omnium in Dardaniam immifit: qui fi fedem eam tenuiffent, graviores eos accolas Gracia habuiffet, quàm Afia Gallos habeat. Ea fpe depulfus, non tamen belli confilia omifit: imò, fi vera volumus dicere, jam inchoavit bellum. Dolopiam armis fubegit, nec provinciis de controverfis ad difceptationem populi Romani audivit. inde tranfgreffus Oetam, ut repente in medio umbilico Grecia confpiceretur, Delphos adfcendit. Hac ufurpatio itineris infoliti que vobis fpectare videtur? Theffaliam deinde peragra vit. quod fine ullius eorum quos oderat noxia, boc magis tentationem metuo. Inde literas ad nos cum muneris fpecie mifit, & cogitare jubet, quo modo in reliquum hoc munere non egeamus; hoc eft, ut decretum, quo arcentur Peloponnefo Macedones, tollamus: rurfus legatos regios, & hofpitia cum principibus, & mox Macedonum exercitus, ipfum quoque à Delphis (quantum enim interluit fretum?) traji cientem in Peloponnefum videamus; immifceamur Macedonibus armantibus fe adverfus Romanos. Ego nihil novi cenfeo decernendum, fervandaque omnia integra, donec ad certum dirigatur, vanusne hic timor nofter an verus fuerit. Si pax inviolata inter Macedonas Romanofque manebit, nobis quoque amicitia & commercium fit: nunc de eo cogitare periculofum & immaturum videtur.

XXIV. Poft hunc Arco, frater Xenarchi prætoris, ita differuit: Difficilem orationem Callicrates & mihi,& omnibus, qui ab eo dissentimus, fecit: agendo enim Romana focietatis cauffam ipfe, tentarique & oppugnari dicendo, quam nemo neque tentat neque oppugnat, effecit, ut, qui ab fe diffentiret, adverfus Romanos dicere videretur. Ac primùm

omns

emnium, tanquam non hic nobifcum fuiffet, fed aut ex curia populi Romani veniret, aut regum arcanis intereffet, omnia fcit & nunciat qua occultè faa funt. Divinat etiam qua futura fuerant, fi Philippus vixiffet: quid ita Perfeus regni heres fit, quid parent Macedones, quid cogitent Romani. Nos autem, qui nec ob quam cauffam, nec quemadmodum perierit Demetrius, fcimus, nec quid Philippus, fi vixiffet, facturus fuerit, ad bac, que palam geruntur, confilia noftra accommodare oportet. Ac fcimus, Perfea regno accepto ad legatos Romanos veniffe, ac regem Perfeu à populo Romano appellatum: audimus, legatos Romanos veniffe ad regem, & eos benignè acceptos. Hac omnia pacis equidem figna effe judico, non belli: nec Romanos offendi poffe, fi, ut bellum gerentes eos fecuti fumus, nunc quoque pacis auctores fequamur, cur quidem nos inexpiabile omnium foli bellum adverfus regnum Macedonum geramus, non video. Opportuni propinquitate ipfa Macedonia fumus: an infirmissimi omnium, tanquam quos nuper fubjecit, Dolopes? imò contra ea vel viribus noftris, Deûm benignitate, vel regio nis intervallo tuti. Sed fumus aquè subjecti ac Theffali tolique. nihilo plus fidei auctoritatifque habemus adverfus Romanos, qui femper focii atque amici fuimus, quàm Ætoli, qui paullo ante hoftes fuerunt. Quod Etolis, quod Theffalis, quod Epirotis, omni denique Gracia cum Macedonibus juris eft, idem & nobis fit. cur exfecrabilis ifta nobis folis velut defertio juris humani eft? Fecerit aliquid Philippus, cur adverfus eum armatum & bellum gerentem hoc decerneremus: quid Perfeus novus rex, omnis injuria infons, fuo beneficio paternas fimultates

T2

obli

*

obliterans, meruit? cur foli omnium hoftes ei fumus? Quanquam & illud dicere poteram, tanta priorum Macedonia regum merita erga nos fuisse, ut Philippi unius injurias, fi qua fortè fuerunt, utique poft mortem. quum claffis Romana Cenchreis ftaret, conful cum exercitu Elatia effet, triduum in concilio fuimus; confultantes, utrùm Romanos an Philippum fequeremur. Nonnihil metus prafens ab Romanis fententias noftras inclinarit. fuit certè tamen aliquid, quod tam longam deliberationem faceret: id quod erat vetufta conjunétio cum Macedonibus, vetera & magna in nos regum merita. Valeant & nunc eadem illa, non ut præcipuè amici, fed ne pracipuè inimici fimus. Ne id, quod non agitur, Callicrates, fimulaverimus, nemo nova focietatis, aut novi fœ deris, que nos temere illigemus, confcribendi eft auEtor: fed commercium tantùm juris præbendi repetendique fit, ne interdictione finium noftrorum & nos quoque regno arceamus, ne fervis noftris aliquo fu gere liceat. Quid hoc adverfus Romana fœdera eft? Quid rem parvam & apertam, magnam & fufpe Etam facimus? Quid vanos tumultus_ciemus?· Quid, ut ipfi locum adfentandi Romanis habeamus, fufpectos alios ac invifos efficimus? Si bellum erit, ne Perfeus quidem dubitat quin Romanos fecuturi fr mus. in pace etiamfi non odia finiuntur, intermittan tur. Quum iidem huic orationi, qui literis regis adfentierant, adfentirentur; indignatione principum, quòd quam rem ne legatione quidem dignam judi câffet Perfeus, literis paucorum verfuum impetra ret, decretum differtur. Legati deinde poftea miffi ab rege, quum Megalopoli concilium effet; da taque opera est ab iis, qui offenfionem apud Ro manos timebant, ne admitterentur. XXV.

XXV. Per hæc tempora Ætolorum in femet ipfos verfus furor, mutuis cædibus ad internecionem addu&turus videbatur gentem. Feffi deinde & Romam utraque pars miferunt legatos, & inter fe ipfi de reconcilianda concordia agebant: quæ novo facinore difcuffa res veteres etiam iras excitavit. Exfulibus Hypatæis, qui factionis Proxeni erant, quum reditus in patriam promiffus effet, fidefque data per principem civitatis Eupolemum, octoginta illuftres homines, quibus redeuntibus inter ceteram multitudinem Eupolemus obvius exierat,quum falutatione benignè excepti effent, dextræque datæ; ingredientes portam, fidem datam Deofque teftes nequicquam invocantes, interfecti funt. Inde gravius de integro bellum exarfit. C. Valerius Lævinus, & Appius Claudius Pulcher, & C. Memmius, & M. Popillius, & L. Canulejus miffi ab fenatu venerant. Apud eos quum Delphis utriufque partis legati magno certamine agerent; Proxenus maximè, cum cauffa, tum eloquentia, præftare vifus eft, qui paucos poft dies ab Orthobula uxore veneno eft fublatus: damnataque eo crimine in exfilium abiit. Idem furor & Cretenfes lacerabat. adventu deinde Q. Minucii legati, qui cum decem navibus miffus ad fedanda eorum certamina erat, in fpem pacis venerant. ceterùm induciæ & antea fex menfium fuerunt: inde multo gravius bellum exarfit. Lycii quoque per idem tempus ab Rhodiis bello vexabantur. Sed externorum inter fe bella, quo quæque modo gefta funt, perfequi non operæ eft, fatis fuperque oneris fuftinenti res pulo Romano geftas fcribere.

po

XXVI. Celtiberi in Hifpania, qui bello domiti fe. Ti. Graccho dediderant, pacati manferant M. Titinio prætore obtinente provinciam, rebellârunt fub adventum Ap. Claudii, orfique bellum funt ab repentina oppugnatione caftrorum Romanorum, Prima lux ferme erat, quum vigiles in vallo, quique in portarum ftationibus erant, quum vidiffent procul venientem hoftem, ad arma conclamaverunt. Ap. Claudius, figno propofito pugnæ, ac paucis adhortatus milites, tribus fimul portis eduxit. Obfiftentibus ad exitum Celtiberis, primò par utrimque prælium fuit; quia propter anguftias non om nes in faucibus pugnare poterant Romani. urgentes deinde alii alios fecuti evaferunt extra vallum;: ut pandere aciem, & exæquari cornibus hoftibus, quibus circumibantur, poffent. ita repente eruperunt, ut fuftinere impetum eorum Celtiberi nequirent. Ante horam fecundam pulfi funt: ad quindecim millia cæfa aut capta: figna adempta duo & triginta. Caftra etiam co die expugnata, debellatumque. nam qui fuperfuere prœlio, in oppida fua dilapfi funt: quieti deinde paruerunt imperio.

XXVII. Cenfores eo anno creati Q. Fulvius Flaccus & A. Poftumius Albinus legerunt fenatum: princeps lectus M. Æmilius Lepidus pontifex ma ximus. De fenatu novem ejecerunt. infignes nota fuerunt M. Cornelii Maluginenfis, qui biennio ante prætor in Hifpania fuerat; & L. Cornelii Scipionis prætoris, cujus tum inter cives & peregrinos jurifdictio erat; & Cn. Fulvii, qui frater germanus, &, ut Valerius Antias tradit, confors etiam cenforis e

rat.

Confules, votis etiam in Capitolio nuncupa