inopi, fpe major fuit ; & omnis militibus conceffa eft. Quinque millia capitum fexcenta triginta duo fub corona venierunt. auctores belli virgis cæfi, & fecuri percuffi. Iftria tota trium oppidorum excidio, & morte regis pacata est: omnefque undique populi obfidibus datis in ditionem venerunt. Sub Iftrici finem belli, apud Ligures concilia de bello haberi cœpta.

XII. Ti. Claudius proconful, qui prætor priore anno fuerat, cum præfidio legionis unius Pifis præerat. cujus literis fenatus certior factus, eas ipfas literas ad C. Claudium (nam alter conful jam in Sardiniam trajecerat) deferendas cenfet : & adjicit decretum, quoniam Iftria provincia confecta 1 effet, fi ei videretur, exercitum traduceret in Ligures. Simul ex literis confulis, quas de rebus in Iftria geftis fcripferat, in biduum fupplicatio decreta. Et ab altero confule Ti. Sempronio in Sardinia profpere res geftæ. Exercitum in agrum Sardorum Ilienfium induxit. Balarorum magna auxilia Ilienfibus venerant. Cum utraque gente fignis collatis conflixit. fufi fugatique hoftes, caftrifque exuti: duodecim millia armatorum cæfa. Poftero die arma lecta conjici in acervum juffit conful, facrumque id Vulcano cremavit. Victorem exercitum in hiberna fociarum urbium reduxit. Et C. Claudius, literis Ti. Claudii & fenatuf confulto accepto, ex Iftria legiones in Ligures tranfduxit. Ad Scultennam flumen in campos progreffi caftra habebant hoftes. Ibi cum his acie dimicatum. quindecim millia cæfa; plus feptingenti in prælio, aut in caftris (nam ea quoque ex

pugnata

Fugnata funt) capti: & figna militaria unum & quinquaginta capta. Ligures, reliquiæ cædis, in montes refugerunt paffim: populantique campeftres agros confuli nulla ufquam apparuerunt arma. Claudius, duarum gentium uno anno victor, duabus, quod rarò alius, in confulatu pacatis provinciis, Romam revertit.

XIII. Prodigia eo anno nunciata: in Cruflu mino avem fangualem (quam vocant) facrum lapidem roftro cecidiffe; bovem in Campania locutum; vaccam æneam Syracufis ab agrefti tauro, qui pecore aberrâffet, initam, ac femine afperfam. In Cruftumino diem unum in ipfo loco fupplicatio fuit: & in Campania bos alenda publicè data; Syracufanumque prodigium expiatum, editis ab arufpicibus Diis, quibus fupplicaretur. Pontifex co anno mortuus eft M. Claudius Marcellus, qui conful cenforque fuerat. in ejus locum fuffectus et pontifex filius ejus M. Marcellus. & Lucam colonia eodem anno duo millia civium Romanorum funt deducta. Triumviri deduxerunt, P. Ælius, L. Egilius, Cn. Sicinius, quinquagena & fingula jugera & femiffes agri in fingulos dati funt. de Ligure captus is ager erat. Etrufcorum antè, quàm Ligurum, fuerat. C. Claudius conful ad urbem venit: cui (quum in fenatu de rebus in Iftria Liguribufque profpere geftis differuiffet) poftulanti triumphus eft decretus. triumphavit in magiftratu de duabus fimul gentibus. Tulit in eo triumpho denariûm trecenta feptem millia, & victoriatum octoginta quinque millia feptingentos duo. militibus in fingulos quinideni denarii dati:

duplex

duplex centurioni, triplex equiti. Sociis dimidio minus, quàm civibus, datum. itaque taciti, ut iratos effe fentires, fecuti funt currum.

XIV. Dum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures, poftquam fenferunt, non confularem tantum exercitum Romam abductum, fed legionem ab Ti. Claudio Pifis dimiffam, foluti metu, clam exercitu indicto, per tranfverfos limites fuperatis montibus in campos degreffi, agrum Mutinenfem populati, repentino impetu coloniam ipfam ceperunt. Id ubi Romam allatum eft, fenatus C. Claudium confulem comitia primo quoque tempore habere juffit, creatifque in annum magiftratibus in provinciam redire, & coloniam ex hoftibus eripere. Ita, utì cenfuit fenatus, comitia habita. Confules ́ creati, Cn. Cornelius Scipio Hifpalus, Q Petillius Spurinus. Prætores inde facti, M. Popil v. c. 576. lius Lænas, P. Licinius Craffus, M. Cor

Ante Chra

176.

nelius Scipio, L. Papirius Mafo, M. Aburius, L. Aquilius Gallus. C. Claudio confuli prorogatum in annum imperium, & Gallia provincia: &, ne Iftri quoque idem quod & Ligures facerent, focios nominis Latini in Iftriam mitteret, quos triumphi cauffa de provincia deduxiffet. Cn. Cornelio & Q. Petillio confulibus, quo die magiftratum inierunt, immolantibus Jovi fingulis bubus, utì folet,' in ea hoftia, qua Q. Petillius facrificavit, in jecinore caput non inventum. id quum ad fenatum retuliffet, bove perlitare juffus. De provinciis deinde confultus fenatus Pifas & Ligures provincias confulibus decrevit. Cui Pife provincia obveniffet, quum magiftratuum creandorum tempus ef

fet,

fet, ad comitia reverti juffit. additum decreto, ut binas legiones novas fcriberent, & trecentos equites: & dena millia peditum fociis nominique Latino, & fexcentos imperarent equites. Ti. Claudio prorogatum eft imperium in id tempus, quo in provinciam conful veniffet.

XV. Dum de his rebus in fenatu agitur, Cn. Cornelius, evocatus à viatore, quum templo egref. fus effet, paulo poft rediit confufo vultu; & expofuit Patribus confcriptis, bovis fefcenaris, quem immolaviffet, jecur defluxiffe. id fe victimario nuncianti parum credentem, ipfum aquam effundi ex olla, ubi exta coquerentur, juffiffe: & vidiffe ceteram integram partem extorum, jecur omne inenarrabiliter abfumptum. Territis eo prodigio Patribus, & alter conful curam adjecit: qui fe, quòd caput jecinori defuiffet, tribus bubus perlitâffe negavit. Senatus majoribus hoftiis ufque ad litationem facrificari juffit. Ceteris Diis perlitatum ferunt : Saluti Petillium perlitâffe negant. Inde confules prætorefque provincias fortiti. Pife Cn. Cornelio, Ligures Petillio obvenerunt. Prætores, L. Papirius Mafo urbanam, M. Aburius inter peregrinos, fortiti funt. M. Cornelius Scipio Maluginenfis Hifpaniam ulteriorem, L. Aquilias Gallus Siciliam habuit. Duo deprecati funt, ne in provincias irent: M. Popillius in Sardiniam. Gracchum eam provinciam pacare, & T. Æbutium prætorem adjutorem ab fenatu datum effe, interrumpi tenorem rerum, in quibus peragendis continuatio ipfa efficaciffima effet, minimè convenire. inter traditionem imperii, novitatemque fuccefforis, que nofcendis priùs quàm agendis rebus im

buenda

buenda fit, fæpe bene gerendæ rei occafiones intercidere. Probata Popillii excufatio eft. P. Licinius Craffus facrificiis fe impediri folennibus excufabat, ne in provinciam iret. Citerior Hifpania obvenerat. Ceterùm aut ire juffus, aut jurare pro concione, folenni facrificio fe prohiberi, id ubi in P. Licinio ita ftatutum eft, & ab fe utì jusjurandum acciperent; M. Cornelius poftulavit, ne in Hifpaniam ulteriorem iret. Prætores ambo in eadem verba jurejurârunt. M. Titinius & T. Fontejus, proconfules, manere cum eodem imperii jure in Hifpania juffi: & ut, in fupplementum, his tria millia civium Romanorum cum equitibus ducentis, quinque millia focium Latini nominis & trecenti equites mitterentur.

XVI. Latinæ feriæ fuere ante diem tertium Nonas Maji, in quibus, quia in una hoftia magiAratus Lanuvinus precatus non erat, populo Romano Quiritium, religioni fuit. Id quum ad fenatum relatum effet, fenatufque ad pontificum collegium rejeciffet; pontificibus, quia non rectè facta Latinæ effent, inftauratis Latinis, placuit Lanuvinos, quorum opera inftauratæ effent, hoftias præbere. Accefferat ad religionem, quòd Cn. Cornelius conful ex monte Albano rediens concidit: & parte membrorum captus, ad Aquas Cumanas profectus, ingravefcente morbo Cumis deceffit. fed inde mortuus Romam allatus, & funere magnifico elatus fepultufque eft. Pontifex idem fuerat. Conful Q. Petillius, quum primùm per aufpicia poffet, college fubrogando, comitia habere juffus, & Latinas edicere. comitia in ante diem tertium Nonas Sextiles, Latinas in ante diem

tertium