Immagini della pagina
PDF
ePub
[ocr errors]

claram habebimus, superficiem consules ex senatus consulto aestimabunt; sin aliter, demolientur, suo nomine locabunt, rem totam aestimabunt.

Ita sunt res nostrae: ut in secundis, fluxae; ut in adversis, 8 bonae. In re familiari valde sumus, ut scis, perturbati. Praeterea sunt quaedam domestica, quae litteris non committo. Quintum fratrem, insigni pietate, virtute, fide praeditum sic amo, ut debeo. Te exspecto et oro, ut matures venire eoque animo venias, ut me tuo consilio egere non sinas. Alterius vitae quoddam initium ordimur. Iam quidam, qui nos absentes defenderunt, incipiunt praesentibus occulte irasci, aperte invidere. Vehementer te requirimus.

EPISTOLA XX.

(AD ATT. IV, 2.)

CICERO ATTICO SAL.

Si forte rarius tibi a me quam a ceteris litterae redduntur, 1 peto a te, ut id non modo neglegentiae meae, sed ne occupationi

Teil erhielt Cicero ohne Schwie

rigkeit zurück; über den andern mufsten erst die Pontifices entscheiden. Hoben diese die Weihung auf, so erhielt Cicero eine schöne Baustelle und aufserdem Ersatz für das Gebäude, was zerstört war (superficies); geschah es nicht, so erhielt er Ersatz für Baustelle und Gebäude und das von Clodius begonnene Bauwerk wurde zerstört und ein anderes Heiligtum von den Konsuln errichtet.

ut in secundis bonae] vielleicht ein iambischer Vers aus einem alten Dichter. Vgl. im folgenden Briefe § 1 und ep. ad Brut. I, 10, 2: huius belli fortuna ut in secundis fluxa, ut in adversis bona.

EPISTOLA XX. Pridie Kal. Oct. hielt Cicero die Rede de domo sua vor den Pontifices und es erfolgte die Cicero günstige Entscheidung dieser. An den beiden folgenden Tagen war über dieselbe Sache Beratung im Senat. Der Brief ist wahrscheinlich Mitte Oktober, je

denfalls vor a. d. ш Non Nov. geschrieben.

1. non modo neglegentiae] Non modo für non modo non wie gewöhnlich bei folgendem sed nequidem, wenn das Verbum gemeinschaftlich ist und im zweiten Gliede steht. Das zweite Glied ist, wie es sein mufs, das bedeutendere; denn die occupatio würde ein triftigerer Entschuldigungsgrund sein, als die neglegentia. Wegen des ut in negativen Absichtssätzen mit ne quidem, nec-nec, non modo non

[ocr errors]

sed ne- quidem vgl. Cic. ad fam. XIII, 29, 4: abdidit se in intimam Macedoniam, non modo ut non praeesset ulli negotio, sed etiam ut ne interesset quidem; Caes. b. G. VII, 74, 1: perfecit, ut ne magna quidem multitudine munitionum praesidia circumfundi possent; Cic. ad fam. IX, 2, 3: ac mihi quidem iam pridem venit in mentem bellum esse aliquo exire, ut ea, quae agebantur hic quaeque dicebantur, nec viderem nec audirem.

2

quidem tribuas; quae etsi summa est, tamen nulla esse potest tanta, ut interrumpat iter amoris nostri et officii mei. Nam, ut veni Romam, iterum nunc sum certior factus esse, cui darem litteras; itaque has alteras dedi. Prioribus tibi declaravi, adventus noster qualis fuisset et quis esset status atque omnes res nostrae quemadmodum essent, ut in secundis, fluxae, ut in adversis, bonae.

Post illas datas litteras secuta est summa contentio de domo. Diximus apud pontifices pridie Kal. Octobres. Acta res est accurate a nobis et, si umquam in dicendo fuimus aliquid, aut etiam, si numquam alias fuimus, tum profecto doloris magnitudo vim quandam nobis dicendi dedit. Itaque oratio iuventuti nostrae deberi non potest; quam tibi, etiamsi non desideras, tamen mit3 tam cito. Cum pontifices decressent ita, sI NEQUE POPULI

IUSSU NEQUE PLEBIS SCITU IS, QUI SE DEDICASSE DICERET, NOMINATIM EI REI PRAEFECTUS ESSET NEQUE POPULI IUSSU AUT PLEBIS SCITU ID FACERE IUSSUS ESSET, VIDERI POSSE SINE RELIGIONE EAM PARTEM AREAE M. T.

RESTITUI, mihi facta statim est gratulatio; nemo enim dubi

amoris nostri] '‘die Liebe, die wir zu einander haben, und die Verbindlichkeit, die ich gegen dich habe'. esse, cui darem litteras] S. zu II, 7, í.

2. Diximus apud pontifices] Die noch vorhandene Rede de domo sua ad pontifices wird bekanntlich von vielen für unecht erklärt.

si umquam] Vgl. Liv. XXXII, 5, 8: bellum si quando umquam ante alias, tum magna cura apparavit; XXXI, 7, 3: hoc quantum intersit, si numquam alias, Punico proximo certe bello experti estis; ferner zu fuimus aliquid ad fam. VII, 27, 2: haec tibi scripsi, ut isto ipso in genere, in quo aliquid posse vis, te nihil esse cognosceres.

[ocr errors]

deberi non potest] darf nicht vorenthalten werden'. Debere schuldig bleiben', wie Cic. Tusc. II, 27, 67: sed tibi hoc video non posse deberi; ad fam. VII, 19, 1: quod praesenti tibi prope subnegaram, non tribueram certe, id absenti debere non potui; Topica I, 4: non potui igitur tibi saepius

hoc roganti.... debere diutius; de or. III, 15, 18: an me tam impudentem esse existimatis, ut vobis hoc praesertim munus putem diutius posse debere?

3. si neque neque] Clodius mufste nicht blofs ausdrücklich damit beauftragt sein, sondern auch bei der dedicatio ausdrücklich erklären, dafs er auf Befehl des Volkes handele; de domo 53, 136: habetis in commentariis vestris, C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse eique M. Aemilium pontificem maximum pro collegio respondisse, nisi eum populus Romanus nominatim praefecisset atque eius iussu faceret, non videri eam posse recte dedicari.

M. T.] d. i. Marco Tullio.

nemo enim dubitabat] Die lex Clodia hatte allerdings verordnet, dafs Ciceros Haus konfisziert würde, dafs Clodius auf der Baustelle ein monumentum errichten sollte, und dafs es ihm erlaubt sein sollte seinen Namen darauf zu setzen; de

tabat, quin domus nobis esset adiudicata; cum subito ille in contionem escendit, quam Appius ei dedit. Nuntiat iam populo pontifices secundum se decrevisse, me autem vi conari in possessionem venire; hortatur, ut se et Appium sequantur et suam Libertatem vi defendant. Hic cum etiam illi infirmi partim admirarentur, partim irriderent hominis amentiam, ego statuerem illuc non accedere, nisi cum consules ex senatus consulto porticum Catuli restituendam locassent, Kal. Octobr. habetur senatus frequens. Adhibentur omnes pontifices, qui erant senatores; 4 a quibus Marcellinus, qui erat cupidissimus mei sententiam primus rogatus quaesivit, quid essent in decernendo secuti. Tum M. Lucullus de omnium collegarum sententia respondit religionis iudices pontifices fuisse, legis senatum esse; se et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos. Itaque suo

domo 20. Aber eine Bestimmung, die ihn bevollmächtigte den Platz den Göttern zu weihen, hatte er vergessen ins Gesetz aufzunehmen, und gerade hierauf kam es an, da eine alte lex Papiria verbot iniussu plebis aedes, terram, aram consecrari. S. de domo 49, 127.

in contionem escendit] Contionem alicui dare heifst 'einem die Erlaubnis geben zum Volke zu reden', in contionem escendere 'auf die Rednerbühne steigen, um eine Rede zu halten'. Gellius Noct. Att. XVIII, 7, 5: misit autem paulo post Favorino librum, quem promiserat (Verrii, opinor, Flacci erat), in quo scripta ad hoc genus quaestionis pertinentia haec fuerunt: senatum dici et pro loco et pro hominibus, civitatem et pro loco et oppido et pro iure quoque omnium et pro hominum multitudine, tribus quoque et de curias dici et pro loco et pro iure et pro hominibus, contionem autem tria significare: locum suggestumque, unde verba fierent.....; item significare coetum populi adsistentis, item orationem ipsam, quae ad populum diceretur.

etiam illi infirmi] 'sogar die dir wohl bekannten Schwankenden,

Unzuverlässigen, geschweige denn unsere Freunde'. So wird infirmi gebraucht bei Cäsar, bell. civ. I, 3: quorum vocibus et concursu terrentur infirmiores.

porticum Catuli] Diesen an Ciceros Haus stofsenden Portikus hatte Clodius mit zu seinem Tempel der Libertas hinzugenommen. Vgl. Cic. de domo 38, 102: hanc vero, pontifices, labem turpitudinis et inconstantiae poterit populi Romani dignitas sustinere vivo senatu, vobis principibus publici consilii, ut domus M. Tullii Ciceronis cum domo Fulvii Flacci ad memoriam poenae publice constitutae coniuncta esse videatur? M. Flaccus, quia cum C. Graccho contra salutem rei publicae fecerat, ex senatus sententia est interfectus; eius domus eversa et publicata est, in qua porticum post aliquanto Q. Catulus de manubiis Cimbricis fecit.

4. sententiam primus rogatus] Cn. Cornelius Lentulus Marcellinus war einer der consules designati, und diese wurden im Senat zuerst gefragt.

de religione statuisse] Die Priester hatten erklärt, es fände kein religiöses Bedenken statt, wenn Clodius den Auftrag vom Volke nicht erhalten hätte; ob dies aber der Fall

quisque tum loco sententiam rogatus multa secundum causam nostram disputavit. Cum ad Clodium ventum est, cupiit diem consumere, neque ei finis est factus; sed tamen, cum horas tres fere dixisset, odio et strepitu senatus coactus est aliquando perorare. Cum fieret senatus consultum in sententiam Marcellini, omnibus praeter unum adsentientibus, Serranus intercessit. De intercessione statim ambo consules referre coeperunt. Cum sententiae gravissimae dicerentur: senatui placere mihi domum restitui, porticum Catuli·locari, auctoritatem ordinis ab omnibus magistratibus defendi, si quae vis esset facta, senatum existimaturum eius opera factum esse, qui senatus consulto intercessisset; Serranus pertimuit et Cornicinus ad suam veterem fabulam rediit: abiecta toga se ad generi pedes abiecit. Ille noctem sibi postulavit; non concedebant; reminiscebantur enim Kal. Ianuar. Vix 5 tandem illi de mea voluntate concessum est. Postridie senatus consultum factum est id, quod ad te misi. Deinde consules por

war, dies zu entscheiden war Sache des Senats.

diem consumere] Diem dicendo consumere oder eximere, diutius dicere war ein gewöhnliches Mittel eine Beschlufsnahme zu hindern, denn mit Sonnenuntergang mufste die Senatssitzung aufgehoben werden.

Cornicinus] Cn. Oppius Cornicinus (Cic. cum pop. grat. egit 5, 12), der Schwiegervater des Tribunen Sex. Atilius Serranus Gavianus.

Ille noctem] Ganz ebenso hatten es die beiden gemacht, als am 1. Januar über Ciceros Zurückberufung ohne Erfolg beratschlagt wurde. Deshalb und weil ein Fufsfall des Schwiegervaters vor dem Schwiegersohn in einer solchen Sache etwas lächerlich war, nennt Cicero das Verfahren des Cornicinus eine alte Komödie. Vgl. pro Sestio 34, 74: cum omnes certatim de mea salute dixissent fieretque sine ulla varietate discessio, surrexit, ut scitis, Atilius hic Gavianus, nec ausus est, cum esset emptus, intercedere; noctem sibi ad deliberandum postulavit. Clamor senatus, querellae, preces, socer ad pedes

abiectus. Ille se affirmare postero die moram nullam esse facturum. Creditum est, discessum est. Illi interea deliberatori merces longa interposita nocte duplicata est. Consecuti dies pauci omnino Ianuario mense, per quos senatum haberi liceret; sed tamen actum nihil nisi de me.

Vix tandem] 'kaum zuletzt, endlich, wo es kaum noch zu erwarten war', wie ad fam. III, 9, 1: vix tandem legi litteras dignas Appio Claudio. Übrigens ist der Text an dieser Stelle nicht sicher; de harusp. respons. 7 berichtet Cicero, dafs der Senatsbeschluss noch an demselben Tage gefafst sei.

omnes

5. senatus consultum] de har. resp. 7, 13: postero die frequentissimus senatus te consule designato, Lentule, sententiae principe, P. Lentulo et Q. Metello consulibus referentibus statuit, cum pontifices, qui erant huius ordinis, adessent cumque alii, qui honoribus populi Romani antecedebant, multa de collegii iudicio verba fecissent omnesque iidem scribendo adessent, domum meam iudicio pontificum religione liberatam videri

ticum Catuli restituendam locarunt; illam porticum redemptores statim sunt demoliti libentissimis omnibus. Nobis superficiem aedium consules de consilii sententia aestimarunt HS viciens, cetera valde illiberaliter, Tusculanam villam quingentis milibus, Formianum HS ducentis quinquaginta milibus. Quae aestimatio non modo vehementer ab optumo quoque, sed etiam a plebe reprehenditur. Dices: quid igitur causae fuit? Dicunt illi quidem pudorem meum, quod neque negarim neque vehementius postularim. Sed non est id; nam hoc quidem etiam profuisset. Verum iidem, mi T. Pomponi, iidem, inquam, illi, quos ne tu quidem ignoras, qui mihi pinnas inciderant, nolunt easdem renasci. Sed, ut spero, iam renascuntur. Tu modo ad nos veni; quod vereor ne tardius interventu Varronis tui nostrique facias.

Quoniam acta quae sint habes, de reliqua nostra cogitatione 6 cognosce. Ego me a Pompeio legari ita sum passus, ut nulla re impedirer. Quod nisi vellem mihi esset integrum, ut, si porticum Catuli] welchen Clodius mit dem von ihm auf Ciceros Grundstück erbauten Portikus zu einem vereinigt und deshalb wenig stens teilweise zerstört hatte.

superficiem aedium] Superficies ist alles mit der Oberfläche eines Grundstücks Verbundene, Haus, Bäume u. s. w. Aedium der genetivus definitivus, wie arbor fici. Caes. b. Gall. III, 10: iniuriae retentorum equitum, das Unrecht, welches in der Zurückhaltung der Ritter bestand.

interventu Varronis]Wahrscheinlich hatte Varro den Atticus in Epirus besucht.

6. ego me a Pompeio legari] Die legati wurden vom Senat ernannt, aber man nahm dabei auf die Wünsche der Prokonsuln Rücksicht, und manchmal, wenn dem Prokonsul eine aufserordentliche Machtvollkommenheit durch ein Gesetz gegeben wurde, wie Cäsar durch die lex Vatinia und Piso durch die lex Clodia, war darin auch das Recht inbegriffen, die Legaten selbständig zu ernennen. Daher die Redensarten aliquis aliquem sibi legat oder aliquis alicui legationem defert, neben pro Lig. 7, 20: Ligarium senatus idem legaverat; ad Att. IV,

15, 9: eum Caesari legarat Appius consul. Ist die Person, welcher einer als Legat beigegeben wird, zugleich die, welche ihn erwählt, so kann sie im Nominativ oder beim Passiv im Ablativ mit a stehen, wie hier und ad Att. XIV, 13, 4: cum consilium cepi legari ab Cae

sare.

Quod nisi vellem] Quod nisi nisi. 'Wenn ich nicht freie Hand behalten wollte mich um die Censur zu bewerben, so hätte ich wohl eine legatio votiva, d. i. eine legatio libera, um den Göttern die Gelübde zu erfüllen, übernommen; denn das war dem zwischen uns verabredeten Plane und meiner Lage angemessen. Indessen ich wollte Rom jetzt noch nicht verlassen und doch auch es verlassen können, wann es mir beliebte.' Hierfür war Pompeius' Antrag sehr bequem. Vgl. ad Att. II, 18, 3: a Caesare valde invitor in legationem illam, sibi ut sim legatus: atque etiam libera legatio voti causa datur. Sed haec et praesidii apud pudorem Pulchelli non habet satis et a fratris adventu me ablegat; illa et munitior est et non impedit, quominus adsim, cum velim.

« IndietroContinua »