. aut N nomine Patris & Filii & Spiritus Sancti. | C | confortes noftros Scole Pifcatorum Patoreno, Anno Deo propitio Pontificatus Domni Martini fummi Pontificis & univerfalis Papæ in Apoftolica beati Petri Sede primo, ficque Regnante Domno Hugone piiffimo Rege Anno Septimodecimo, fed & Domno Lothario idem ejus filio Anno Tertiodecimo, die XII. Menfis Aprilis, Indictione Prima, Ravenne. Domno fanite, ac meritis beatifimo atque Apoftolico Patri Patrum Domno Petro fanctiffime fancte Catholice Ravennatis Ecclefie Archiepifcopo, Johannes, qui vocatur Zucula ac Demetrius germani, Leo, qui vocatur de Scamperto, Dominicus & Urfus germani, Stephanus, Dominicus de Mercuria, Honeftus, Leo, qui vocatur Bonizo, alio Leo, Petrus vel cunctos & confortes noftros Scole Pifcatorum Patoreno, feu filii & nepotibus noftris qui in ipfa Scola ad pifces capiendos permanere voluerint. Facilis impetrandi via eft, quociens beneficia a fanéta veftra Ravennate Ecclefia quod juri ejus non noceat, poftulaffet, id fem. per Apoftolat... veftro ordinare confidi mus ut facultate fancte, cui Domino prefidetis Ecclefie veftre regimini augeri poffit magis quam minui. Et ideo fecuri de benivolentia Apoftolatui veftro fuppliciter fperamus uti Fluvio, qui dicitur Patoreno, & tendente da locus, qui dicitur Penfulus, da ufque in mare 9 babeamus pifcare, quas a genitoribus feu filiis & nepotibus noftris, qui in predicta Scola ad pifces capiendos permanere voluerint donec nos divina Majeftas in hac luce jufferit permanere, promittentes promittimus, ut amodo in antea reddere debeamus parti fanite veftre Ravinnatis Ecclefie de omni pifcacione & capcione, que in predicto Patoreno, ubi foliti fumus pifcari, ad fanctam veftram Ravennatem Ecclefiam utilitate vel ufum dominacione de Succefforibus veftris, vel eciam veftros Minifteriales, de omni genere pifcium, que inibi prenderimus, reddere debeamus parti quadragefime, aut pifces quadragefimam, aut denarios quadragefimam: excepto fi nobis aut filiis & Dnepotibus noftris Storionem aut Adalum in longitudine plufquam quatuor pedum prenderimus, fine fcientia aut veftra voluntate, vel veftris fucceffores, nullo modo venundare debea mus. Et fi vos veftrifque fuccefforibus de Storione, aut Adalus fcire fecerimus, & veftra voluntate non fuerit comparare, ficut inter nos convenit, quod juftum eft, licenciam habeamus venundare, ubi noftra voluntas decreverit, fal va jufticia Domini per folu. Sic de aliis, que fupra legitur. Hec omnia fine aliqua fraude vel dolo nos cum filiis & nepotibus vel confortibus confervare adimplere debea mus. Et fi forfitan (quod abfit) de fraude incriminati fuerimus, de omnia, que fupra le vel antecefforibus noftris in prefata Scola lar-Egitur, abfque dilatacione vobis per facramen gitum fuit per fcriptum conveniencie ftatutis tum fecuri facere debeamus. Et non habeatis licenciam hanc enfiteufin, aut. alicui homini dare, aut oponere per nullum ingenium vel argumentum. Quod fi facere prefumpferimus, & ea que fupra legitur, non adimpleverimus, daturi erimus parti fancte veftre Ravennatis Ecclefie, nos, noftrifque filiis & nepotibus vel confortibus Scale Pifcatorum per unamquamque perfonam auri uncias duas, fed &poft tranfitum noftrum. • quando Do mino placuerit.. ad jus, dominiumque |