nam urbi Romanæ tueri posset. [13] C. Calpurnius vetitus ab Arretio movere exercitum, nisi cum successor venisset; idem et Tubulo imperatum, ut inde 12 præcipue caveret, ne qua nova consilia caperentur.

XXIII. [1] Prætores in provincias profecti; consulæ religio tenebat, quod, prodigiis aliquot nuntiatis, non facile litabant1. [2] Et ex Campania nuntiata erant, « Capuæ duas ædes, Fortunæ et Martis, et sepulcra aliquot de cælo tacta, Cumis » (adeo minimis etiam rebus prava religio inserit Deos!) « mures in æde Jovis aurum rosisse, Casini examen apium ingens in foro consedisse, »> [3] et « Ostiis murum portamque de cælo tactam, Cære vulturium involasse in ædem Jovis, Vulsiniis sanguine lacum manasse ». [4] Horum prodigiorum causa diem unum supplicatio fuit; per dies aliquot hostiæ majores sine litatione cæsæ, diuque non impetrata pax Deum : in capita consulum, re publica incolumi, exitiabilis prodigiorum eventus vertit.

[5] Ludi Apollinares Q. Fulvio, Ap. Claudio consulibus a P. Cornelio Sulla prætore urbano primum facti erant; inde omnes deinceps prætores urbani fecerant, sed in unum annum vovebant dieque incerto faciebant. [6] Eo anno pestilentia gravis incidit in urbem agrosque, quæ tamen magis in longos morbos quam in perniciabiles evasit; [7] ejus pestilentiæ causa et supplicatum per compita tota urbe est et P. Licinius Varus prætor urbanus legem ferre ad populum jussus, ut ii ludi in perpetuum in statam diem voverentur. Ipse primus ita vovit, fecitque

est; eo ad eas.- 12. inde = ab co, à savoir ne qua nova consilia caperentur (ab Etruscis).

XXIII. 1. litabant, voy. p. 709. -2. Et ex Campania... s'oppose

à et Ostiis... (§ 3); nuntiata orant (prodigia). 3. et (nuntiatum erat). .-4. Q. Fulvio, Ap. Claudio voy. Rem. 117; deinceps, successivement. 5. pestilentia, une épi

ante diem tertium nonas 6 Quintiles; is dies" deinde sollemnis servatus.

2

XXIV. [1] De Arretinis et fama in dies gravior1 et cura crescere Patribus; itaque C. Hostilio scriptum est ne differret obsides ab Arretinis accipere, et, cui traderet Romam deducendos, C. Terentius Varro cum imperio missus. [2] Qui ut venit, extemplo Hostilius legionem unam quæ ante urbem castra habebat signa in urbem ferre jussit præsidiaque locis idoneis disposuit; tum in forum citatis senatoribus obsides imperavit. [3] Cum senatus biduum ad considerandum peteret, aut ipsos extemplo dare aut se postero die senatorum omnes liberos sumpturum edixit; inde portas custodire jussi tribuni militum præfectique socium et centuriones, ne quis nocte urbe exiret. [4] Id3 segnius neglegentiusque factum septem principes senatus, priusquam custodiæ in portis locarentur, ante noctem cum liberis evaserunt. [5] Postero die luce prima, cum senatus in forum citari cœptus esset, desiderati, bonaque eorum venierunt; a ceteris senatoribus centum viginti obsides, liberi ipsorum, accepti traditique C. Terentio Romam deducendi. [6] Is omnia suspectiora quam ante fuerant in senatu fecit. Itaque, tanquam imminente Etrusco tumultu, legionem unam, alteram ex urbanis, Arretium ducere

jussus ipse C. Terentius eamque habere in præsidio urbis; [7] C. Hostilium cum cetero exercitu placet totam provinciam peragrare et cavere ne qua occasio novare cupientibus res daretur. [8] C. Terentius, ut Arretium cum legione venit, claves portarum cum magistratus poposcisset, negantibus iis comparere, fraude amotas magis ratus quam neglegentia intercidisse, ipse alias claves omnibus portis imposuit cavitque cum cura ut omnia in potestate sua essent; [9] Hostilium intentius monuit ut in eo spem non moturos quicquam Etruscos poneret, si ne quid moveri posset præcavisset.

6

XXV. [1] De Tarentinis inde magna contentione in senatu actum coram Fabio, defendente ipso quos ceperat armis, aliis infensis et plerisque æquantibus eost Campanorum noxæ pœnæque. [2] Senatus consultum in sententiam M. Acilii factum est, ut oppidum præsidio custodiretur Tarentinique omnes intra mœnia continerentur, res integra postea referretur, cum tranquillior status Italiæ esset. [3] Et de M. Livio, præfecto arcis Tarentinæ, haud minore certamine actum est, aliis senatus consulto notantibus præfectum, quod ejus socordia Tarentum proditum hosti esset, [4] aliis præmia decernentibus, quod per quinquennium arcem tutatus esset maximeque unius ejus opera receptum Tarentum foret, [5] mediis ad censores, non ad senatum, notionem de eo pertinere dicentibus. Cujus sententiæ et

Fabius fuit; adjecit tamen fateri se opera Livii Tarentum receptum, quod amici ejus vulgo in senatu jactassent « neque enim recipiundum fuisse, nisi amissum foret. >>

[6] Consulum alter T. Quinctius Crispinus ad exercitum quem Q. Fulvius Flaccus habuerat cum supplemento in Lucanos est profectus. [7] Marcellum aliæ atque aliæ objectæ animo religiones tenebant, in quibus quod, cum bello Gallico ad Clastidium ædem Honori et Virtuti vovisset, dedicatio ejus a pontificibus impediebatur, [8] quod negabant unam cellam duobus Diis recte dedicari, quia, si de cælo tacta aut prodigii aliquid in ea factum esset, difficilis procuratio foret, quod utri Deo res divina fieret sciri non posset: [9] « neque enim duobus nisi certis Deis rite una hostia fieri. » Ita addita9 Virtutis ædes, approperato opere; neque tamen ab ipso ædes ex dedicatæ sunt. [10] Tum demum ad exercitum quem priore anno Venusiæ reliquerat cum supplemento proficiscitur.

[11] Locros in Bruttus Crispinus oppugnare conatus, quia magnam famam attulisse Fabio Tarentum receptum rebatur, omne genus tormentorum machinarumque ex Sicilia arcessierat; et naves indidem accita erant, quæ vergentem ad mare partem urbis oppugnarent. [12] Ea omissa oppugnatio est, quia Lacinium Hannibal admoverat copias et collegam eduxisse jam ab

nem = cognitionem.

4. opera, etc., ironique « c'était bien grâce à Livius que Tarente avait été reprise; en effet, s'il ne l'avait pas laissé prendre, on n'aurait pas eu à la reprendre. » — 5. (id) quod. 6. Construisez: cum supplemento profectus est in Lucanos ad exer

citum.-7. in quibus, entre autres ce fait que... 8. foret, voy. Rem. 156 bis; fieret, devrait » être fait (Rem. 111); certis, certaines divinités « déterminées »; una hostia, ablatif de moyen; fieri sacrificari. 9. addita, outre le temple consacré au Dieu Honos.

Venusia exercitum fama erat, cui conjungi volebat. [13] Itaque in Apuliam ex Bruttiis reditum, et inter Venusiam Bantiamque minus 10 trium millium passuum intervallo consules binis castris consederunt. [14] In eandem regionem et Hannibal rediit, averso ab Locris bello. Ibi consules ambo ingenio feroces prope cotidie in aciem exire, haud dubia spe, si duobus exercitibus consularibus junctis commisisset 11 sese hostis, debellari posse.

XXVI. [1] Hannibal, qui cum Marcello bis1 priore anno congressus vicerat victusque erat, ut, cum eodem si dimicandum foret, nec spem nec metum ex vano habere, ita duobus consulibus haudquaquam sese parem futurum credebat; [2] itaque totus in suas artes versus insidiis locum quærebat. [3] Levia tamen prælia inter bina castra vario eventu fiebant; quibus cum extrahi æstatem posse consules crederent, nihilominus 2 oppugnari Locros posse rati, L. Cincio ut ex Sicilia Locros cum classe trajiceret scribunt; [4] et, ut ab terra quoque oppugnari mœnia possent, ab Tarento partem exercitus qui in præsidio erat duci eo jusserunt. [5] Ea ita futura per quosdam Thurinos comperta Hannibalis cum essent, mittit ad insidendam ab Tarento viam : ibi sub tumulo Peteliæ tria millia equitum, duo peditum in occulto locata; [6] in quæ inexplorato euntes Romani cum incidissent, ad duo millia armatorum cæsa, mille et quingenti ferme vivi capti, alii dissipati fuga per agros saltusque Tarentum rediere.

on éleva un temple à part à la Déesse Virtus.— 10. minus (quam) trium millium. 11. commisisset, s'il s'exposait aux attaques de..., cf. De bello Gallico, VIII, 26, 2: neque infirmas legiones hostibus commillere auderet. »

XXVI. 1. Joignez bis congressus; habere (se credebat), entendez i pensait avoir autant de raisons d'espérer que de craindre.

2. nihilominus, quoiqu'euxmêmes fussent occupés ailleurs. 3. Ilannibali, voy. Rem. 75.