virtuti vestrae fortuna inviderit, cavete inulti animam amittatis, neu capti potius sicuti pecora trucidemini, quam virorum more pugnantes cruentam atque luctuosam victoriam hostibus

relinquatis." 5 LIX. Haec ubi dixit, paullulum commoratus 'signa canere jubet, atque instructos ordines in locum aequum deducit. Dein, Premotis omnium equis, quo militibus, exaequato periculo, animus amplior esset, ipse pedes exercitum *pro loco atque

copiis instruit. Nam, uti planities erat binter sinistros montes 10 et ab dextra rupe aspera, octo cohortes in fronte constituit,

reliquorum ésigna in subsidio artius collocat. 'Ab his centuriones, omnis lectos, et evocatos, praeterea ex gregariis militibus optumum quemque armatum in primam aciem sub

ducit. C. Manlium in dextra, Faesulanum quemdam in si15 nistra parte curare jubet : ipse cum libertis et ®colonis propter

aquilam.adsistit, quam bello Cimbrico C. Marius in exercitu habuisse dicebatur. At ex altera parte C. Antonius, pedibus aeger, quod praelio adesse nequibat, M. Petreio legato exer

citum permittit. Ille cohortes veteranas, quas tumulti caussa 20 conscripserat, in fronte, post eas ceterum exercitum in sub

sidiis locat: ipse equo circumiens unumquemque nominans appellat, hortatur, rogat, ut meminerint se contra latrones inermes pro patria, pro liberis, pro aris atque focis suis certare.

'Homo militaris, quod amplius annose triginta tribunus, aut 25 praefectus, aut legatus, aut praetor cum magna gloria in ex.

ercitu fuerat, plerosque ipsos factaque eorum fortia noverat : ea commemorando militum animos accendebat.

LX. Sed ubi, omnibus exploratis, Petreius tuba signum dat, cobertes aullatim incedere jubet: idem facit hostium

.

timidi resistunt : maxuma vi certatur. Interea Catilina cum
expeditis in prima acie versari,“ laborantibus succurrere, inte-
gros pro sauciis accersere, omnia providere, multum ipse
pugnare, saepe hostem ferire. Strenui militis et boni impe-
ratoris officia simul exsequebatur. Petreius, ubi videt Catili- 5
nam, 'contra ac ratus erat, magna við stendere, 'cohortem
praetoriam in medios hostes inducit, eosque perturbatos atque
'alios alibi resistentes interfecit : deinde utrimque ex lateri-
bus ceteros aggreditur. Manlius et Faesulanus 'in primis
pugnantes cadunt. Catilina postquam fusas copias seque 10
cum paucis relictum videt, memor generis atque pristinae
suae dignitatis, in confertissumos hostes incurrit, ibique pug-
Dans confoditur.

LXI. Sed, confecto praelio, tum vero cerneres, quanta
audacia quantaque vis animi fuisset in exercitu Catilinae. 16
Nam fere quem quisque vivus pugnando locum ceperat,
eum, amissa anima, corpore tegebat. Pauci autem, 'quos
medios cohors praetoria disjecerat, ?paullo diversius, sed
omnes tamen adversis volneribus conciderant. Catilina vero
longe a suis inter hostium cadavera repertus est, paullum 20
Setiam spirans, ferociamque animi, quam habuerat vivus, in
voltu retinens. Postremo ex omni copia, neque in praelio
neque in fuga quisquam civis ingenuus captus est: ita cuncti
suae hostiumque vitae 'juxta pepercerant. Neque tamen ex-
ercitus populi Romani laetam aut incruentam victoriam adep- 25
tus erat ; nam 'strenuissumus quisque aut occiderat in praelio,
ant graviter volneratus discesserat. Multi autem, qui de
castris visundi aut spoliandi gratia processerant, volventes
hostilia cadavera, amicum alii, pars hospitem aut cognatum
reperiebant: fuere item, qui inimicos suos cognoscerent. Ita 20

M. TULLII CICERONIS

IN

L. CATILINAM ORATIO PRIMA

HABITA IN SENATU.

I. 1. 'Quousque tandem abutere, Catilina, patientia* nostra? quamdiu 'etiam furor ‘iste tuus nos beludet ? &quem ad finem 'sese effraenata jactabit audacia ? &Nibilne te nocturnum

praesidium 'Palatii, nihil 'urbis vigiliae, nihil timor populi, 5 nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus ha

bendio senatus 12locus, nihil Phorum orad vultusque moverunt ? Patere tua consilia 14none sentis ? Constrictam jam omnium horum conscientia teneri conjurationem tuam non vides?

Quid 16proxima, quid superiore, nocte egeris, ubi fueris, 10 quos convocaveris, 18 quid consilii" ceperis, quem nostrum! ignorare arbitraris ?

2. O tempora! O mores! Senatus haec intelligit, consul videt; hic tamen vivit! Vivit? 'Immo vero etiam in se

natum venit : fit publici consilii particeps: notat et designat 15 oculis ad caedem unumquemque nostrum. Nos autem, fortes Ad mortem te, Catilina, duci "jussu consulis jampridem Soportebat': in te conferri pestem, quam tu in nos *[ jamdiu] machinaris. 3. 2 An vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, »Ti. Gracchum, mediocriter labefactantem statum rei publicae, privatus interfecit: Catilinam, orbem 5 terrae caede atque incendiis vastare cupientem, nos consules perferemus? 30Nam illa nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala 31Sp. Melium, novis rebus studentem, manu sua occidit. *Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, at viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam 10 acerbissimum hostem coërcerent. Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave: non deest rei publicaeo consilium, neque auctoritas 3hujus ordinis : nos, nos, dico aperte, consules desumus.

II. 4. Decrevit quondam senatus, ut 'L. Opimius 'consul 15 videret," ne quid res publica ®detrimenti caperet. Nox nulla intercessit: interfectus est propter quasdam 'seditionum suspiciones C. Gracchus clarissimo 'patre, Bavo," majoribuso : occisus est cum liberis M. Fulvius consularis. Simili senatus consulto, C. Mariol et L. Valerio consulibus est permissa 20 res publica. 'Nume unum diem' postea L. Saturninum tribunum plebis, et C. Servilium praetorem mors ac rei publicaes poena remorata esth?

At nosi vicesimum jam diem' patimur hebescerej aciem horum auctoritatis. Habemus enim hujuscemodi senatus consultum, verum inclusum in tabulis, tamquam 25 in vagina reconditum ; quo Sex senatus consulto confestim te interfectum esse, Catilina, 'convenit. Vivis ; et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio,

H.-I. 'Dist. bet. necesse est, o; zortrt, puu ost, and debeo. V. Caes. I.

Patres Conscripti, "mel esse clementem ; cupio in tantis rei publicae periculis mel non dissolutum videri ; sed jam me ipse inertiae" nequitiaeque condemno.

5. Castra sunt in Italia contra populum Romanum 1950 6 Etruriae faucibus collocata : crescit in dies singuloso hostium

numerus ; eorum autem 18 castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia *atque adeo in senatu videmus intestinam aliquam quotidie perniciem rei publicae molientem. Si

te jam, Catilina, comprehendi, si interfici, jussero! ; credo, 10 erit verendum mihi, nes non hoc potius omnes boni serius a

me, quam quisquam crudelius factum esse 16dicat. Verum ego hoc, quod jampridem factum esse oportuit, "certa de causa, nondum adducor, ut faciam. Tum denique interficiere,

quum jam nemo tam improbus, tam perditus, tam 18tui" simi15 lis inveniri poterit, qui id non jure factum esse fateatur. 6.

Quamdiu 19quisquam erit, qui te defendere audeat,' vives ; et vives ita, ut vivis, multis meis et firmis praesidiis obsessus, ne commovere te contra rem publicam possis. Multorum te

etiam oculi et aures non sentientem, sicut adhuc fecerunt, 20 speculabuntur atque custodient.

III. Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes,* si neque nox tenebris obscurare coetus inefarios, nec privata domus parietibuso continere ®voces conjurationis (tuae]

potest? si 'illustrantur, si erumpunt omnia ? Muta jam 'istam 25 mentem; mihi crede: obliviscere caedis atque incendio

H. – II. 1545. — * 452 &1.-1410, II. & 1. - Dist. bet. quotidie and in singulos k V. Caes. I. 16, n. 2. -P587, III. 2 & 4.— Dist. bet.