contemptius. equi hominefque paulluli & graciles: difcinctus & inermis eques, præterquam quòd jacula fecum portat equi fine frenis, deformis ipfe curfus; rigida cervice & extento capite currentium. Hunc contemptum de induftria augentes, labi ex equis, & per ludibrium fpectaculo effe. Itaque qui primò intenti paratique, fi lacefferentur, in ftationibus fuerant, jam inermes fedentefque pars maxima fpectabant. Numida adequitare, dein refugere. fed propius faltum paullatim evehi velut quos impotentes regendi equi invitos efferrent. poftremò fubditis calcaribus per medias ftationes hoftium erupêre; &, in agrum latiorem evecti, omnia propinqua viæ tecta incendunt. proximo deinde vico inferunt ignem, ferro flammaque omnia pervaftant. Fumus primò confpectus, deinde clamor trepidantium in vicis auditus, poftremò feniores puerique, refugientes tumultum in caftris. fecerunt. itaque fine confilio, fine imperio, pro fe quifque currere ad fua tuenda: momentoque temporis caftra relicta erant, & obfidione liberatus conful, quò intenderat, pervenit. XII. Sed neque Boji, neque Hifpani, cum quibus eo anno bellatum erat, tam inimici infestique erant Romanis, quam Ætolorum gens. Ii poft deportatos ex Græcia exercitus primo in fpe fuerant, Antiochum in vacuam Europa poffeffionem venturum: nec Philippum aut Nabin quieturos. Ubi nihil ufquam moveri viderunt, agitandum aliquid mifcendumque rati, ne cunctando fenefcerent confilia, concilium Naupactum indixerunt. Ibi Thoas prætor corum, conqueftus injurias Romanorum, ftatumque Ætoliæ; quòd omnium Græciæ gen tium civitatumque inhonoratiffimi post eam vi &toriam effent, cujus cauffa ipfi fuiffent; legatos cenfuit circa reges mittendos, qui non folùm tentarent animos eorum, fed fuis quemque ftimulis moverent ad Romanum bellum. Damocritus ad Nabin, Nicander ad Philippum, Dicæarchus frater prætoris ad Antiochum eft miffus. Tyranno Lacedæmonio Damocritus, ademptis maritimis civita tibus enervatam tyrannidem, dicere: inde militem, inde naves, navalefque focios habuiffe: inclufum fuis prope muris Achaos videre dominantes in Peloponnefo, nunquam habiturum recuperandi fua occafionem, fi eam, qua tum effet, prætermififfet: nullum exercitum Romanum in Gracia effe: nec propter Gythium, aut maritimos alios Laconas, dignam cauffam exiftimaturos Romanos, cur legiones in Graciam rurfum tranfmittant. Hæc ad incitandum animum tyranni dicebantur; ut, quum in Græciam Antiochus trajeciffet, confcientia violatæ per fociorum injurias Romanæ amicitiæ, conjungeret se cum Antiocho. Et Philippum Nicander haud diffimili oratione incitabat. erat etiam major orationi materia, quo ex altiore faftigio rex, quàm tyrannus, detractus erat ; quoque plures ademptæ res. Ail hoc vetufta regum Macedonia fama, peragratufque orbis terrarum victoriis ejus gentis refereba tur, Et tutum vel incepto vel eventu fe confilium afferre. nam neque ut ante fe moveat Philippus, quàm Antiochus cum exercitu tranfierit in Graciam, fuadere; & qui fine Antiocho adverfus Romanos Etolofque tamdiu fuftinuerit bellum, ei adjuncto Antiocho, fociis Etolis, qui tum graviores hoftes quàm Romani fuerint, quibus tandem viribus refi ftere ftere Romanos poffe? Adjiciebat, de duce Annibale, nato adverfus Romanos hofte, qui plures & duces & milites eorum occidiffet, quàm quot fupereffent. Hæc Philippo Nicander. Alia Dicæarchus Antiocho :' omnium primum, pradam de Philippo Romanorum effe dicere, victoriam Ætolorum; & aditum in Graciam Romanis nullos alios, quàm Ætolos dediffe; ad vincendum vires eofdem prabuiffe. deinde quantas peditum equitumque copias prabituri Antiocho ad bellum effent: qua loca terreftribus copiis, quos portus maritimis. Tum de Philippo & Nabide libero mendacio abutebatur: paratum utrumque ad rebellandum effe ; & primam quamque occafionem recuperandi ea, qua bello amififfent, arrepturos. Ita per totum fimul orbem terrarum Ætoli Romanis concitabant bellum. reges tamen aut non moti, aut tardiùs moti funt. XIII. Nabis extemplo circa omnes vicos maritimos dimifit ad feditiones in iis mifcendas: & alios principum donis ad fuam cauffam perduxit, alios pertinaciter in focietate Romana manentes occidit. Achæis omnium maritimorum Laconum tuendorum ab T. Quintio cura mandata erat. ita que extemplo & ad tyrannum legatos miferunt, qui admonerent fœderis eum Romani, denunciarentque ne pacem, quam tantopere petiffet, turbaret; & auxilia ad Gythium, quod jam oppugnabatur à tyranno & Romam, qui ea nunciarent, legatos miferunt. Antiochus rex, ea hieme Raphiæ in Phoenice Ptolemæo regi Ægypti filia in matrimonium data, quum Antiochiam fe recepiffet, per Ciliciam, Tauro monte fuperato, extremo jam hiemis Ephefum pervenit: inde principio ve ris, ris, Antiocho filio miffo in Syriam ad cuftodiam ultimarum partium regni, ne quid absente se à tergo moveretur; ipfe cum omnibus terreftribus copiis ad Pifidas, qui circa Sidam incolunt, oppugnandos eft profectus. Eo tempore legati Romani, P. Sulpicius, P. Villius, qui ad Antiochum (ficut ante dictum eft) miffi erant, juffi priùs Eumenem adire, Elæam venere; inde Pergamum (ibi regia Eumenis fuit) afcenderunt. Cupidus belli adverfus Antiochum Eumenes erat: gravem, fi pax effet, accolam tanto potentiorem regem credens: eundem, fi motum bellum effet, non magis parem Romanis fore, quàm Philippus fuisset: & aut funditus fublatum iri, aut, fi pax victo daretur, multa illi detracta fibi acceffura; ut facilè deinde fe ab eo fine ullo Romano auxilio tueri poffet. Etiam fi quid adverfi cafurum foret, fatius effe Romanis fociis quamcumque fortunam fubire, quàm folum aut imperium pati Antiochi, aut abnuentem vi atque armis cogi. Ob hæc quantum auctoritate, quantum confilio valebat, incitabat Romanos ad bellum. Sulpicius æger Pergami fubftitit. XIV. Villius quum Pifidiæ bello occupatum effe regem audiffet, Ephefum profectus, dum paucos ibi moratur dies, dedit operam, ut cum Annibale, qui tum ibi fortè erat, fæpe congrederetur: ut animum ejus & tentaret, fi qua poffet, & metum demeret periculi ei quicquam ab Romanis effe. His colloquiis aliud quidem actum nihil eft fecutum tamen fua fponte eft, velut confilio petitum effet, ut vilior ob ea regi Annibal & fufpectior ad omnia fieret. Claudius, fecutus Græcos Acilianos libros, P. Africanum in ea fuiffe : lega legatione tradit: eumque Ephefi collocutum cum Annibale. Et fermonem etiam unum refert, quo quærenti Africano, quem fuiffe maximum imperatorem Annibal crederet, refpondiffe, Alexandrum Macedonum regem : quòd parva manu innumerabiles exercitus fudiffet; quodque ultimas oras, quas vifere fupra fpem humanam effet, peragrâffet. Quærenti deinde, quem fecundum poneret; Pyrrhum, dixiffe, caftra metari primùm docuiffe. ad hoc neminem elegantiùs loca cepiffe, prafidia difpofuiffe: artem etiam conciliandi fibi homines eam habuiffe, ut Italica gentes regis externi, quàm populi Romani, tamdiu principis in ea terra, imperium effe mallent. Exfequenti, quem tertium duceret; haud dubiè femet ipfum, dixiffe. Tum rifum obortum Scipioni, & fubjeciffe, Quidnam tu diceres, fi me vicif fes? tum me verò, inquit, & ante Alexandrum, &ante Pyrrhum, & ante omnes alios imperatores effe. Et perplexum Punico aftu refponfum, &c. improvifum affentationis genus Scipionem moviffe: quòd è grege fe imperatorum velut inæftimabilem fecreviffet. XV. Villius ab Ephefo Apameam proceffit. ed & Antiochus, audito Romanorum legatorum adventu, occurrit. Apamea congreffis difceptatio eadem ferme fuit, quæ Romæ inter Quintium & legatos regis fuerat. mors nunciata Antiochi filii regis, quem miffum paullo ante dixeram in Syriam, diremit colloquia. Magnus luctus in regia fuit, magnumque ejus juvenis defiderium. id enim jam fpecimen fui dederat, ut, fi vita longior contigiffet, magni justique regis in eo indolem fuiffe appareret. Quo carior acceptiorque omnibus erat, eo |