Immagini della pagina
PDF
ePub

son propre siècle c'est une médaille brillante et aux traits détachés. Or son temps est pour nous un temps ancien, dont grâce à lui nous saisissons plus clairement et mieux la physionomie. D'ailleurs, malgré ses défauts, ses ignorances, ses incertitudes, il nous offre encore des témoignages utiles sur les institutions et les antiquités. Il ne remplace qu'imparfaitement l'œuvre d'érudition qu'il aurait pu faire, qu'ont essayée les Varron, les Festus et d'autres; mais enfin, à leur défaut, il les remplace, et pour nous, à condition d'user des règles d'une critique sévère, il est une source précieuse de documents.

Ce qu'on ne peut lui refuser, c'est d'avoir répandu sur toute sa matière les ornements d'un art un peu factice, mais remarquable. Il est un puissant artiste; ses descriptions, ses peintures, ses portraits sont vivants; s'il connaît mal l'homme barbare des commencements de Rome, il connaît l'homme en général, il sait analyser ses passions, le faire agir, animer les figures, leur donner le mouvement au milieu du drame que sa fantaisie imagine sur les vieilles légendes et les récits informes transmis par les annalistes et ceux qui ont vécu entre eux et lui. Ses discours sont de la rhétorique, mais de la plus parfaite, et c'est le meilleur de la rhétorique romaine, avant sa décadence, que nous trouvons dans le recueil Conciones et Orationes formé par les Estienne et leurs émules.

Le style de Tite-Live a de la plénitude et de l'ampleur, quelquefois peut-être est-il un peu long et verbeux (cf. Quintilien, VIII, II, 53); il est généralement oratoire, souvent même il revêt la couleur poétique 1.

Asinius Pollion reprochait à Tite-Live de la patavinité, c'està-dire qu'il trouvait dans sa langue des provincialismes, des mots ou des tours qui sentaient l'homme de Padoue. Mais c'est ce que nous ne pouvons aujourd'hui apercevoir ni sentir.

Sa langue forme la transition entre l'époque de la prose classique proprement dite et l'époque impériale, qui est celle de la décadence de la langue 2. Elle est cependant digne d'être étudiée comme un modèle, et Tite-Live est encore un des écrivains les plus purs et les plus corrects de la latinité.

1. Voyez d'ailleurs, pour des détails plus approfondis, p. 488-490. 2. Voyez p. 443 et suiv.

AB URBE CONDITA

LIBER XXVI

PERIOCHA.

Hannibal ad tertium lapidem ab urbe Roma super Anienem castra posuit; ipse cum duobus millibus equitum usque ad ipsam Capenam portam, ut situm urbis exploraret, obequitavit. Et, cum per triduum in aciem utrimque exercitus omnis de scendisset, certamen tempestas diremit; nam, cum in castra redisset, statim serenitas erat. Capua capta est a Q. Fulvio et Ap. Claudio consulibus. Principes Campanorum veneno sibi mortem consciverunt. Cum senatus Campanorum deligatus esset ad palos, ut securi feriretur, litteras a senatu missas Q. Fulvius consul, quibus jubebatur parcere, antequam legeret, in sinu posuit et ex lege agi jussit et supplicium peregit. Cum comitiis apud populum quæreretur cui mandaretur Hispaniarum imperium, nullo id volente suscipere, P. Scipio, P. f.1 ejus qui in Hispania ceciderat, professus est se iturum, et, suffragio populi consensuque omnium missus, Novam Carthaginem expugnavit, cum haberet annos viginti quattuor videreturque divina stirpe creatus, quia et ipse, postquam togam acceperat, cotidie in Capitolio erat et in cubiculo matris ejus anguis sæpe videbatur. Res præterea gestas in Sicilia continet 2 et amicitiam cum Ætolis junctam bellumque gestum adversus Acarnanas et Philippum Macedoniæ regem.

I. [1] Cn. Fulvius Centimalus, P. Sulpicius Galba consules, cum idibus Martii magistratum inissent. Periocha. 1. Lisez : Publii filius. | 2. continet (hic liber). II- 1

TITE-LIVE.

senatu in Capitolium vocato de re publica, de administratione belli, de provinciis exercitibusque Patres consuluerunt. [2] Q. Fulvio, Ap. Claudio, prioris anni consulibus, prorogatum imperium est atque exercitus quos habebant decreti, adjectumque ne Capua, quam obsidebant, abscederent prius quam oppugnassent1. [3] Ea tum cura maxime intentos habebat Romanos, non ab ira tantum, quæ in nullam unquam civitatem justior fuit, [4] quam quod urbs tam nobilis ac potens, sicut defectione sua traxerat aliquot populos, ita recepta inclinatura rursus animos videbatur ad veteris imperii respectum. [5] Et prætoribus prioris anni, M. Junio in Etruria, P. Sempronio in Gallia, cum binis legionibus quas habuerant prorogatum est imperium; [6] prorogatum et M. Marcello, ut pro consule in Sicilia reliqua belli perficeret eo exercitu quem haberet : [7] « si supplemento opus esset, suppleret de legionibus quibus P. Cornelius proprætor in Sicilia præesset, [8] dum ne quem militem legeret ex eo numero quibus senatus missionem reditumque in patriam negasset ante belli finem. » [9] C. Sulpicio, cui Sicilia evenerat, duæ legiones quas P. Cornelius habuisset decretæ et supplementum de exercitu Cn. Fulvii, qui priore anno in Apulia fœde cæsus fugatusque erat. [10] Huic generi militum senatus eundem quem Cannensibus finem statuerat militiæ. Additum* etiam utrorumque ignominiæ est ne in oppidis hibernarent neve hiberna propius ullam urbem decem millibus

--

2.

I. 1. oppugnassent est pris dans le sens de expugnassent. Construisez: non tantum (= tam) ab ira (Rem. 97)... quam quod...; recepta si recepta foret. 3. de, en prenant une partie de...; ex eo numero quibus... (Rem. 59),

il s'agit de l'armée qui avait fui à
Cannes, voy. XXIII, 25, 7-8.
4. Le sujet de additum (est) est la
proposition ne... hibernarent (« la
défense de passer l'hiver, etc.);
propius... decem millibus = pro-
pius quam decem millia.

passuum ædificarent. [11] L. Cornelio in Sardinia duæ legiones datæ quibus Q. Mucius præfuerat; supplementum, si opus esset, consules scribere jussi. [12] T. Otacilio et M. Valerio Siciliæ Græciæque ora cum legionibus classibusque quibus præerant decreta; quinquaginta Græcia cum legione una, centum Sicilia cum duabus legionibus habebant naves. [13] Tribus et viginti legionibus Romanis eo anno bellum terra marique est gestum.

II. [1] Principio ejus anni, cum de litteris L. Marcii referretur, res gestæ magnificæ senatui visæ; titulus honoris, quod, imperio 2 non populi jussu, non ex auctoritate Patrum dato, « proprætor senatui » scripserat, magnam partem hominum offendebat : [2] « rem mali exempli esse imperatores legi ab exercitibus et sollemne auspicandorum3 comitiorum in castra et provincias procul ab legibus magistratibusque ad militarem temeritatom transferri. » [3] Et, cum quidam referendum ad senatum censerent, melius visum differri eam consultationem donec proficiscerentur equites qui ab Marcio litteras attulerant. [4] Rescribi de frumento et vestimentis exercitus placuit « eam utramque rem curæ fore senatui »; ascribi autem « proprætori L. Marcio » non placuit, ne id ipsum quod consultationi reliquerant pro præjudicato ferret. [5] Dimissis equitibus, de nulla re prius consules rettulerunt, omniumque in unum sen

II. 1. litteris, la lettre par laquelle il annonçait sa victoire (voy. XXV, ch. 39); titulus honoris, m. à m. « l'en-tête (titulus) mentionnant une dignité officielle (honos) » ; la lettre commençait ainsi : « L. Marcius proprætor senatui salutem. » 2. imperio, etc., Marcius avait été élu généra! par les soldats,

voy. XXV, 37, 5-6. 3. auspicandorum, voy. Comm. hist., §§ 42 et 439. 4. referendum (de ea re) signifie ici (cf. § 5): « mettre une question aux voix >> (au § 1, la même expression signifie simplement: « mettre une question à l'ordre du jour »). 5. prius (quam de litteris L. Marcii); agen

tentiæ congruebant, agendum cum tribunis plebis esse. primo quoque tempore ad plebem ferrent « quem cum imperio mitti placeret in Hispaniam ad eum exercitum cui Cn. Scipio imperator præfuisset. » [6] Ea res cum tribunis acta promulgataque est.

8

[7] Sed aliud certamen occupaverat animos. C. Sempronius Blæsus die dicta Cn. Fulvium ob exercitum in Apulia amissum in contionibus vexabat, multos imperatores temeritate atque inscitia exercitum in locum præcipitem perduxisse dictitans, [8] neminem præter Cn. Fulvium ante corrupisse omnibus vitiis legiones suas quam proderet «< itaque vere dici posse prius eos perisse quam viderent hostem nec ab Hannibale, sed ab imperatore suo victos esse. [9] Neminem, cum suffragium ineat, satis cernere cui imperium, cui exercitum permittat. [10] Quid interfuisse inter Ti. Sempronium et Cn. Fulvium! Ti. Sempronium, cum ei servorum exercitus datus esset, brevi effecisse disciplina atque imperio ut nemo eorum generis ac sanguinis sui memor in acie esset, præsidio sociis, hostibus terrori essent; Cumas, Beneventum aliasque urbes eos velut e faucibus Hannibalis ereptas populo Romano restituisse: [11] Cn. Fulvium Quiritium Romanorum exercitum, honeste genitos, liberaliter educatos, servilibus vitiis imbuisse. Ergo effecisse ut feroces et inquieti inter socios, ignavi et imbelles inter hostes essent nec impetum modo 10 Ponorum, sed ne clamorem quidem sustinere possent. [12] Nec, hercule, mirum esse cessisse milites in acie, cum primus omnium?

dum... esse, (ut) primo quoque tempore (Rem. 39 bis)...-6. promulgata,voy. Comm. hist., § 41.7. die dicta cum ei diem dixisset; excrcitum... amissum, voy.

XXV, 20, 6 à 21, 10.-8. cernere,: .e « cherchait» à se rendre compte.9. servorum, voy. XXIII, 35, 7-, (avec les notes de notre édition) »* XXIV, 14, 3 à 16, 9. 10. modo

« IndietroContinua »