Immagini della pagina
PDF
ePub

solationem attulerit, volo tibi commemorare, si forte eadem res tibi dolorem minuere possit. Ex Asia rediens cum ab Aegina Megaram versus navigarem, coepi regiones circumcirca prospicere: post me erat Aegina, ante me Megara, dextra Piraeus, sinistra Corinthus, quae oppida qnodam tempore florentissima fuerunt, nunc prostrata et diruta ante oculos iacent. Coepi egomet mecum sic cogitare: 'Hem! nos homunculi indignamur, si quis nostrum interiit aut occisus est, quorum vita brevior esse debet, cum uno loco tot oppidum cadavera proiecta iacent? Visne tu te, Servi, cohibere et meminisse hominem te esse natum? Crede mihi, cogitatione ea non mediocriter sum confirmatus. Hoc item, si tibi videtur, fac ante oculos tibi proponas: modo uno tempore tot viri clarissimi interierunt, de imperio

sane Marius illoque aliisque temporibus Iugurthini belli pudore magis quam malo exercitum coercebat; quod multi per ambitionem fieri aiebant, pars quod a pueritia consuetam duritiam et alia, quae ceteri miserias vocant, voluptati habuisset, nisi tamen res publica pariter ac saevissimo imperio bene ac decore gesta incertum est, utri verius iudicaverint, nisi tamen hoc (nur das Eine) certum est, rem publicam - decore gestam esse.

=

4. volo.. commemorare] vulgär st. commemorabo.

si forte] in der Erwartung, dafs vielleicht. Vergl. 1. V ep. 6, 1 si quid videretur.

regiones circumcirca] = quae circa sunt. Dergleichen dem Griechischen nachgeahmte Verbindungen von Adverbien mit Substantiven finden sich bei Livius und den späteren Schriftstellern sehr häufig; z. B. Liv. I 17, 4 multarum circa civitatium irritatis animis. Auch dem Cicero ist dieser Sprachgebrauch nicht ganz fremd; vergl. in Pis. 9, 21 discessu tum meo omnes illi nefarii gladii de manibus crudelissimis exciderunt. de nat. deor. II 66, 166 deorum saepe praesentiae declarant. S. zu 1. I ep. 2, 6. Circumcirca vulgär, bei den Schriftstellern der cice

ronischen Zeit nicht in Anwendung.

ante me Megara] Megara wurde im J. 307 durch Demetrius Poliorcetes, der Piräeus im Mithridatischen Kriege von Sulla im J. 86, Korinth im achäischen Kriege von Mummius im J. 146 zerstört. Von Korinth sagt Cicero in der im J. 63 gehaltenen Rede de lege agr. II 32, 87 Corinthi vestigium vix relictum est; es ist aber nach Cäsars Verordnung nach dessen Tode noch vor der Schlacht bei Actium wieder aufgebaut worden.

Coepi egomet mecum sic cogitare: hem] Vgl. Ter. Haut. 128 haec coepi cogitare: hem u. s. w.

oppidum] st. oppidorum. Ähnliche Formen bei den älteren Dichtern.

te cohibere] Vgl. Ter. Haut. 919 non tu te cohibes?

hominem te esse natum] wie unten quoniam homo nata fuerat. Anders Cicero ep. 12, 2 homines nos ut esse meminerimus, ea lege natos, ut u. s. w.

si tibi videtur] vulgär; urban si videtur ohne tibi.

de imperio] Nicht der Umfang, wohl aber die Kraft und das Ansehen der römischen Herrschaft war durch die Bürgerkriege gemindert worden.

populi Romani tanta deminutio facta est, omnes provinciae conquassatae sunt: in unius mulierculae animula si iactura facta est, tanto opere commoveris? quae si hoc tempore non diem suum obisset, paucis post annis tamen ei moriendum fuit, quoniam homo nata fuerat. Etiam tu ab hisce rebus animum ac cogita- 5 tionem tuam avoca atque ea potius reminiscere, quae digna tua persona sunt: illam, quam diu ei opus fuerit, vixisse, una cum re publica fuisse, te, patrem suum, praetorem, consulem, augurem vidisse, adolescentibus primariis nuptam fuisse, omnibus bonis prope perfunctam esse, cum res publica occideret, vita excessisse. Quid est, quod tu aut illa cum fortuna hoc nomine queri possitis?

Denique noli te oblivisci Ciceronem esse et eum, qui aliis consueris praecipere et dare consilium, neque imitare malos medicos, qui in alienis morbis profitentur tenere se medicinae scientiam, ipsi se curare non possunt, sed potius, quae aliis tute praecipere soles, ea tute tibi subice atque apud animum propone. Nullus dolor est, quem non longinquitas temporis minuat 6 ac molliat. Hoc te exspectare tempus tibi turpe est, ac non ei rei sapientia tua te occurrere. Quod si qui etiam inferis sensus est, qui illius in te amor fuit pietasque in omnes suos, hoc certe illa te facere non vult. Da hoc illi mortuae, da ceteris amicis ac familiaribus, qui tuo dolore maerent, da patriae, ut, si qua in re opus sit, opera et consilio tuo uti possit. Denique, quoniam in eam fortunam devenimus, ut etiam huic rei nobis serviendum sit, noli committere, ut quisquam te putet non tam filiam quam rei publicae tempora et aliorum victoriam lugere.

iactura facta est] wie ad fam. X 28, 3 magnum damnum factum est in Servio: an dem verstorbenen Servius haben wir viel verloren.

diem suum obisset] Vgl. ep. 20, 2. 5. Etiam tu] Auch du (wie ich es gethan habe) mache dich los von den traurigen Gedanken, die dich jetzt bewegen.

adolescentibus primariis] Über Tullias Heiraten s. zu ep. 7, 5. neque imitare] Cicero würde geschrieben haben neve oder wohl auch neque imitatus sis. Gar nicht auffallend würde imitari sein (so C. F. W. Müller, Philol. XIX p. 326); denn aus noli kann der entspre

chende affirmative Begriff ergänzt werden, wie ad fam. XII 30, 1 noli impudens esse nec mihi molestiam exhibere. S. zu ep. 8, 5.

apud animum propone] Liv. VI 39, 11 proinde ipsi primum_statuerent apud animos quid vellent. XXXIV 2, 4. Vgl. ad fam. II 3, 1. Sall. Iug. 110, 3.

6. Hoc te exspectare tempus] Vergl. Seneca ad Marciam 8, 2 quanto magis hoc morum tuorum elegantiae convenit, finem luctus potius facere, quam exspectare,nec illum opperiri diem, quo te invita dolor desinat? ipsa illi renuntia.

te... tibi] Cicero in dem folgenden Antwortschreiben § 1 turpe

Plura me ad te de hac re scribere pudet, ne videar prudentiae tuae diffidere; qua re, si hoc unum proposuero, finem faciam scribendi. Vidimus aliquotiens secundam pulcherrime te ferre fortunam magnamque ex ea re te laudem apisci: fac aliquando intellegamus adversam quoque te aeque ferre posse neque id maius, quam debeat, tibi onus videri, ne ex omnibus virtutibus haec una tibi videatur deesse. Quod ad me attinet, cum te tranquilliorem animo esse cognoro, de iis rebus, quae hic geruntur, quemadmodumque se provincia habeat, certiorem faciam. Vale.

1

EPISTOLA XIX.

(AD FAM. IV 6)

M. CICERO S. D. SER. SULPICIO.

Ego vero, Servi, vellem, ut scribis, in meo gravissimo casu affuisses. Quantum enim praesens me adiuvare potueris et consolando et prope aeque dolendo, facile ex eo intellego, quod litteris lectis aliquantum acquievi. Nam et ea scripsisti, quae levare luctum possent, et in me consolando non mediocrem ipse animi dolorem adhibuisti. Servius tamen tuus omnibus officiis, quae illi tempori tribui potuerunt, declaravit, et quanti ipse me faceret et quam suum talem erga me animum tibi gratum puta

enim esse existimo me
non ita
ferre casum meum u. s. w. ohne tibi.
secundam ferre fortunam]
Nep. Timol. 1, 2 multo sapientius
tulit secundam quam adversam
fortunam.

apisci von Cicero fast nie gebraucht.

tranquilliorem animo] wie erectiorem animo ad Att. XI 12, 4 alacres animo ad fam. V 12, 9.

provincia] Macedonien, welche Provinz auch Achaia umfafste. Sulpicius verwaltete diese Provinz ein Jahr lang; am Ende des J. 45 war er wieder in Rom.

EPISTOLA XIX. Dieser Brief ist die Antwort auf den vorhergehenden Trostbrief des Servius und ohne Zweifel gleich nach Empfang des

selben, also um die Mitte des April 'in hortis' geschrieben.

1. Ego vero] dient in der Antwort zur Bekräftigung, und zwar ebensowohl wenn man dem Gesagten beistimmt, als wenn man ihm widerspricht. So z. B. ad Att. XIII 41, 1 Ego vero Quinto epistolam ad sororem misi. III 13, 2 Nam quod scribis te audire me etiam mentis errore ex dolore affici, mihi vero mens integra est. Hier: ja allerdings.

litteris] hiernach scheint tuis ausgefallen zu sein.

Servius tamen] Tamen bezieht sich auf vellem affuisses: ich wünschte wohl, du wärst bei mir gewesen. Indessen dein Sohn hat alles gethan u. s. w.

ret fore. Cuius officia iucundiora scilicet saepe mihi fuerunt, numquam tamen gratiora.

Me autem non oratio tua solum et societas paene aegritudinis, sed etiam auctoritas consolatur. Turpe enim esse existimo me non ita ferre casum meum, ut tu, tali sapientia praeditus, ferendum putas. Sed opprimor interdum et vix resisto dolori, quod ea me solacia deficiunt, quae ceteris, quorum mihi exempla propono, simili in fortuna non defuerunt. Nam et Q. Maximus, qui filium consularem, clarum virum et magnis rebus gestis, amisit, et L. Paullus, qui duo septem diebus, et vester Gallus et M. Cato, qui summo ingenio, summa virtute filium perdidit, iis temporibus fuerunt, ut eorum luctum ipsorum dignitas consolaretur ea, quam ex re publica consequebantur. Mihi autem 2 amissis ornamentis iis, quae ipse commemoras quaeque eram maximis laboribus adeptus, unum manebat illud solacium, quod ereptum est. Non amicorum negotiis, non rei publicae procuratione impediebantur cogitationes meae; nihil in foro agere libebat; adspicere curiam non poteram; existimabam, id quod erat, omnes me et industriae meae fructus et fortunae perdidisse. Sed cum cogitarem haec mihi tecum et cum quibusdam esse commu

iucundiora] Vergl. ad fam. V 15, 1 (amor tuus) gratus et optatus, dicerem iucundus, nisi id verbum in omne tempus perdidissem. ad Att. III 24, 2 ista veritas, etiamsi iucunda non est, mihi tamen grata est.

scilicet] wie sich von selbst versteht, freilich, natürlich. ad Q. fr. II 6, 7 quamquam te ipsum scilicet maxime, tamen etiam litteras tuas ante exspecto. ad fam. XII 17, 2 scripsi de optimo genere dicendi, in quo saepe suspicatus sum te a iudicio, sic scilicet ut doctum hominem ab non indocto, paullulum discedere.

propono] ohne ante oculos, wie Sulpicius in dem vorangehenden Briefe § 4.

Nam et Q. Maximus] Cic. Tusc. III 28, 70 Quid, qui non putant lugendum viris? qualis fuit Q. Maximus efferens filium consularem, qualis L. Paullus duobus paucis diebus amissis filiis, qualis M. Cato praelore designato mortuo

Ciceros Briefe II. 2. Aufl.

filio, qualis reliqui, quos in Consolatione collegimus. Quid hos aliud placavit, nisi quod luctum et maerorem esse non putabant viri? Es sind gemeint Q. Fabius Cunctator, der nach der Schlacht am Trasimenischen See Hannibals Siegeslauf aufhielt, L. Aemilius Paullus, der Sieger von Pydna, und der ältere M. Porcius Cato, der den Beinamen Censorius führte. An unserer Stelle ist noch C. Sulpicius Gallus hinzugefügt, welcher als Konsul im J. 166 die, Ligurer besiegte. Er wird vester genannt, weil er zur gens Sulpicia gehörte. magnis rebus gestis] Abl. qual.; s. zu ep. 8, 3.

2. quae ipse commemoras] im vorhergehenden Briefe § 5. Die honores hatten nur Bedeutung und Wert, so lange die Republik bestand.

solacium, quod ereptum est] Der Umgang mit der Tochter.

id quod erat] Cat. 10, 9 respondi, id quod erat, nihil...esse.

et cum quibusdam] und mit eini

6

nia, et cum frangerem iam ipse me cogeremque illa ferre toleranter, habebam quo confugerem, ubi conquiescerem, cuius in sermone et suavitate omnes curas doloresque deponerem. Nunc autem hoc tam gravi vulnere etiam illa, quae consanuisse videbantur, recrudescunt. Non enim, ut tum me a re publica maestum domus excipiebat quae levaret, sic nunc domo maerens ad rem publicam confugere possum, ut in eius bonis acquiescam. Itaque et domo absum et foro, quod nec eum dolorem, quem a re publica capio, domus iam consolari potest nec domesticum res publica.

[ocr errors]

3 Quo magis te exspecto teque videre quam primum cupio; maior mihi levatio afferri nulla potest quam coniunctio consuetudinis sermonumque nostrorum. Quamquam sperabam tuuni adventum sic enim audiebam appropinquare. Ego autem cum multis de causis te exopto quam primum videre, tum etiam, ut ante commentemur inter nos, qua ratione nobis traducendum sit hoc tempus, quod est totum ad unius voluntatem accommodandum et prudentis et liberalis et, ut perspexisse videor, nec a me alieni et tibi amicissimi. Quod cum ita sit, maguae tamen est deliberationis, quae ratio sit ineunda nobis, non agendi aliquid, sed illius concessu et beneficio quiescendi. Vale.

gen anderen. Vgl. Caes. b. Gall. VI 24, 2 Eratostheni el quibusdam Graecis. b. civ. III 96, 1 Lentuli el nonnullorum tabernacula.

cum frangerem iam ipse me] als ich mir Gewalt anthat, meinem Gemüt gewaltsam eine andere Richtung gab, meinen Schmerz bezwang. Cic. pro Sulla 6, 18 quibus ego rebus ita flectebar animo atque frangebar, ut iam ex memoria, quas mihi ipsi fecerat insidias, deponerem. in Cat. 19, 22 quamquam quid loquor? te ut ullu res frangat? tu ut umquam te corrigas?

consanuisse] Das Verbum consanesco findet sich bei Cicero nur in den Briefen.

3. coniunctio consuetudinis] die auf Umgang beruhende Verbindung. ad fam. V 20, 1 pro coniunctione nostrae necessitudinis. pro Planc. 8. 21 coniunctione vicinitatis. ep. 10, 1 pro nostra et meritorum multorum et studiorum parium

coniunctione.

Quamquam sperabam] Zusammenhang: Ich sehne mich sehr nach deiner Ankunft. Indessen ich darf ja hoffen, dafs sie nahe bevorsteht. Der Hauptgrund aber, warum ich dich möglichst bald bei mir zu sehen wünsche, ist u. s. w.

ut ante commentemur inter nos] bevor ich deinen Ratschlägen folge. Vergl. den vorhergehenden Brief § 6: da patriae, ut, si qua in re opus sit, opera et consilio tuo uti possit und: noli committere, ut quisquam te putet non tam filiam quam rei publicae tempora et aliorum victoriam lugere. Weiterhin enthält der Zusatz et prudentis amicissimi ein Zugeständnis, welches die gewünschte Beratung weniger nötig macht. Dal's dies erst in dem folgenden hervorgehoben wird, ist in einem Briefe nicht auffallend, zumal wenn er, wie dieser, mit bequemer Weitläufigkeit geschrieben ist.

« IndietroContinua »