Immagini della pagina
PDF
ePub

Sane ita cadebat, ut vellem. Nunc et nostri hostes ibi sunt et te non habemus et veremur, ne interpretentur illud quoque oppidum ab Italia non satis abesse, nec scribis quam ad diem te exspectemus. Quod me ad vitam vocas, unum efficis, ut a me ma- 2 nus abstineam; alterum non potes, ut me non nostri consilii vitaeque paeniteat. Quid enim est, quod me retineat, praesertim si spes ea non est, quae nos proficiscentes prosequebatur? Non faciam, ut enumerem miserias omnes, in quas incidi per summam iniuriam et scelus non tam inimicorum meorum quam invidorum, ne et meum maerorem exagitem et te in eundem luctum vocem. Hoc affirmo, neminem umquam tanta calamitate esse affectum, nemini mortem magis optandam fuisse; cuius oppetendae tempus honestissimum praetermissum est. Reliqua tempora sunt non tam ad medicinam quam ad finem doloris.

De re publica video te colligere omnia, quae putes aliquam 3 spem mihi posse afferre mutandarum rerum; quae quamquam exigua sunt, tamen, quoniam placet, exspectemus. Tu nihilo minus, si properaris, nos consequere; nam aut accedemus in Epirum aut tarde per Candaviam ibimus. Dubitationem autem de Epiro non inconstantia nostra afferebat, sed quod de fratre, ubi eum visuri essemus, nesciebamus; quem quidem ego nec quomodo visurus nec ubi dimissurus sim scio. Id est maximum et

Quästors von Macedonien, sicher war. Dafs Cicero Thessalonich nur als einstweiligen Wohnsitz ansah, zeigen viele Stellen der Briefe, und dafs, wer ihn dort beherbergte, gegen das Gesetz handelte, lehrt pro Plancio 41, 99: hic ego nunc de praetore Macedoniae nihil dicam amplius nisi eum et civem optimum semper et mihi amicum fuisse, sed eadem timuisse, quae ceteros; Cn. Plancium fuisse unum, non qui minus timeret, sed, si acciderent ea, quae timerentur, mecum ea subire et perpeti vellet.

Nunc] S. zu I, 1, 1.

2. si spes ea non est] ad Q. fr. I, 4, 4: haec mihi proficiscenti non proponebantur, sed saepe triduo summa cum gloria dicebar esse rediturus.

non tam ad medicinam] wie ad Att. VI, 1, 14: erit ad sustentandum und Caesar b. civ. III, 101: res,

Ciceros Briefe I. 5. Aufl.

quae sunt ad incendia. Der Tod im offenen Kampfe mit Clodius wäre ruhm voll gewesen und hätte so nicht nur den Schmerz beendigt, sondern auch Ersatz dafür gewährt. Jetzt war höchstens ein Ende des Schmerzes ohne Entschädigung zu hoffen.

3. Tu nihilo minus] obwohl ich mich durch deine günstigen Nachrichten nicht bestimmen lasse haltzumachen'.

per Candaviam] ein Gebirgsland in Illyrien, durch welches die Strafse von Dyrrhachium nach Thessalonich führte.

Dubitationem autem de Epiro] 'dafs ich die Reise nach Epirus immer noch nicht ganz aufgegeben habe'.

nec ubi dimissurus sim] ad Q. fr. I, 3, 4: deinde congressus nostri lamentationem pertimui; digressum vero non tulissem, atque etiam id ipsum, quod tu scribis, metuebam, ne a me distrahi non posses.

5

1

miserrimum mearum omnium miseriarum. Ego et saepius ad te et plura scriberem, nisi mihi dolor meus cum omnes partes mentis, tum maxime huius generis facultatem ademisset. Videre te cupio. Cura ut valeas. Dedi prid. Kal. Mai. Brundisii proficiscens.

EPISTOLA XV.

(AD FAM. XIV, 4.)

TULLIUS S. D. TERENTIAE ET TULLIAE ET CICERONI SUIS.

Ego minus saepe do ad vos litteras quam possum, propterea quod cum omnia mihi tempora sunt misera, tum vero, cum aut scribo ad vos aut vestras lego, conficior lacrimis sic, ut ferre non possim. Quod utinam minus vitae cupidi fuissemus! certe nihil aut non multum in vita mali vidissemus. Quod si nos ad aliquam alicuius commodi aliquando recuperandi spem fortuna reservavit, minus est erratum a nobis; si haec mala fixa sunt, ego vero te quam primum, mea vita, cupio videre et in tuo complexu emori, quoniam neque di, quos tu castissime coluisti, neque homines, 2 quibus ego semper servivi, nobis gratiam rettulerunt. Nos Brundisii apud M. Laenium Flaccum dies xi fuimus, virum optimum, qui periculum fortunarum et capitis sui prae mea salute neglexit neque legis improbissimae poena deductus est, quominus hospitii et amicitiae ius officiumque praestaret. Huic utinam aliquando 3 gratiam referre possimus! habebimus quidem semper. Brundisio profecti sumus a. d. II Kalendas Maias; per Macedoniam Cyzicum

Cicero fürchtete den Schmerz beim Wiedersehen und auch dafs er den Bruder, dessen Anwesenheit in Rom notwendig war, weil man ihn mit einer Anklage bedrohte, zu weit mitnehmen möchte.

Dedi prid. Kal.] wie ad Att. XVI, 13a: inde postridie mane proficiscens has litteras dedi; XIV, 5: haec scripsi ad te proficiscens Astura III Idus. S. zu I, 11.

EPISTOLA XV. Der Brief ist, wie der vorige, pr. Kal. Maias bei der Abreise von Brundisium geschrieben.

1. Quod utinam] Quod vor Konjunktionen, den Zusammenhang des Gedankens mit dem Vorhergehenden zu bezeichnen, wie quod si, quod nisi, quod cum, quod quia.

si haec mala] Si im Gegensatz statt sin, s. II, 2, 5.

2. qui periculum] S. zu I, 10. Vgl. pro Plancio 41, 97: in hortos me M. Laenii Flacci contuli, cui cum omnis metus, publicatio bonorum, exsilium, mors proponeretur, haec perpeti, si acciderent, maluit quam custodiam mei capitis dimittere.

Huic utinam] wie ad fam. X, 11, 1: Immortales ago tibi gratias agamque dum vivam; nam relaturum me affirmare non possum.

3. a. d. II Kal.] Die Lesart des Mediceus a. d. v Kal, stimmt weder mit dem überein, was Cicero kurz vorher schreibt, er wäre 13 Tage bei Flaccus gewesen, noch mit

petebamus. O me perditum! o afflictum! Quid enim? Rogem te, ut venias, mulierem aegram et corpore et animo confectam? Non rogem? Sine te igitur sim? Opinor, sic agam: si est spes nostri reditus, eam confirmes et rem adiuves; sin, ut ego metuo, transactum est, quoquo modo potes, ad me fac venias. Unum hoc scito: si te habebo, non mihi videbor plane perisse. Sed quid Tulliola mea fiet? Iam id vos videte; mihi deest consilium. Sed certe, quoquo modo se res habebit, illius misellae et matrimonio et famae serviendum est. Quid? Cicero meus quid aget? Iste vero sit in sinu semper et complexu meo. Non queo plura iam scribere; impedit maeror. Tu quid egeris, nescio; utrum aliquid teneas, an, quod metuo, plane sis spoliata. Pisonem, ut scribis, spero fore semper nostrum. De familia liberata nihil est quod 4 te moveat. Primum tuis ita promissum est, te facturam esse, ut

der Unterschrift des Briefes. Deshalb nimmt Garatoni zu pro Plancio 40 an, Cicero sei wirklich a. d. v Kal. von Brundisium abgereist, aber durch widrige Winde zur Umkehr gezwungen sei er bis pr. Kal. in Brundisium geblieben. Indessen, wenn auch Cicero wirklich einmal vergeblich versucht hat nach Dyrrhachium überzufahren, was Garatoni aus Plutarch Cic. 32 hätte erweisen können, so kann doch unsere Stelle nicht darauf bezogen werden; denn wenn Cicero seinen Brief nicht unverständlich machen wollte, mufste er der Terentia ausdrücklich mitteilen, dafs er genötigt gewesen wäre die Reise aufzuschieben. Besser ist es also, wenn wir mit den meisten Herausgebern v Kal. in 11 Kal. verändern; eine Art zu datieren, die zuweilen in den Inschriften sich findet, und die z. B. ad Att. IV, 11, 1, VII, 16, 2 und VII, 21, 1 Veranlassung gewesen ist, den Text zu verderben. Dafs Cicero, als er schrieb, noch nicht abgereist war und doch das Perfektum gebraucht, ist übereinstimmend mit dem sonstigen Gebrauch der Tempora im Briefstil; z. B. ad Att. VIII, 3,7 reverti Formias, obgleich Cicero noch nicht nach Formiä zurückgekehrt ist.

Cyzicum] eine ansehnliche Stadt auf einer Insel im Marmorameere (Propontis).

eam confirmes] Spem confirmare, die Hoffnung, die einer hegt, in ihm kräftigen, nähren, dadurch dafs man sie der Verwirklichung näher führt. So div. in Caes. 22, 71: qui neque ut ante collectam famam conservet neque uti reliqui temporis spem confirmet laborat. Über die zweite Person des Konjunktivs statt des Imperativs s. zu III, 3, 4.

matrimonio] Cicero fürchtete, es möchten in seiner Abwesenheit dem Piso, Tullias Gemahl, die noch rückständigen Raten der Mitgift nicht zur gehörigen Zeit ausgezahlt werden können.

utrum aliquid teneas] 'ob du noch etwas von meinem Vermögen gerettet hast'.

4. De familia liberata] Über seine Sklaven hatte Cicero bei seiner Abreise so verfügt: sie sollten, wenn er seine Güter verlieren würde, seine Freigelassenen sein, vorausgesetzt, dafs diese Verfügung nicht für nichtig erklärt würde; wenn er aber seine Güter behielte, sollten sie auch ferner seine Sklaven bleiben. Terentias Sklaven war nur im allgemeinen versprochen worden, Terentia würde so mit ihnen verfahren,

quisque esset meritus. Est autem in officio adhuc Orpheus, praeterea magnopere nemo. Ceterorum servorum ea causa est, ut, si res a nobis abisset, liberti nostri essent, si obtinere potuissent; sin ad nos pertineret, servirent praeterquam oppido 5 pauci. Sed haec minora sunt. Tu quod me hortaris, ut animo sim magno et spem habeam recuperandae salutis, id velim sit eiusmodi, ut recte sperare possimus. Nunc miser quando tuas iam litteras accipiam? quis ad me perferet? quas ego exspectassem Brundisii, si esset licitum per nautas, qui tempestatem praetermittere noluerunt. Quod reliquum est, sustenta te, mea Terentia, ut potes. Honestissime viximus, floruimus; non vitium nostrum, sed virtus nostra nos afflixit; peccatum est nullum, nisi quod non una animam cum ornamentis amisimus. Sed si hoc fuit liberis nostris gratius, nos vivere, cetera, quamquam ferenda non sunt, 6 feramus. Atqui ego, qui te confirmo, ipse me non possum. Clodium Philhetaerum, quod valetudine oculorum impediebatur, hominem fidelem, remisi. Sallustius officio vincit omnes. Pescennius est perbenevolus nobis; quem semper spero tui fore observantem. Sicca dixerat se mecum fore, sed Brundisio discessit. Cura, quod potes, ut valeas, et sic existimes, me vehementius tua miseria quam mea commoveri. Mea Terentia, fidissima atque optima uxor, et mea carissima filiola et spes reliqua nostra, Cicero, valete. Pridie Kalendas Maias Brundisio.

wie es ein jeder verdient haben würde. Terentia brauchte also nicht in Unruhe zu sein: denn ihre Sklaven behielt sie jedenfalls, und die ihres Gemahls wurden nur dann frei, wenn sie ohnehin verloren waren.

magnopere nemo]'nicht leicht einer.' Liv. I, 17, 1: quia nemo magnopere eminebat in novo populo.

si res a nobis abisset] res ab aliquo abit sagt man von einem, der bei einer Versteigerung überboten wird; z. B. Cic. in Verr. 1. I, 54, 141: si res abiret ab eo mancipe, quem ipse apposuisset, ebenda 1. III, 64, 148: ei potestatem emendi non esse factam, ne res abiret ab

Apronio. Über den Konjunktiv abisset und die folgenden s. zu III,

18 2.

6. quod potes] Das beschränkende Relativum, 'in so weit,' findet sich in Ciceros Briefen oft mit dem Indikativ: z. B. ad Att. I, 5, 7: quae tibi mandavi, velim, ut scribis, cures, quod sine molestia tua facere poteris; X, 2, 2: tu tamen, quod poteris, ut adhuc fecisti, nos consiliis iuvabis; XI, 2, 2: ut illam miseram tueare meis opibus, si quae sunt, tuis, quibus tibi molestum non erit, facultatibus; ad fam. III, 2, 2: quod eius facere potueris; ad Att. XI, 12, 4: quod eius facere poteris.

EPISTOLA XVI.

(AD ATT. III, 15.)

CICERO ATTICO SAL.

Accepi Id. Sext. quattuor epistolas a te missas; unam, qua 1 me obiurgas, ut sim firmior; alteram, qua Crassi libertum ais tibi de mea sollicitudine macieque narrasse; tertiam, qua demonstras acta in senatu; quartam de eo, quod a Varrone scribis tibi esse confirmatum de voluntate Pompeii. Ad primam tibi hoc scribo, 2 me ita dolere, ut non modo a mente non deserar, sed id ipsum doleam, me tam firma mente ubi utar et quibuscum non habere. Nam si tu me uno non sine maerore cares, quid me censes, qui et te et omnibus? Et si tu incolumis me requiris, quomodo a me ipsam incolumitatem desiderari putas? Nolo commemorare, quibus rebus sim spoliatus, non solum quia non ignoras, sed etiam ne scindam ipse dolorem meum. Hoc confirmo, neque tantis bonis esse privatum quemquam neque in tantas miserias incidisse. Dies autem non modo non levat luctum hunc, sed etiam auget; nam ceteri dolores mitigantur vetustate, hic non potest non et sensu praesentis miseriae et recordatione praeteritae vitae cotidie augeri. Desidero enim non mea solum neque meos, sed me ipsum.

EPISTOLA XVI. Der Brief ist geschrieben a. d. xiv Kal. Sept. in Thessalonica in Macedonien, wo Cicero seit a. d. x Kal. Iunias sich aufhielt.

1. a Varrone] M. Terentius Varro, der gelehrteste Römer seiner Zeit, welcher an 620 Bücher, die 74 verschiedenen Werken angehörten, geschrieben hat. Wir haben noch 6 Bücher von den 24 Büchern de lingua Latina, 3 Bücher rerum rusticarum und viele Fragmente der anderen Schriften.

2. quid me censes] nämlich maerere, zu entnehmen aus sine mae

rore.

Et si tu incolumis] 'Du, der du sonst keinen Verlust erfahren hast, beklagst den einen Verlust; wie mufs ich, der ich alles verloren habe, den Zustand vermissen, wo ich alles besafs.' Weiter unten: Desidero non mea solum neque meos sed me ipsum.

ne scindam ipse dolorem] das

selbe, was nachher non faciam, ut meis vulneribus saepius manus afferam. Wie man sagt rescindere und refricare vulnus, eine heilende Wunde wieder aufreifsen', so wird man auch sagen können, scindere vulnus, eine frische Wunde zerreissen und so verschlimmern'; und wie jene Ausdrücke auf den Schmerz übertragen werden, z. B. ad fam. V, 17, 4: ne refricem meis litteris desiderium ac dolorem tuum, so kann auch scindere dolorem bedeuten einen Schmerz auffrischen und vergröfsern'.

ceteri dolores mitigantur] 'Der Schmerz über einen erlittenen Verlust wird durch die Zeit gelindert, weil die stets frische Freude an dem geretteten oder wohl auch nachher vermehrten Besitz den Schmerz über das Verlorene in den Hintergrund drängt. Wer aber alles verloren hat und nichts wieder erhält, dem lindert die Zeit den Schmerz nicht.'

« IndietroContinua »