I. gini Novæ edidit, non ex gladiatoribus, fed ex iis, qui aut in honorem ducis, aut ex provocatione in certamen defcendebant: in quo reguli fratres de regno ferro contenderunt. Cum Aftapa urbs ab Romanis oppugnaretur, oppidani liberos & conjuges rogo exftructo occiderunt, & fe infuper præcipitaverunt. Ipfe Scipio, dum gravi morbo implicitus effet, feditionem, in parte exercitus motam, confirmatus difcuffit, rebellantefque Hifpaniæ populos coegit in deditionem venire: &, amicitia facta cum Mafiniffa, rege Numidarum, qui illi auxilium, fi in Africam trajeciffet, pollicebatur, cum Gaditanis quoque poft difceffum inde Magonis, cui ex Carthagine fcriptum erat, ut in Italiam trajiceret, Romam reverfus, confulque creatus. Africam provinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data eft : permiffumque, in Africam trajiceret, fi ex republica effe cenferet. Mago, Hamilcaris filius, a minore Baliari infula, ubi hiemarat, in Italiam trajecit. Сом Cum tranfitu Hafdrubalis, quantum in Ita UM liam declinaverat belli, tantum levatæ Hifpaniæ viderentur; renatum ibi fubito par priori bellum eft. Hifpanias ea tempeftate fic habebant Romani Ponique. Hafdrubal, Gifgonis filius, ad Oceanum penitus Gadefque concefferat. Noftri maris ora, omnifque ferme Hifpania, qua in Orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno, in locum Barcini Hafdrubalis novo cum exercitu ex Africa tranfgreffus, Magonique junctus, cum in Celtiberia, quæ media inter duo maria eft, brevi magnum hominum numerum armaffet; Scipio adverfus eum M. Silanum cum decem haud plus millibus militum, equitibus quin gentis, mifit. Silanus, quantis maximis potuit itineribus, (impediebant autem & afperitates viarum, & anguftiæ faltibus crebris, ut pleraque Hifpaniæ funt, inclufæ) tamen non folum nuntios, fed etiam famam adventus fui prægreffus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis, ad hoftem pervenit. Eifdem auctoribus compertum eft, cum decem circiter millia ab hofte abeffent, bina caftra circa viam, qua irent, effe: læva Celtiberos, novum exercitum, fupra novem millia hominum, dextra Punica tenere caftra. hæc ftationibus, vigiliis, omni jufta militari cuftodia tuta & firma effe: illa altera foluta neglectaque, ut barbarorum & tironum, & minus timentium, quod in fua terra effent. Ea prius aggredienda ratus Silanus, figna quam maxime ad lævam jubebat ferri, necunde ab ftationibus Punicis confpiceretur. ipfe, præmiffis fpeculatoribus, citato agmine ad hoftem pergit. II. Tria millia ferme aberat, cum haud dum quifquam hoftium fenferat. confragofa loca & obfita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle, atque ob id occulta, confidere militem, & cibum capere jubet. interim fpeculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum, farcinis in medium conjectis, arma Romani capiunt, acieque justa in pu. gnam vadunt. Mille paffuum aberant, cum ab hofte confpecti funt, trepidarique repente cœptum. & Mago ex caftris citato equo ad primum clamorem & tumultum advehitur. Erant autem in Celtibero exercitu quatuor millia fcutatorum & ducenti equites: hanc juftam legionem (& id ferme roboris erat) in prima acie locat; ceteros, levem armaturam, in fubfidiis pofuit. Cum ita inftructos educeret caftris, vixdum in egreffos vallo Romani pila conjecerunt. Subfidunt Hifpani adverfus emiffa tela ab hofte, inde ad mittenda ipfi confurgunt: quæ cum Romani conferti, ut folent, denfatis excepiffent fcutis, tum pes cum pede collatus, & gladiis geri res coepta eft. Ceterum afperitas locorum & Celtiberis, quibus in proelio concurfare mos eft, velocitatem inutilem faciebat; & haud iniqua eadem erat Romanis ftabili pugnæ affuetis; nifi quod anguftiæ & internata virgulta ordines dirimebant, & finguli binique, velut cum paribus, conferere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hoftibus erat, id ad cædem eos, velut vinctos, præbebat. Et jam, ferme omnibus fcutatis Celtiberorum interfectis, levis armatura & Carthaginienfes, qui ex alteris caftris fubfidio venerant, perculfi cædebantur. duo haud amplius millia peditum, & equitatus omnis, vix inito prælio, cum Magone effugerunt. Hanno, alter imperator, cum eis, qui poftremi, jam profligato proelio, advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis, & quod veterum peditum erat, fecuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Hafdrubalem pervenerunt. Celtiberi, novus miles, in proximas dilapfi filvas, inde domos diffugerunt. Peropportuna victoria nequaquam tantum jam conflatum bellum, quanta futuri materia belli (fi licuiffet eis, Celtiberorum gente excita, & alios ad arma follicitare populos) oppreffa erat. Itaque, collau dato benigne Silano, Scipio fpem debellandi, fi nihil eam ipfe cunctando moratus effet, nactus, ad id, quod reliquum belli erat, in ultimam Hifpaniam adverfus Hafdrubalem pergit. Poenus, cum caftra tum forte ad fociorum animos in Bætica continendos in fide haberet, fignis repente fublatis, fugæ magis, quam itineris modo, penitus ad Oceanum & Gades ducit. Ceterum, quoad continuiffet exercitum, propofitum bello fe fore ratus, antequam freto Gades trajiceret, exercitum omnem paffim in civitates divifit, ut & muris fe ipfi, & armis muros tutarentur. III. Scipio ubi animadvertit,, diffipatum paffim bellum, & circumferre ad fingulas urbes arma diutini magis, quam magni, effe operis, retro vertit iter. Ne tamen hoftibus eam relinqueret regiónem, L. Scipionem fratrem cum decem millibus peditum, & mille equitum ad oppugnandam opulentiffimam in iis locis urbem, Oringin barbari appellabant, mittit. Sita in Meleffum finibus eft Hifpanæ gentis. ager frugifer. argentum etiam incolæ fodiunt. ea arx fuit Hafdrubali ad excurfiones circa in mediterraneos populos faciendas. Scipio, caftris prope urbem pofitis, priufquam circumvallaret urbem mifit ad portas, qui ex propinquo alloquio animos tentarent, fuaderentque, ut amicitiam potius, quam vim, experirentur Romanorum. Ubi nihil pacati refpondebatur, foffa duplicique vallo circumdata urbe, in tres partes exercitum dividit : ut una femper pars, quietis interim duabus, oppugnaret. Prima pars cum adorta oppugnare eft, atrox fane & anceps proelium fuit: non fubire, non fcalas ferre ad muros præ incidentibus telis facile erat. & jam, qui erexerant ad murum fcalas, alii furcis ad id ipfum factis detrudebantur, in alios lupi fuperne ferrei injecti, ut in periculo effent, ne fufpenfi in murum extraherentur. quod ubi animadvertit Scipio, nimia paucitate fuorum exæquatum certamen effe, & jam eo fuperare hoftem, quod ex muro pugnaret; duabus fimul partibus, prima recepta, urbem eft aggreffus. Quæ res tantum pavoris injecit feffis jam cum primis pugnando, ut & oppidani moenia repentina fuga defererent : & Punicum præfidium metu, ne prodita urbs effet, relictis ftationibus in unum fe colligeret. Timor inde oppidanos inceffit, ne, fi hoftis urbem intraffet, fine difcrimine, Poenus an Hifpanus effet, obvii paffim cæderentur. itaque, patefacta repente porta, frequentes ex oppido fefe ejecerunt, fcuta præ fe tenentes, ne tela procul conjicerentur; dextras nudas oftentantes, ut gladios abjeciffe appareret. id utrum parum ex intervallo fit confpectum, an dolus aliquis fufpc&us fuerit, incompertum eft. Impetus hoftilis in transfugas factus: nec fecus, quam adversa acies, cæfi, Eademque porta figna infefta in urbem illata: & aliis partibus fecuribus dolabrifque cædebantur & refringebantur portæ, &, ut quifque intraverat eques, ad forum occupandum (ita enim præceptum erat) citato equo pergebat. Additum erat & triariorum equiti præfidium. legionarii ceteras partes pervadunt: direptione & cæde obviorum, nifi qui armiş fe tuebantur, abftinuerunt. Carthaginienfes omnes |