capitalia ausi plerique cum in ciuitatibus suis ac sub legibus uixerant, et, postquam eos ex uariis causis fortuna similis congloba18 uerat Agathyrnam, per latrocinia ac rapinam tolerantes uitam. hos neque relinquere Laeuinus (in) insula tum primum noua pace coalescente uelut materiam nouandis rebus satis tutum ratus est, et 5 Reginis usui futuri erant ad populandum Bruttium agrum adsuetam latrociniis quaerentibus manum. et quod ad Siciliam attinet, eo anno debellatum est.

41

In Hispania principio ueris P. Scipio nauibus deductis euocatisque edicto Tarraconem sociorum auxiliis classem onerariasque 10 2 ostium inde Hiberi fluminis petere iubet. eodem legiones ex hibernis conuenire cum iussisset, ipse cum quinque milibus sociorum ab Tarracone profectus ad exercitum est. quo cum uenisset, adloquendos maxime ueteres milites, qui tantis superfuerunt cladi3 bus, ratus contione aduocata ita disseruit: 'nemo ante me nouus 15 imperator militibus suis, priusquam opera eorum usus esset, gratias 4 agere iure ac merito potuit; me uobis, priusquam prouinciam aut castra uiderem, obligauit fortuna, primum quod ea pietate erga 5 patrem patruumque meum uiuos mortuosque fuistis, deinde quod amissam tanta clade prouinciae possessionem integram et populo 20 6 Romano et successori mihi uirtute uestra obtinuistis. sed cum iam benignitate deum id paremus atque agamus, non ut ipsi maneamus in Hispania, sed ne Poeni maneant, nec ut pro ripa Hiberi stantes arceamus transitu hostis, sed ut ultro transeamus transferamusque 7 bellum, uereor, ne cui uestrum maius id audaciusque consilium quam 25 aut pro memoria cladium nuper acceptarum aut pro aetate mea uidea8 tur. aduersae pugnae in Hispania nullius in animo quam meo minus oblitterari possunt, quippe cui pater et patruus intra triginta dierum spatium, ut aliud super aliud cumularetur familiae nostrae funus, 9 interfecti sunt; sed ut familiaris paene orbitas ac solitudo frangit 30 animum, ita publica cum fortuna tum uirtus desperare de summa rerum prohibet. ea fato quodam data nobis sors est, ut magnis 10 omnibus bellis uicti uicerimus. uetera omitto, Porsinnam, Gallos, Samnites; a Punicis bellis incipiam. quot classes, quot duces,

1 cum Maduigius em. L. p. 387 sq. et cum P || ciuitatibus ex ciuitatebus P 2 et] etet P || 3 ac] at P || 4 lae uianos P || in 5, om. P|| 5 nouamdis P 12 millib. P 17 uobis nouis P || 19 meum eum P 21 optinuistis P|| 22 parem P|| 25 nec cui P || 26 claudium P || 28 obliterari P|| 32 ea P1 eo P2 || data Gronouius nata P 33 belli P || porsi nam P1 porsen nam P2 || 34 quod classes quod | duces quod exercitus P

quot exercitus priore bello amissi sunt! iam quid hoc bello me- 11 morem? omnibus aut ipse adfui cladibus aut, quibus afui, maxime unus omnium eas sensi. Trebia, Trasumennus, Cannae quid aliud sunt quam monumenta occisorum exercituum consulumque 5 Romanorum? adde defectionem Italiae, Siciliae maioris partis, 12 Sardiniae; adde ultimum terrorem ac pauorem, castra Punica inter Anienem ac moenia Romana posita et uisum prope in portis uictorem Hannibalem: in hac ruina rerum stetit una integra atque immobilis uirtus populi Romani, haec omnia strata humi erexit ac sus10 tulit. uos omnium primi, milites, post Cannensem cladem uadenti 13 Hasdrubali ad Alpis Italiamque, qui si se cum fratre coniunxisset, nullum iam nomen esset populi Romani, ductu auspicioque patris mei obstitistis; et hae secundae res illas aduersas sustinuerunt. nunc benignitate deum omnia secunda, prospera, in dies laetiora 14 15 ac meliora in Italia Siciliaque geruntur; in Sicilia Syracusae, Agri- 15 gentum captum, pulsi tota insula hostes receptaque prouincia in dicionem populi Romani est; in Italia Arpi recepti, Capua capta; 16 iter omne ab urbe Roma trepida fuga emensus Hannibal, in extremum angulum agri Bruttii conpulsus, nihil iam maius precatur 20 deos, quam ut incolumi cedere atque abire ex hostium terra liceat. quid igitur minus conueniat, milites, quam, cum aliae super alias 17 clades cumularentur, ac di prope ipsi cum Hannibale starent, uos hic cum parentibus meis aequentur enim etiam honore nominis -sustinuisse labantem fortunam populi Romani, nunc eosdem, 25 cum illic omnia secunda laetaque sunt, animis deficere? nuper 18 quoque (quae) acciderunt, utinam tam sine meo luctu quam * * *. nunc dii immortales imperii Romani praesides, qui centuriis omnibus, ut mihi imperium iuberent dari, fuere auctores, iidem auguriis auspiciisque et per nocturnos etiam uisus omnia laeta ac

3 tharsume|nus P || 4 exercitum P || 5 adde | fectione P || italiae maioris partis, siciliae, sardiniae Forchhammer ap. Madu. em. L. p. 388 sq. || 7 im portis P1 impertis P2 || 12 esset] set P || 13 mei] ei Popstitis tis P || 17 ditionem Aldus dicione P arpi ex arrpi P 19 brutti P || 24 nunc P2 nun P' || 25 cum s I. H. Vossius quia P cum iam Maduigius em. L. p. 388 26 quae 5, om. P quam P quam uestro transissent ER(VF) || 27 nunc usque ad cap. 43, 8 imminet africa, quae SER seruauerunt, P(VF) omiserunt, genuina esse perspexit et demonstrauit Heerwagenus commentatione critica de T. Liuii XXVI, 41, 18-44, 1; de eis, quae ante hoc fragm. et post id interciderunt, cf. Heerwagenus l. l. p. 10 et Weissenbornii adnn. || 27 qui om. ER || 28 dari delendum censet Duker || autores 8 || 29 auspiciisque et SE auspiciis et aßye et auspiciis et d auspiciis ac || uisus om. 8

4

20 rum.

19 prospera portendunt. animus quoque meus, maximus mihi ad hoc tempus uates, praesagit nostram Hispaniam esse, breui extorre hinc omne Punicum nomen maria terrasque foeda fuga impletuquod mens sua sponte diuinat, idem subicit ratio haud fallax. uexati ab iis socii nostram fidem per legatos implorant, 5 tres duces discordantes, prope ut defecerint alii ab aliis, trifariam 21 exercitum in diuersissimas regiones distraxere: eadem in illos ingruit fortuna, quae nuper nos afflixit; nam et deseruntur ab sociis, ut prius ab Celtiberis nos, et diduxere exercitus, quae patri 22 patruoque meo causa exitii fuit. nec discordia intestina coire eos 10 in unum sinet, neque singuli nobis resistere poterunt. uos modo, milites, fauete nomini Scipionum, suboli imperatorum uestrorum 23 uelut accisis recrescenti stirpibus. agite, ueteres milites, nouum exercitum nouumque ducem traducite Hiberum, traducite in terras 24 cum multis fortibus factis saepe a uobis peragratas. breui faciam 15

ut, quem ad modum nunc noscitatis in me patris patruique si25 militudinem oris uultusque et lineamenta corporis, ita ingenii, fidei uirtutisque effigiem uobis reddam, ut reuixisse aut renatum sibi quisque Scipionem imperatorem dicat.'

42 Hac oratione accensis militum animis, relicto ad praesidium 20 regionis eius M. Silano cum tribus milibus peditum et trecentis equitibus, ceteras omnes copias - erant autem uiginti quinque milia peditum, duo milia quingenti equites Hiberum traiecit. 2 ibi quibusdam suadentibus, ut, quoniam in tris tam diuersas regiones discessissent Punici exercitus, proximum aggrederetur, peri- 25 culum esse ratus, ne eo facto in unum omnes contraheret, nec par esset unus tot exercitibus, Carthaginem Nouam interim op

1 portendum yad hec E 2 extorre SEaße extorrem & ex tempore y tempore | 3 hin y || implecturum y || 4 mens] omnes | haud] y2 aut y 5 his Ed hiis ay || nostram Be nostramque E'ayd opem nostramque E3 imploraut ras. ex implorauit y || 6 discordantes Eayde discrepantes 7 exercitum S exercitus ERO | distraxe y1, corr. y2 | illos G uiros ER 8 uos a | aflixit y || et om. & a sociis & 9 ab celtimberis a a celtiberis | et om. 68 || deduxere By3 || 10 patruoque] y3 patrioque y1 || exitii] a, sed e in ras. || 11 uobis y || poterunt] a in rasura || 12 fauere yð || soboli ER || nostrorum ayde | nostrorum imperatorum y || 15 peragratis & agitatas | 17 liniamenta Easy8 || 18 effigiem Hertzius exemplum effigiem ER reuisisse a || 21 sillano de || millibus | trecentis ER quingentis ex Polyb. 10, 6, 7 Sigonius || 23 duo millia || equi y || 24 in tris Eßys in terris a intus 8 || 25 periculo E48 || 26 nec eo & omnes in unum y ] 27 esset unus ea unus esset E unus esset & cartaginem] y2 cartagi

nam y1

pugnare statuit, urbem cum ipsam opulentam suis opibus tum 3 hostium omni bellico apparatu plenam ibi arma, ibi pecunia, ibi totius Hispaniae obsides erant sitam praeterea cum oppor- 4 tune ad traiciendum in Africam tum super portum satis amplum 5 quantaeuis classi et nescio an unum in Hispaniae ora, qua nostro adiacet mari. nemo omnium, quo iretur, sciebat praeter C. Laelium. 5 is classe circummissus ita moderari cursum nauium iussus erat, ut eodem tempore Scipio ab terra exercitum ostenderet et classis portum intraret. septimo die ab Hibero Carthaginem uentum est si- 6 10 mul terra marique. castra ab regione urbis, qua in septemtrionem uersa est, posita; his ab tergo nam frons natura tuta erat - duplex uallum obiectum. etenim sita Carthago sic est: sinus est maris 7 media fere Hispaniae ora, maxime Africo uento oppositus, (ad duo milia) et quingentos passus introrsus retractus, paulo plus (mille et du15 centos) passus in latitudinem patens. huius in ostio sinus parua 8 insula obiecta ab alto portum ab omnibus uentis praeterquam Africo tutum facit. ab intimo sinu paeninsula excurrit, tumulus is ipse, in quo condita urbs est, ab ortu solis et a meridie cincta mari; ab occasu stagnum claudit paulum etiam ad septemtrionem fusum, 20 incertae altitudinis utcumque exaestuat aut deficit mare. conti- 9 nenti urbem iugum ducentos fere et quinquaginta passus patens coniungit. unde cum tam parui operis munitio esset, non obiecit uallum imperator Romanus, seu fiduciam hosti superbe ostentans, 10

1 cum G tum Eaßdeq tamen y oppibus y || 2 bellico] belli eo y || pecunia SER pecuniae o || 3 cum G tum ERY || oportune Eaɛ || 5 nuscio 8 || an unum S an unam e an num E1aße annum yd an omnium E3 || in hispaniae ora Sye hispaniae oram Eßo in hispaniae oram að || qua Sẞ quam E'ayde quae E3 in marg. o || 6 adiecet y | omnium] E, al' autem E in marg. | 7 cursus | 8 scipio ab terra SE, om. Ro exercitum S exercitus ERO || ostenderet Eayde se ostenderet 8 et ERo om. S 9 hyero as hiero y8 || 10 a ae quia y || 11 hiis y a ade | natura] nam 8 || duplex uallum obiectum coll. Polyb. 10, 9, 7 ducibus Gronouio et Schelio Weissenbornius nullum uallum obiectum ER nullum obiectum S nullum obiectum uallum e || 12 etenim S et enim E ceterum Rg || 13 africo] E3 africe E1 || uento africo 8 || ad duo milia ex Polyb. 10, 10, 1 Sigonius, om. ER(So) || 14 et GER, om. paulo ERo paululo S mille et ducentos passus scripsi duce Creuerio coll. Polyb. 10, 10, 1 mille passuum Duker passuum ER(So), sed E duodecim, dɛ sex uel septem litterarum spatium post passuum reliquerunt || 15 latitudine yɛ altitudinem a altitudine 38 || hostio R || 16 ab omnibus] et omnibus 17 tutum om. ER || paeninsula ex paeneinsula E paene insula R 18 inquo E cinctus ẞ cinta 8 || 19 ab ex et ab E stangnum a || claudit] y2 clausit y' || paulum S patulum ERO || etiam SER et o || fussum y || 20 utrumque 8 || aut deficit SE, om. Ro|| 21 urbe E ferme y || 23 obstentans ay

୧

48 siue ut subeunti saepe ad moenia urbis recursus pateret. cetera, quae munienda erant, cum perfecisset, naues etiam in portu, uelut maritimam quoque ostentans obsidionem, instruxit; circumuectusque classem cum monuisset praefectos nauium, ut uigilias nocturnas intenti seruarent, omnia ubique primo obsessum hostem conari, 5 2 regressus in castra, ut consilii sui rationem, quod ab urbe potissimum oppugnanda bellum orsus esset, militibus ostenderet et spem 3 potiundae cohortando faceret, contione aduocata ita disseruit: 'ad urbem unam oppugnandam si quis uos adductos credit, is magis operis uestri quam emolumenti rationem exactam, milites, habet. 10 oppugnabitis enim uere moenia unius urbis, sed in una urbe uni4 uersam ceperitis Hispaniam. hic sunt obsides omnium nobilium regum populorumque; qui simul in potestate uestra erunt, extemplo omnia, quae nunc sub Carthaginiensibus sunt, in dicionem tradent; 5 hic pecunia omnis hostium, sine qua neque illi gerere bellum 15 possunt, quippe qui mercennarios exercitus alant, et quae nobis. 6 maximo usui ad conciliandos animos barbarorum erit; hic tormenta, arma, omnis apparatus belli est, qui simul et uos instruet et hostis 7 nudabit. potiemur praeterea cum pulcherrima opulentissimaque urbe tum opportunissima portu egregio, unde terra marique, quae 20 belli usus poscunt, suppeditentur. quae cum magna ipsi habebi8 mus, tum dempserimus hostibus multo maiora. haec illis arx, hoc horreum, aerarium, armamentarium, hoc omnium rerum receptaculum est; huc rectus ex Africa cursus est; haec una inter Pyrenaeum et Gadis statio; hinc omni Hispaniae imminet Africa. *** 25

1 siue usque ad quoque ostentans om. y || 3 obstentans a 4 classem SE1a classe E3ßydeo || 5 intenti S interim ER || 6 conscilii y || ab urbe S ad urbem ERO || 7 oppugnanda S oppugnandam ERO || bellum SER bello g || 8 cohortando S hortando Eaßdo ortando y urbis hortando & || conctione y diseruit 78 || 9 oppugnandam ER oppugnandum G credit] E1 al' queritur E3 in margine; querit, suprascripto al' credit, 8 || is] id 8 || 10 nostri y exactam om. 8 || 11 urbis unius E || 12 caperitis & hic ras. ex hinc E nobilium] E1, del. E3 || 14 omniaque nunc y || sub] in 8 || dicionem de ditionem SEB dictionem ay ditionem nostram e dicionem populi romani Weissenbornius || 16 mercenarios Byɛ || et quae] que et 8 || uobis ER || 17 maximo GER maxime | tormenta ER tormenta armamenta S || 18 arma omnis] bis scrips. sed priore loco del. & || simul et SE simul Ro || uos om. hostis Ey hostes aßde || 19 cum Eay tum ßde | pulcerima y pulcerrima || 20 oportunissima Eade || 21 cum] tum y || habimus 8 || 22 depresserimus ae depreserimus y || hoc GER haec || 23 orreum Eaßys | hoc GEẞyd hec a hic e haec 24 huc Aldus hoc E1 hic ER | 25 gadis Ey gades aßde omnis Riminet ade || post africa in ER(VF) haec sequuntur,

б

ф