Immagini della pagina
PDF
ePub

C. C. SALLUSTII

BELLUM CATILINARIUM,

SIVE

DE CONJURATIONE CATILINAE.

I.'OMNIS homines', qui sese student' præstare ceteris animalibus, summa ope niti decet vitam silentio ne trans

CAP. I. 1. In quatuor primis capit. exponit Sallustius, qua ratione ad scribendas historias impulsus fuerit: scilicet hominem decet aliquam sui memoriam relinquere ; quod quidem certius rectiusque fit ingenii quam corporis vires exercendo. Porro vel res gerere, vel ab aliis gestas scribere, utrumque et ingenii opus est, et gloriam affert. Quum vero et ipse olim publica munera obierit, jam molestiis absterritus, otium suum ad perscribendas res gestas populi romani conferre statuit. His autem omnibus multa interserit sapientissime quidem excogitata et egregie dicta, sed quæ non huic magis quam alii cuilibet historiæ cohærent. Itaque dicit Quintilianus III, 8: « Crispus Sallustius in bello Jugurthino et Catilinario nihil ad historiam pertinentibus principiis orsus est. Quæ res utcunque sit, nos felicem culpam, si culpa est, judicemus, ex qua nobis tam præclara legere

»

2. Omnis homines, pro omnes homines. i pro e vulgo usurpat in accusativo plurali tertiæ declinationis antiquitatis amator Sallustius. Hoc i natum est e diphthongo ei. Imo per diphth. scribi vult Terentianus omneis, ad pluralium græcorum imitationem. Priscianus, lib. vII: Omnium quæ tam nominativum quam genitivum similem habent, eorum accusativus raro in es, frequenter in is, solet terminari, ut hic et hæc OMNIS, hujus OMNIS, hos et has OMNIS. Sall. Cat.: Omnis homines qui sese student. Terentius in Andria: Omnis nos gaudere. Quæ tamen aliquanto latius patet regula. Nam Virgilius, teste Gellio XIII, 20, « diversis in locis urbes et urbis dixit, arbitrio consilioque usus auris. Georg. 1, 25: URBIS ne invisere Cæsar. En. III, 106: Centum URBES habitant magnas.

D

[blocks in formation]

Cette traduction a été réimprimée en 1716, en 1726 et en 1730.

1734. London, in-8°.

C. Crispi SALLUSTII belli Catilinarii et Jugurthini historia, with a free english translation, by John CLARKE.

Cette traduction a été réimprimée pour la quatrième fois en 1774. Le même auteur a publié une vie de Salluste dont la quatrième édition a paru en 1766.

1744. London, in-4°.

The Works of SALLUST, translated in to english, with political discourses upon that author, and a translation of Cicero's four orationes against Catilina (by Thomas GORDON).

Cette traduction a été réimprimée plusieurs fois. 1756. Edinburgh, in-12.

C. Crispi Sallustii bellum Catilinarium, ex optima atque accuratissima Gottlieb CORTII editione expressum, with an english translation as litteral as possible, and large explanatory notes by John MAIR.

La quatrième édition de cette traduction a paru à Édimbourg en 1774, in-8°.

1759. Sans indication de lieu, 2 in-12.

Discours historiques et politiques sur Salluste par
GORDON, traduit de l'anglais en françois (par
P. DAUDÉ).

1805. London, 2 vol. gr. in-4°.

The Works of SALLUSTIUS, translated into english, with notes by H. STEWART.

Fabricius cite une version de Salluste en anglais par Elisabeth, reine d'Angleterre, sur les témoignages de G. Cambden, qui en parle dans ses lettres; et de Richard de Montaigu, qui l'annonce dans la préface des OEuvres de Jacques I, roi d'Angleterre. Cette traduction n'a pas été imprimée. Bruggemann n'en parle pas.

On trouvera l'indication de plusieurs autres traductions anglaises de Salluste, dans l'ouvrage intitulé: A view of the english editions, translations

and illustrations of the ancient greek and latin authors, by Lewis Williams BRUGGEMANN. Stettin, 1797, in-8°.

TRADUCTIONS HOLLANDAISES.

1683. Rotterdam, in-12.

SALLUSTE, traduit en hollandois par F. V. H.

1798. Amsterdam, in-8°.

SALLUSTE, de la conjuration de Catilina, traduite en Hollandais par J. Ten. Brink.

TRADUCTIONS ALLEMANDES.

1663. Hambourg, in-8°.

SALLUSTE, traduit en allemand par Daniel AUBIN. 1783. Francfort sur le Mein, in-8°.

SALLUSTE, de la guerre de Catilina et de Jugurtha, trad. en allemand par Jean Charles HOECK.

Cette traduction a été réimprimée en 1796.

1802. Lemgo, in-8°.

SALLUSTE, traduit en allemand avec des remarques, par A. C. MEINICKE.

1806 et 1807. Munster, 2 vol. in-8°.

SALLUSTE, traduit en allemand par J. C. SCHLUTER.

TRADUCTIONS ESPAGNOLES.

1493. En Zaragoza, Paul Hurus, in-fol.

Traduction de Salluste en espagnol, par François
VIDAL DE NOYA.

Cette traduction, que M. Lottin n'a pas connue, a été réimprimée à Anvers, chez Martin Nucius, en 1554, in-16.

M. La Serna y Santander possédait la nouvelle édition citée par Maittaire sous le voile de l'anonyme, et présentée mal-à-propos par M. Lottin d'après Fabricius, comme la traduction de Sueiro, qui ne put

5

eant ", veluti pecora, quæ natura prona atque ventri obedientia finxit. Sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est animi imperio ", corporis servitio magis utimur. Alterum nobis cum dis, alterum cum belluis commune est. Quo mihi rectius esse videtur ingenii quam virium opibus gloriam quærere, et, quoniam vita ipsa qua fruimur brevis est, memoriam nostri quam maxume longam efficere. Nam divitiarum et formæ gloria fluxa atque fragilis est; virtus clara æternaque habetur 7. Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, vine corporis, an virtute animi, res militaris magis procederet. Nam et, prius quam incipias, consulto 9, et, ubi consulueris, mature facto opus est. Ita utrumque, per se indigens, alterum alterius auxilio "veget ".

[ocr errors]
[blocks in formation]

æterna possessio est. Hoc loco omnem suam vim retinet verbum habetur, nec sonat, ut sæpe alias, videtur, quod prorsus sententiæ repugnaverit.

8. Virtute animi. Vi animi, quam Græci per dicunt. KUNHARDT.

9. Consulto... opus est. Diligenter consulendum et deliberandum est.

10. Mature facto opus est.. Perficiendum celeriter quod decreveris. Sic Isocrates ad Demonicum : 6cvλεύου μὲν βραδέως, ἐπιτέλει δὲ ταχέως Tà défavta. Et Demosth. Philipp. I : δεῖ βουλεύεσθαι ἐφ ̓ ἡσυχίας, ποιεῖν δὲ τὰ δόξαντα μετὰ σπουδῆς.

11. Alterum alterius auxilio. Sic Horat. in arte poetica:

Alterius sic Altera poscit opem res et conjurat amice.

12. Veget. Antiquum, pro viget. Hinc vegetus, et verbum vegeto. Cortius et alii quidam legunt eget. Sed nonne, ut Dahlius observat, frigide dictum sit indigens eget?

8

6

4

II. Igitur initio reges (nam in terris nomen imperii id primum fuit) diversi, pars ingenium, alii “ corpus exercebant etiam tum : 5 vita hominum sine cupiditate agitabatur; sua cuique satis placebant. Postea vero quam in Asia Cyrus', in Græcia Lacedæmonii et Athenienses, cœpere urbes atque nationes subigere, lubidinem dominandi caussam belli habere, maxumam gloriam in maxumo imperio putare; tum demum periculo atque negotiis compertum est in bello plurimum ingenium posse. Quod si regum atque imperatorum "animi virtus in pace ita uti in bello valeret ", æquabilius 13 atque constantius sese res humanæ haberent; neque aliud alio ferri, neque mutari ac misceri omnia cerneres. Nam imperium facile his artibus retinetur, quibus initio partum est. Verum

10

14

CAP. II. 1. Initio. Primis illis temporibus quum civitates conderentur. KUN.

2. Nomen imperii. Sic vocati sunt qui primi in terris imperium habuere. Item Cicero de Legibus, III:

a

Omnes antiquæ gentes regibus quondam paruerunt. »

3. Diversi. Diversa sequentes; alius aliam viam ingressi.

4. Pars... alii. Hæ voces semper sibi invicem ab auctore nostro opponuntur, nunquam autem pars.... pars, nec etiam alii... alii. KUN.

5. Etiam tum. Illis adhuc temporibus. Hæc dicta sunt ab Sallustio ut suæ ætatis, antiquis illis temporibus dissimillimæ, cupiditatem et avaritiam obiter carpat. Male igitur Cortius et jam tum, quod contrarium prorsus sensum efficit.

6. Agitabatur. Frequentissime occurrit apud Sall. vox agitare pro agere. Sic Ennius (Cic. in Bruto, xv): Qui tum vivebant homines atque ævum agitabant.

et Mandanes filius, qui imperium Medorum ad Persas transtulit. Cyri vero potissimum meminit Sallustius, quia antiquiores historiæ pro fabulis haberi solent.

8. Lubidinem dominandi. Propter solam dominandi cupiditatem bella gerere, et gloriam ex magnitudine imperii æstimare.

9. Periculo. Experimento. Nota eamdem utriusque vocabuli radicem esse: περžν, еXPERIri, seu PERICUlum facere.

Negotiis. Ipsa negotiorum.

tractatione.

11. Imperatorum. Intellige omnes eos qui, seu in bello, seu in pace populis imperant.

12. Valeret. Vigeret, omnem suam vim haberet atque expromeret. Non enim hoc loco valeret idem significat, quod paulo ante infinit. posse.

13. Æquabilius. Magis suum et eumdem statum obtinerent. Gall., auraient un cours bien plus réglé. Cr. 14. Artibus. Rationibus. Gallice,

« IndietroContinua »