Immagini della pagina
PDF
ePub

2

Tibi autem idem consilii do, quod mihimet ipsi: ut vitemus oculos hominum, si linguas minus facile possimus. Qui enim victoria se efferunt, quasi victos nos intuentur; qui autem victos nostros moleste ferunt, nos dolent vivere. Quaeres fortasse, cur, cum haec in urbe sint, non absim, quemadmodum tu. Tu enim ipse, qui et me et alios prudentia vincis, omnia credo vidisti, nihil te omnino fefellit. Quis est tam lynceus, qui in tantis tenebris 3 nihil offendat, nusquam incurrat? Ac mihi quidem iam pridem venit in mentem bellum esse aliquo exire, ut ea, quae agebantur hic quaeque dicebantur, nec viderem nec audirem. Sed calumniabar ipse putabam, qui obviam mihi venisset, ut cuique commodum esset, suspicaturum aut dicturum, etiamsi non suspicaretur: 'Hic aut metuit et ea re fugit aut aliquid cogitat et habet navem paratam; denique levissime qui suspicaretur et qui fortasse me

sondern den in der Nacht geschriebenen Brief; denn lucubratio ist das Nachtarbeiten, nicht das in der Nacht Gearbeitete. Der Brief, den Cicero bezeichnet, ist ad fam. IX 3.

2. Qui enim] Von den Cäsarianern wurden sie geringschätzig behandelt als Besiegte, von den Pompejanern als Ausreifser.

Tu enim ipse] Credo bezeichnet die Ironie; der Sinn ist also: du hast dich ja auch oft geirrt.

lynceus] als Appellativum selten. 3. aliquo exire] nämlich aus Rom. Vergl. zu 1. III ep. 17, 1.

[ocr errors]

ut ea nec viderem nec audirem] für ne aut aut oder ut neu - neu, z. B. Cic. de or. II 59, 239 vitandum est oratori utrumque, ne aut scurrilis iocus sit aut mimicus und ad fam. I 9, 19 peto a te, ut id a me neve in hoc reo neve in aliis requiras, findet sich ut neque neque; wie hier und z. B. auch 1. V ep. 5, 1 Placeretne? Atque ut omnino neque nunc neque ex praetura in provinciam ires. ad Att. XV 13, 1 assentior tibi, ut nec duces simus nec agmen cogamus. Lael. 12, 40 haec igitur lex in amicitia sanciatur, ut neque rogemus res turpes nec faciamus rogati.

Sed calumniabar ipse] calumni

ari aliquem: einen wissentlich ohne Grund oder über die Gebühr anklagen, tadeln und so beeinträchtigen. Also hier: ich machte mir unnütze Bedenken; ich selbst war hier der Calumniator, indem ich glaubte, andere, denen das gar nicht einfiel, würden meiner Reise schlechte Beweggründe unterlegen.

denique qui] Bedingungssatz mit ausgelassenem Vordersatz: si discederem. In Bedingungssätzen, die einen nicht eingetretenen oder nicht eintretenden Fall bezeichnen, stehen die Nebensätze, deren Inhalt auch als nicht wirklich angegeben wird, im Konjunktiv, die andern im Indikativ, wenn nicht aus einem andern Grunde der Konjunktiv erforderlich ist. Deshalb steht hier qui suspicaretur; denn solche Leute würden erst vorhanden sein, wenn der im Vordersatz angegebene Fall einträte; aber ferre non possent nur deshalb im Konjunktiv, weil der Grund mit zur indirekten Rede gehört.

levissime] levis heifst nicht bloss leichtsinnig, unzuverlässig, sondern auch mild, z. B. Tusc. I 40, 95 ineptias; quod enim levius huic levitati nomen imponam? pro Rosc. Am. 33, 93 quos qui leviore nomine appellant, percussores

optime novisset, putaret me idcirco discedere, quod quosdam homines oculi mei ferre non possent. Haec ego suspicans adhuc Romae maneo, et tamen λɛlŋórws consuetudo diurna callum iam obduxit stomacho meo. Habes rationem mei consilii. Tibi 4 igitur hoc censeo: latendum tantisper ibidem, dum effervescit haec gratulatio et simul dum audiamus, quemadmodum negotium confectum sit. Confectum enim esse existimo; magni autem intererit, qui fuerit victoris animus, qui exitus rerum. Quamquam quo me coniectura ducat, habeo; sed exspecto tamen. Te vero 5 nolo, nisi ipse rumor iam raucus erit factus, ad Baias venire; erit enim nobis honestius, etiam cum hinc discesserimus, videri venisse in illa loca ploratum potius quam natatum.

Sed haec tu melius; modo

vocant. Der Gegensatz ist auch in dieser Bedeutung gravis; so pro Lig. 6, 17 alii errorem appellant, alii timorem; qui durius, spem, cupiditatem, odium, pertinaciam ; qui gravissime, temeritatem.

et tamen] Dies bezieht sich auf die stillschweigende Einräumung des Gegenteils von dem, was eben gesagt ist, wie Cato m. 6, 16 notum enim vobis carmen est, et tamen ipsius Appii exstat oratio: euch ist ja das Gedicht bekannt, und auch wenn das nicht wäre, so ist ja die Rede des Appius selbst noch vorhanden. ib. ex quo intellegitur, Pyrrhi bello grandem sane fuisse, et tamen sic a patribus accepimus: auch wenn wir hieraus keinen Schlufs über das Alter des Appius Claudius machen könnten, so ist doch aufserdem noch immer die Überlieferung vorhanden, die dasselbe bezeugt. Also ist hier der Sinn: Weil ich das Gerede fürchte, bin ich noch in Rom; indessen ich habe noch einen andern Grund: durch die tägliche Gewohnheit ist nämlich u. s. w. 4. ibidem] in Tusculum, wo Varro ein Landgut besafs; negotium der afrikanische Krieg.

dum effervescit] dum so lange als; gleich darauf dum audiamus bis. Über den Indikativ effervescit s. zu 1. I ep. 2, 4.

nobis stet illud: una vivere in

Quamquam quo me] Wie Cicero damals über sein Verhältnis zu Cäsar dachte, ersieht man aus ep. 7, 3 De illo autem, quem penes est omnis potestas, nihil video quod timeam, nisi quod omnia sunt incerta, cum a iure discessum est, nec praestari quicquam potest quale futurum sit, quod positum est in alterius voluntate, ne dicam libidine; sed tamen eius ipsius nulla re a me offensus est animus.

5. nisi ipse rumor] Wenn Varro nach Baiae ging, wo der Siegesjubel der Cäsarianer noch frisch war, so konnte es aussehen, als wollte er an demselben teilnehmen.

etiam cum hinc discesserimus] dafs Cicero und Varro, so lange sie sich in Rom aufhielten, über den trostlosen Zustand der Republik trauerten, verstand sich von selbst; von solchen Männern konnte aber auch verlangt werden, dafs sie selbst in der der Erholung gewidmeten Zeit das Unglück des Vaterlandes nicht einen Augenblick vergässen.

=

stet] stat certum est, wie ad Att. III 14, 2 nos in Asiam convertemus, neque adhuc stabat, quo potissimum, sed scies. Nep. Att. 21 mihi stat alere morbum desinere. Verg. Aen. II 750 Stat casus renovare omnes. Dreierlei aber soll nach Ciceros Wunsch bei ihm und

studiis nostris, a quibus antea delectationem modo petebamus, nunc vero etiam salutem; non deesse, si quis adhibere volet non modo ut architectos, verum etiam ut fabros ad aedificandam rem publicam, et potius libenter accurrere; si nemo utetur opera, tamen et scribere et legere noλiveías et, si minus in curia atque in foro, at in litteris et libris, ut doctissimi veteres fecerunt, gubernare rem publicam et de moribus ac legibus quaerere. Mihi haec videntur: tu quid sis acturus et quid tibi placeat, pergratum erit, si ad me scripseris.

1

EPISTOLA III.

(AD FAM. VII 3)

M. CICERO S. D. M. MARIO.

Persaepe mihi cogitanti de communibus miseriis, in quibus tot annos versamur et, ut video, versabimur, solet in mentem venire illius temporis, quo proxime fuimus una; quin etiam ipsum diem memoria teneo. Nam a. d. III Idus Maias, Lentulo et Marcello consulibus, cum in Pompeianum vesperi venissem, tu mihi sollicito animo praesto fuisti. Sollicitum autem te habebat cogitatio cum officii, tum etiam periculi mei: si manerem in Italia, verebare ne officio deessem; si proficiscerer ad bellum, periculum

Varro feststehen: 1. una vivere in studiis, 2. non deesse, si quis u. s. W., 3. et scribere et legere лoliteias.

a quibus antea] Derselbe Gedanke ad fam. VI 12, 5 sed est unum perfugium doctrina ac litterae, quibus semper usi sumus, quae secundis rebus delectationem modo habere videbantur, nunc vero etiam salutem.

EPISTOLA III. M. Marius war ein wohlhabender Mann, der von Cicero wegen seiner subtilitas veteris urbanitatis et humanissimi sermonis sehr geschätzt wurde. Der Brief ist, wie es scheint, Ende Mai oder Anfang Juni 46 geschrieben. Cicero war damals in Rom, Marius hielt sich, wie gewöhnlich, auf seinem Landgute bei Pompeii auf, in dessen Nähe auch Cicero ein Landgut besafs.

1. proxime] zuletzt, das letzte

Mal; ad fam. V 15, 1 litteris, quas a te proxime accepi.

Lentulo et Marcello consulibus] d. i. im J. 49, in welchem der Bürgerkrieg zwischen Cäsar und Pompeius ausbrach, wo Cicero lange schwankte, ob er in Italien bleiben oder sich Pompeius anschliefsen sollte.

Sollicitum te habebat] es machte dich bekümmert; vergl. zu 1. III ep. 21, 1 und ad fam. II 16, 1 quae non meum animum magis sollicitum habent quam tuum. XIV 7, 1 omnis molestias et sollicitudines, quibus.. te miserrimam habui. pro Flacco 29, 71 cur ergo tu Apollonidienses miseriores habes quam aut Mithridates aut etiam pater tuus habuit umquam? Tac. Ann. II 57 cuncta prospere composita non ideo laetum Germanicum habebant.

...

te meum commovebat. Quo tempore vidisti profecto me quoque ita conturbatum, ut non explicarem, quid esset optimum factu. Pudori tamen malui famaeque cedere, quam salutis meae rationem ducere. Cuius me mei facti paenituit non tam propter pericu- 2 lum meum quam propter vitia multa, quae ibi offendi, quo veneram: primum neque magnas copias neque bellicosas; deinde extra ducem paucosque praeterea (de principibus loquor) reliqui primum in ipso bello rapaces, deinde in oratione ita crudeles, ut ipsam victoriam horrerem; maximum autem aes alienum amplissimorum virorum. Quid quaeris? Nihil boni praeter causam. Quae cum vidissem, desperans victoriam primum coepi suadere pacem, cuius fueram semper auctor; deinde, cum ab ea sententia Pompeius valde abhorreret, suadere institui, ut bellum duceret. Hoc interdum probabat et in ea sententia videbatur fore et fuisset fortasse, nisi quadam ex pugna coepisset suis militibus confidere. Ex eo tempore vir ille summus nullus imperator fuit: signa tirone et collecticio exercitu cum legionibus robustissimis con

commovebat] nämlich periculum, quod mihi esset, si u. s. w. Nicht der Hauptsatz ist bedingt, sondern ein in demselben enthaltener Begriff, wie z. B. Cic. de div. II 1, 1 nulla maior occurrebat (res), quam si optimarum artium vias traderem meis civibus.

2. Cuius me mei facti] dafs er dem Rufe der Pflicht gehorsam sich ins Lager der Pompejaner begeben hatte.

magnas copias] zu ergänzen offendi. In dem folgenden reliqui u. s. w. ist die angefangene Konstruktion verlassen, wie Cic. de or. I 27, 123 has causas inveniebam duas: unam, quod... Altera est haec etc.

in oratione] in ihren Reden. Auct. ad Her. III 13, 23 sermo est oratio remissa et finitima cotidianae locutioni; contentio est oratio acris et ad confirmandum et ad confutandum accommodata; amplificatio est oratio, quae aut in iracundiam inducit aut ad misericordiam trahit auditoris animum. Oratio ist also der weitere Begriff und kann ebensowohl die Rede des täglichen Lebens, als die künstliche

Rede bedeuten. Häufiger wird es in
der letzteren Bedeutung gebraucht
und dem sermo entgegengesetzt,
z. B. Cic. or. 19, 64 quamquam
enim omnis locutio oratio est, ta-
men unius oratoris locutio hoc
proprio signata nomine est. In-
dessen auch in der ersteren Bedeu-
tung kommt es nicht selten vor;
z. B. Caelius ad fam. VIII 1, 3
quam orationem habuerit tecum...
fac mihi perscribas. In dem Gegen-
satze in den Handlungen — in
den Reden, in der Sache
in den Worten wird, wie hier,
oratio auch gebraucht Cic. de nat.
deor. I 44, 123 Epicurus re tollit,
oratione relinquit deos. Ebenso
unten 1. V ep. 9, 5.

Nihil bonipraeter causam] Vergl. 1. III ep. 9, 4. Cic. ad Att. IX 7, 4 Causa (Pompeii) non bona est? Immo optima; sed agetur, memento, foedissime. Lucan. Phars. I 126 Quis iustius induit arma? Scire nefas; magno se iudice quisque tuetur: Victrix causa deis placuit, sed victa Catoni.

quadam ex pugna] Die Schlacht bei Dyrrhachium.

3 tulit; victus turpissime amissis etiam castris solus fugit. Hunc ego mihi belli finem feci nec putavi, cum integri pares non fuissemus, fractos superiores fore. Discessi ab eo bello, in quo aut in acie cadendum fuit aut in aliquas insidias incidendum aut deveniendum in victoris manus aut ad Iubam confugiendum aut capiendus tamquam exsilio locus aut consciscenda mors voluntaria. Certe nihil fuit praeterea, si te victori nolles aut non auderes committere. Ex omnibus autem iis, quae dixi, incommodis nihil tolerabilius exsilio, praesertim innocenti, ubi nulla adiuncta est turpitudo; addo etiam, cum ea urbe careas, in qua nihil sit, quod videre possis sine dolore. Ego cum meis, si quicquam nunc cuiusquam est, etiam in meis esse malui. Quae acciderunt, omnia dixi futura. 4 Veni domum, non quo optima vivendi condicio esset; sed tamen, si esset aliqua forma rei publicae, tamquam in patria ut essem, si nulla, tamquam in exsilio. Mortem mihi cur consciscerem, causa non visa est; cur optarem, multae causae. Vetus est enim: ubi non sis qui fueris, non esse cur velis vivere. Sed tamen vacare culpa magnum est solacium, praesertim cum habeam duas res,

3. aut in acie cadendum] Domitius Ahenobarbus fiel in der Schlacht bei Pharsalus, Pompeius kam durch Verrat ums Leben, Cassius kam in die Gewalt des Siegers, Scipio, Pompeius' Schwiegervater, setzte mit Jubas, des Königs von Numidien, Hilfe den Kampf fort, Cato gab sich nach der Schlacht bei Thapsus in Utica selbst den Tod. Die Anordnung der durch mehrmaliges aut verbundenen Paare von Satzgliedern ist die folgende: 1. Unvollständiger Chiasmus. 2. Vollständiger Chiasmus. 3. Anaphora.

nolles aut non auderes] Coniunctivi potentiales der Vergangenheit. Vellem kann gebraucht werden 1) als Coniunctivus potentialis der Vergangenheit, wenn man bescheidener und weniger bestimmt sagen will, dafs man in der Vergangenheit wohl den Wunsch hegen konnte; z. B. ad fam. XIII 10, 2 mature se contulit in societates publicanorum; quod quidem nollem; maximis enim damnis affectus est. 2) als das Praesens condicionale des Nichtwirklichen, wenn

man sagen will, man möchte wohl jetzt etwas wünschen, wünsche es aber nicht, sei es dafs man freiwillig auf den Wunsch verzichtet oder dafs der Wunsch auf etwas Unerreichbares gerichtet ist; z. B. ad Att. XV 4, 4 De Menedemo vellem verum fuisset; de regina velim verum sit. Nicht also alle Wünsche, deren Erfüllung unmöglich ist, müssen durch vellem ausgedrückt werden; z. B. ad Att. X 2, 2 Dionysium nolim ad me profectum.

si quicquam nunc cuiusquam est} gehört zu etiam in meis.

4. tamquam in patria] wie gleich nachher tamquam in exsilio, weil unter Cäsars Herrschaft Rom weder ein wirkliches Vaterland noch ein wirkliches Exil für Cicero war.

Vetus est] wie gewöhnlich, mit ausgelassenem verbum; z. B. Cic. pro Quint. 17, 55 vetus est, de scurra multo facilius divitem, quam patrem familias fieri posse.

ubi non sis] Die Worte bilden wahrscheinlich einen trochäischen Septenar, der einem alten Dramatiker entnommen ist. Fleckeisen

« IndietroContinua »