ancipitis sententiæ in se omnes convertisset, "Florem æta"tis," inquit," Hasdrubal, quem ipse patri Hannibalis fru66 endum præbuit, justo jure eum a filio repeti censet: nos "tamen minimè decet, juventutem nostram pro militari ru5"dimento assuefacere libidini prætorum. An hoc timemus,

66

ne Hamilcaris filius nimis serò imperia immodica et regni "paterni speciem videat? et, cujus regis genero hæreditarii "sint relicti exercitus nostri, ejus filio parum maturè servia66 mus? Ego, istum juvenem domi tenendum, sub legibus, 10" sub magistratibus docendum vivere æquo jure cum cæte66 ris, censeo: ne quandoque parvus hic ignis incendium in<< gens exsuscitet."

25

IV. Pauci, ac ferme optimus quisque, Hannoni assentiebantur: sed (ut plerumque fit) major pars meliorem vicit. 15 Missus Hannibal in Hispaniam primo statim adventu omnem exercitum in se convertit. Hamilcarem juvenem redditum sibi veteres milites credere; eumdem vigorem in vultu, vimque in oculis, habitum oris, lineamentaque intueri : dein brevi effecit, ut pater in se minimum momentum ad 20 favorem conciliandum esset. Nunquam ingenium idem ad res diversissimas, parendum atque imperandum, habilius fuit; itaque haud facilè decerneres, utrùm imperatori, an exercitui, carior esset: neque Hasdrubal alium quemquam præficere malle, ubi quid fortiter ac strenuè agendum esset; neque milites alio duce plùs confidere, aut audere. Plurimum audaciæ ad pericula capessenda, plurimum consilii inter ipsa pericula erat: nullo labore aut corpus fatigari, aut animus vinci poterat. Caloris ac frigoris patientia par : cibi potionisque desiderio naturali, non voluptate, modus fini30 tus: vigiliarum somnique nec die nec nocte discriminata tempora. Id, quod gerendis rebus superesset, quieti datum: ea neque molli strato, neque silentio arcessita. Multi sæpe militari sagulo opertum, humi jacentem inter custodias stationesque militum, conspexerunt. Vestitus nihil inter æquales excel35 lens: arma atque equi conspiciebantur. Equitum peditumque idem longè primus erat: princeps in prælium ibat: ultimus conserto prælio excedebat. Has tantas viri virtutes ingentia vitia æquabant; inhumana crudelitas, perfidia plùs quàm Punica, nihil veri, nihil sancti, nullus Deûm metus, 40 nullum jusjurandum, nulla religio. Cum hac indole virtutum atque vitiorum triennio sub Hasdrubale imperatore meruit, nullâ re, quæ agenda videndaque magno futuro duci esset, prætermissâ.

disement

V. Cæterùm ex quo die dux est declaratus, velut Italia ei provincia decreta, bellumque Romanum mandatum esset, nihil prolatandum ratus, ne se quoque, ut patrem Hamilcarem, deinde Hasdrubalem, cunctantem casus aliquis opprimeret. Saguntinis inferre bellum statuit: quibus oppug- 5 nandis quia haud dubiè Romana arma movebantur, in Olcadum fines priùs (ultra Iberum ea gens in parte magis, quàm in ditione, Carthaginiensium erat) induxit exercitum, ut non petîsse Saguntinos, sed rerum serie, finitimis domitis gentibus, jungendoque, tractus ad id bellum videri posset. 10 Cartejam, urbem opulentam, caput gentis ejus, expugnat, diripitque. Quo metu perculsæ minores civitates, stipendio imposito, imperium accepêre. Victor exercitus, opulentusque prædâ,Carthaginem Novam inhiberna est deductus. Ibi large partiendo prædam, stipendio præterito cum fide ex- 15 solvendo, cunctis civium sociorumque animis in se firmatis, vere primo in Vaccæos promotum bellum. Hermandica et Arbocala urbes vi capta. Arbocala et virtute et multitudine oppidanorum diu defensa. Ab Hermandicâ profugi, exsulibus Olcadum, priore æstate domitæ gentis, quum se junxis- 20 sent, concitant Carpetanos: adortique Hannibalem regressum ex Vaccæis, haud procul Tago flumine agmen grave prædâ turbavêre. Hannibal prœlio abstinuit; castrisque super ripam positis, quum prima quies silentiumque ab hosmtibus fuit, amnem vado trajecit: valloque ita producto, ut 25 locum ad transgrediendum hostes haberent, invadere eos transeuntes statuit. Equitibus præcepit, ut, quum ingressos aquam viderent, adorirentur. Peditum agmen in ripâ, elephantos antè quadraginta disposuit. Carpetanorum cum appendicibus Olcadum Vaccæorumque centum millia fuêre ; 30 invicta acies, si æquo dimicaretur campo. Itaque et ingenio feroces, et multitudine freti, et quòd metu cessisse credebant hostem, id morari victoriam rati, quòd interesset amnis, clamore sublato, passim sine ullius imperio, quâ cuique proximum est, in amnem ruunt. Et ex parte alterâ ripæ 35 vis ingens equitum in flumen immissa, medioque alveo haudquâquam pari certamine concursum; quippe ubi pedes instabilis, ac vix vado fidens, vel ab inermi equite, equo temerè acto, perverti posset; eques, corpore armisque liber, equo vel per medios gurgites stabili, cominus eminusque rem gereret. Pars magna flumine absumpta: quidam, vorticoso amni delati in hostes, ab elephantis obtriti sunt: postremi, quibus regressus in suam ripam tutior fuit, ex variâ trepida

40

22. Jo a moused as a pair or by a bene in aberant, qui non

net mentre que ex Hispa

1. ium-bus-eing manting | Hannibalem,

12- Rernen at or in a place in gan, gast

20

29.

tione quum in unum colligerentur, priusquam ex tanto pavore reciperent animos, Hannibal, agmine quadrato amnem ingressus, fugam ex ripâ fecit: vastatisque agris, intra paucos dies Carpetanos quoque in deditionem accepit. Et jam 5 omnia trans Iberum, præter Saguntinos, Carthaginiensium

erat.

VI. Cum Saguntinis bellum nondum erat: cæterùm jam belli causa, certamina cum finitimis serebantur, maximè Turdetanis: quibus quum adesset idem, qui litis erat sator, nec certamen juris, sed vim, quæri appareret; legati a Saguntinis Romam missi, auxilium ad bellum jam haud dubiè imminens orantes. Consules tunc Romæ erant P. Cornelius Scipio et Ti. Sempronius Longus; qui quum, legatis in senatum introductis, de republicâ retulissent, placuissetque 15 mitti legatos in Hispaniam ad res sociorum inspiciendas; quibus si videretur digna causa, et Hannibali denuntiarent, ut ab Saguntinis, sociis populi Romani, abstineret, et Carthaginem in Africam trajicerent, ac sociorum populi Romani querimonias deferrent. Hac legatione decretâ, necdum 20 missâ, omnium spe celeriùs Saguntum oppugnari allatum est. Tunc relata ex integro res ad senatum. Alii, provin'n cias consulibus Hispaniam atque Africam decernentes, terrâ marique rem gerendam censebant: alii totum in Hispaniam Hannibalemque intendebant bellum. Erant, qui non 25 temerè movendam rem tantam, exspectandosque ex Hispaniâ legatos censerent. Hæc sententia, quæ tutissima videbatur, vicit: legatique eò maturiùs missi, P. Valerius Flaccus et Q. Bæbius Tamphilus, Saguntum ad Hannibalem, atque inde Carthaginem, si non absisteretur bello, ad ducem 30 ipsum in pœnam fœderis rupti deposcendum.

VII. Dum ea Romani parant consultantque, jam Saguntum summâ vi oppugnabatur. Civitas ea longè opulentissima ultra Iberum fuit, *sita passus mille ferme a mari. Oriundi a Zacyntho insulâ dicuntur, mixtique etiam ab Ardeâ 35 Rutulorum quidam generis: cæterùm in tantas brevi creverant opes, seu maritimis, seu terrestribus fructibus, seu multitudinis incremento, seu sanctitate disciplinæ, quâ fidem socialem usque ad perniciem suam coluerunt. Hannibal, infesto exercitu ingressus fines, pervastatis passim agris, ur40 bem tripartitò aggreditur. Angulus muri erat in planiorem patentioremque, quàm cætera circà, vallem vergens: adver