doctrina excolamus, aut ferre animos tantam posse contentioEgo vero fateor nem, nisi eos doctrina eadem relaxemus? me his studiis esse deditum. Ceteros pudeat, si qui ita se literis abdiderunt, ut nihil possint ex iis 1neque ad commu5 nem afferre fructum neque in adspectum lucemque proferre ; me autem quid' pudeat, qui tot annos ita vivo," judices, ut a nullius unquam me 'tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut voluptas avocarit aut denique somnus retardarit?

10

10 13. Quare quis tandem me reprehendat° aut quis mihi jure succenseat, si, quantum' ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporum, quantum' alii tribuunt tempestivis conviviis, 15 quantum denique alveolo, quantum pilae, tantum mihi egomet" ad haec studia recolenda sumpsero? Atque hoc 1eo mihi concedendum est magis, quod ex his studiis "haec quoque crescit oratio et facultas, quae, quantacunque in me est, nunquam amicorum periculis defuit. 12Quae si cui levior 20 videtur, illa quidem certe, quae summa sunt, ex quo fonte hauriam sentio. 14. Nam nisi multorum praeceptis "multisque literis mihi ab adolescentia suasissem, nihil esse in vita magnopere expetendum nisi laudem atque honestatem, in ea autem persequenda omnes cruciatus corporis, omnia pericula mor25 tis atque exsilii parvi esse ducenda, nunquam me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes atque in hos profligatorum hominum quotidianos impetus objecissem. Sed pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas, quae jacerent in tenebris omnia, nisi literarum lu30 men accederet. Quam multas nobis "imagines non solum ad

H. VI. 298; 299; 487.-J414 & 4.—467, 2.—°485. — P 385. — 414 & 3.2.120, Exc.

402, III.

A. & S. - VI.

R. 11. -236.

184, 3.473.

*481, I.—1 445, 2.-378. 187, 7; 186, 4.562, 1 & -386, 2.- 525. —3 385. —*401 ;

184, (a); 260, R. 6.—3247, 3.—258, I. 1. — 1 235, 145, I. 2. 260, R. 5.-P 223, R. 2.—1247. 2.

1

་

275, II. —90, 1.—" 133, R. 2. —▾ 145, VL -* 139, 5, (2), R. & (3). 226, R. 2. - 265. — 223, R. 2. — 214.

intuendum, verum etiam ad imitandum fortissimorum virorum expressas scriptores et Graeci et Latini reliquerunt! quas ego mihi semper in administranda re publica proponens animum et mentem meam 19ipsa cogitatione hominum excellen tium conformabam.

VII. 15. Quaeret quispiam, Quid? illi ipsi summi viri, quorum virtutes literis proditae sunt, istane doctrina, quam tud effers laudibus, eruditi fuerunt? Difficile est hoc de omnibus confirmare; sed tamen 'est certum, quid respondeam. Ego multos homines excellenti animo' ac virtute fuisse 10 et sine doctrina, naturae ipsius habitu prope divino, pers se ipsos et moderatos et graves exstitisse fateor: etiam illud adjungo, 'saepius ad laudem atque virtutem naturam sine doctrina quam sine natura valuisse doctrinam. Atque idem1 ego contendo, quum ad naturam eximiam et illustrem acces- 15 serit ratio quaedam conformatioque doctrinae, tum illud1 nescio quid praeclarum ac singulare solere1 exsistere: 16. ex hoc 'esse hunc numero, quem patres nostri viderunt, divinum hominem, Africanum; ex hoc 'C. Laelium, 10L. Furium, moderatissimos homines et continentissimos; ex hoc fortissimum 20 virum et illis temporibus doctissimum, "M. Catonem illum senem ; qui profecto, si 12nihil ad percipiendam colendamque virtutem literis adjuvarentur, nunquam se ad earum studium contulissent.

k

Quod si non hic tantus fructus ostenderetur, et si ex his 25 studiis delectatio sola peteretur, tamen, ut opinor, hanc animi "remissionem humanissimam ac liberalissimam judicaretis." Nam 16ceterae neque "temporum° sunt neque aetatum omnium neque locorum; at haec studia adolescentiam alunt,

-445.

b

H. VII. 346, II. & 1, 1); 450.414 & 4. d 446. -549 & 1. — «(2) 525, 2. -428. — 414, 5, 1). — 451, 3. — 1545; 530, I.1552, 1..-531, 3. 402, I.

1453, 6. -510. -A510.

b

.401;

A. & S. VIL 198, 11, R. (c). — 247,3.-206, R. 19, (a), (b), & (2). —a 209, R. 1, (a) & (b). — • 209, R. 3, (5). —† 211, R. 6. — 247, R. 4.-207, R. 27, (a). —1 239; 272. — 3 271. — * 266, 1, R. 2, last sentence. 1206, (14).-261, 1.- 261, 1.-211, R. 8 (3).

k

274

senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium ac solatium praebent, delectant domi, non impediunt foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur. Quod si ipsi haec 18neque attingere neque sensu nostro gustare 5 possemus, tamen ea mirari deberemus, etiam quum in aliis videremus.

VIII. 17. Quis nostrum tam animo" agresti ac duro fuit, ut 'Roscii morte nuper non commoveretur? qui quum esset senex mortuus, tamen propter excellentem artem ac venusta10 tem videbatur omnino mori non debuisse. Ergo ille corporis motu tantum amorem sibi conciliarat a nobis omnibus: nos 3animorum incredibiles motus celeritatemque ingeniorum negligemus? 18. Quotiens ego hunc Archiam vidi, judices, (utar enim vestra benignitate, quoniam me 'in hoc novo 15 genere dicendi tam diligenter attenditis,) quotiens ego hunc vidi, quum literam scripsisset nullam, magnum numerum optimorum versuum de iis ipsis rebus, quae tum agerentur, dicere ex tempore! quotiens revocatum eandem rem dicere, commutatis verbisk atque sententiis! Quae' vero accurateTM 20 cogitateque scripsisset, ea sic vidi probari, ut ad veterum" scriptorum laudem perveniret. Hunc ego non diligam"? non admirer? non omni ratione defendendum putem ?

Atque sic a summis hominibus eruditissimisque accepimus, ceterarum rerum studia et doctrina" et praeceptis et arte con25 stare, poëtam natura ipsa valere et mentis viribus excitari et quasi divino 1oquodam spiritu inflari. Quare "suo jure"

H. VII. P 384 & II.-4424, 2.

h

VIII. 396, 2, 3) & (1); 446, 3. — 428. — 414 & 2.-481, II. — •414, 2, 3), (1). — £43. — 602, III. — 419, I.-1335 & 2.-£ 578, I. — 335 & 1. — 158, 3 & 2). —P 485. — Sc. esse. —'414 431.1445.

14

& 4.414 & 2.-"414 & 3.

A. & S.-VII. P 223.-4221, R. 3.

VIII. 212, R. 2, N. 2. — 211, R. 6, & R. 8, (2).—248.-4258, L. 2.247, R. 1.-44.-198, 7, R. (a).

245, I.

1274, 3, (a). — 257.1 206, R. 19, (a).— 192, II. 1.—

192, II. 2.

114, 1. —*198,

11, R. (a). —P 260, R. 5. — 270, R. 3. — 207, R. 22. - 245, II. 5. —' 247, 1, (2). — " 247, 2.

noster ille "Ennius sanctos appellat poëtas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse videantur."

19. Sit igitur, judices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poëtae nomen, quod nulla unquam barbaria vio- 5 lavit. Saxa et solitudines voci respondent; "bestiae saepe immanes cantu flectuntur atque consistunt: nos instituti rebus optimis non poëtarum voce moveamur? Homerum Colophonii civem esse dicunt suum, Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Smyrnaei vero suum esse confirmant ; 10 itaque etiam delubrum ejus in oppido dedicaverunt: permulti alii praeterea pugnant inter se, atque contendunt.

IX. 1Ergo illi alienum, quia poëta fuit," post mortem etiam expetunt: nos hunc vivum, qui et voluntate et legibus noster est repudiabimus? praesertim quum omne olim studi- 15 um atque omne ingenium contulerit Archias ad populi Romani gloriam laudemque celebrandam. Nam et Cimbricas res adolescens attigit et ipsi illi C. Mario, qui durior ad haec studia videbatur, jucundus fuit. 20. Neque enim quisquam est tam aversus a Musis, qui non mandari versibus 20 aeternum suorum laborum facile praeconium patiatur." Themistoclem illum, summum Athenis1 virum dixisse aiunt, quum ex eo quaereretur, quod acroama aut cujus vocem libentissime audiret, "ejus, a quo sua virtus optime praedicaretur." Itaque ille Marius item eximie "L. Plotium dilexit, cujus in- 25 genio putabat' ea, quae gesserat, posse celebrari.

21. Mithridaticum vero bellum, magnum atque difficile et

་

H. VIII. Dist. bet. donum and munus.

V. n. 13.-520, II. —

P487.414 & 4. — 449, II. — * 587, III. 2 & 4.

IX. 450.- 520, I,414 & 3.363 & 3.-391.-444, 1.457. — 500. — '421, I. & II. — 525. — 531. — 1471, II.

II.

b

1(2) 469,

—P (2) 260, R. 6. — × 249, I.

IX. 207, R. 23, (a). — 198, 7, R. (b).

247, 2.

-4204, R. 1, (a). —• 222, R. 1. —1 256, R. 9, (a). —o 207, R. 31, (a) & (c). — 1 264, 1, (a).

—1254.

-§ 265. — 266, 2. —1 145, IV. —42) 145, II. 1.

'in multa varietate terram marique versatum, totum ab hoc expressum est: qui" libri non modo L. Lucullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam populi Romani nomen illustrant. Populus enim Romanus aperuit, Lucullo 5 imperante, 10Pontum, et regiis quondam opibus et ipsa natura regionis vallatum: populi Romani exercitus, eodem duce, "non maxima manua innumerabiles Armeniorum copias fudit: populi Romani laus est, urbem amicissimam Cyzicenorum ejusdem consilio ex omni impetu regio ac totius belli ore 10 ac faucibus ereptam esse atque servatam: 13nostra semper feretur et praedicabitur, L. Lucullo dimicante, cum interfectis* ducibus depressat hostium classis et incredibilis apud Tenedum pugna illa navalis; nostra sunt tropaea, nostra monumenta, nostri triumphi: quae quorum ingeniis feruntur, ab iis 15 populi Romani fama celebratur. 22. Carus fuit 15 Africano superiori noster Ennius; itaque etiam 16in sepulchro Scipionum putatur is esse constitutus ex marmore." At "iis laudibus certe non solum ipse, qui laudatur, sed etiam populi Romani nomen ornatur. In coelum 18hujus 19proavus Cato tollitur: 20 magnus honos populi Romani rebus adjungitur. Omnes denique illi 20Maximi, Marcelli, Fulvii non sine communiˇ omnium nostrum laude decorantur.

X. 'Ergo illum, qui haec fecerat, Rudinum hominem, majores nostri in civitatem receperunt: nos hunc Heraclien25 sem, multis civitatibus expetitum," in hac autem legibus constitutum, de nostra civitate ejiciemus?

23. Nam si quis *minorem gloriae fructum putat ex Graecis versibus percipi quam ex Latinis, vehementer errat, propterea quod 'Graeca leguntur in omnibus fere gentibus,

-P 430.4118 & 1.

H. IX. 422, 1 & 1). — 453. —°587, I. 5.-102, 2.587, I. 3.-580.-101, 2.-* 156, II.

X.

441, 5. — Þ 577.

n

A. & S.-IX. 254, R. 2, (b). — " 206, (17). — 277, R. 10. —— P 257, R. 7.-488, 1.61, 3. —198, 1, R. (b).—274, R. 5, (a). — " 61. — 113, 1.

X. 246, R. 3. — 274, 3, (a).