L. ANNEI SENECE DE PROVIDENTIA, SIVE QUARE BONIS VIRIS MALA ACCIDANT, LIBER UNUS. CAP. I. QUESISTI a me, UÆSISTI a me, Lucili', quid ita', si Provi- 1 dentia3 mundus ageretur, multa bonis viris accide 1. ARG. Se non omnia, quæ de providentia Deorum dici possint, allaturum et inquisiturum esse monet, sed quæ ad Lucilium cum Diis bonorum amantissimis in gratiam reducendum sufficiant. 1. Lucili. Vide quæ nos supra in Argumento breviter et sub finem. 2. Ita. Ne credideris ibi illud póopapa idem esse ac adeo, tam, tam sæpe, aliave id genus. Namque supplendum aliquid, v. g. ut videmus, ut fieri nullus nescit: qualiter fere apud Nostrates, si de iis rebus sermo inciderit circa quas ne tantillum quidem dubitationis exsistere potest, pro ainsi que nous le voyons, ainsi qu'il arrive, brevius scribitur ainsi. 3. Si providentia. Interpolaverant hic Christiani scioli divina, ita ut in quibusdam exemplar. legeretur si divina providentia, quod etiam in operis ipsius inscriptionem fluxit; quod, monente Pinciano, item dissentiente veteri scriptura, omisere recentt. edd. eleganter simul et vere ; nam et Пpóvorav Græci, et Providentiam Romani Stoici dicebant, subaud. additamentis, Tullio teste qui Nat Deor., lib. II, cap. 72: «Ut, si quis dicat Atheniensium rempublicam consilio regi, desit illud, Areopagi; sic quum dicimus Providentia mundum administrari, deesse arbitror, Deorum. Plene autem et perfecte sic dici existimato, Providentia Deorum mundum administrari.» Quandoquidem vero de titulo verbum modo fecimus, moneamus, neque id de Providentia, neque illud de Divina Providentia, ab Annæi manu esse, sed ò Quare bonis viris, etc. quod in libr. Sicul. optim. totidem literis scriptum Mure tus testatur. rent mala'? Hoc commodius in contextu operis redderetur, quum præesse universis Providentiam probare 1. Quid ita, si Providentia.... acciderent mala. Esse hanc querelam et vetustissimam et perpetuam, inde ab Homero Joboque usque ad nostra tempora, inter omnes constat. Hac observatione in errorem gravem deducti Ethnici, quibus alterius vitæ haud satis firma notio fuit, aut Deos omnino negavere (ut in his Anapasticis de Jove fulminatore, Aristoph. Nub. Act. I, sc. IV: Καὶ πῶς, ὦ μωρὲ σὺ, καὶ Κρονίων ἔζων, καὶ βεκκεσέληνε, Εἴπερ βάλλει τοὺς ἐπιόρκους, πῶς οὐχὶ Σίμων ἐνέπρησεν, Οὐδὲ Κλεώνυμον, οὐδὲ Θέα ρον, καίτοι σφόδρα γ ̓ εἴσ ̓ ἐπίορκοι), aut Deos finxere rerum humanarum, si non inscios plane, at certe incuriosos, ut canit Lucretius, de Rer. Wat. lib. I, vs. 57, sqq. «Omnis enim per se Divòm natura necess'est Immortali ævo summa cum pace fruatur, Semota ab nostris rebus sejunctaque longe : Nam, privata dolore omni, privata periclis, Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, Nec bene promeritis capitur, nec tangitur ira. » Hac nititur defensio injustitiæ, a Glaucone instituta, ap. Platon. de Rep. II, pag. 209, sqq. Bip. T. VI. Hac Claudiani celebratissimus locus cujus id initium est: «Sæpe mihi dubiam traxit sententia mentem, Curarent Superi terras, etc.» (in Rufin. lib. 1, vss. 1, 2, sqq.). Notiora hæc quam quæ hic appingere operæ pretium sit. At libenter hæc legentur antiqui cujusdam apud Plutarch. in lib. Περὶ τῶν ἀρεσκόντων τοῖς φιλοσόφοις: Πῶς δὲ, εἴπερ ὁ Θεός ἐστι, καὶ τῇ τούτου φρον Τίδι τὰ τῶν ἀνθρώπων οἰκονομεῖται, τὸ μὲν κίβδηλον εὐτυχεῖ, τὸ δὲ ἀσλεῖον τ' ἐναντία πάσχει ; Αγαμέμνων τε γὰρ, Α μφότερον, βασιλεύς τ ̓ ἀγαθός, κρατερός τ' αἰχμητής, ὑπὸ μοι τοῦ καὶ μοιχαλίδας ἡληθεὶς ἐδολοφονή θη· καὶ ὁ τούτου δὲ συγγενὴς Ηρακλῆς πολλὰ τῶν ἐπιλυμαινομένων τὸν ἀνθρώ πων βίον καθάρας, ὑπὸ Δηϊανείρας φαρμακευθεὶς, ἐδολοφονήθη; Mox vividissime et eleganter Jovem et Providentiam incusans : Οὐκοῦν μήδ' ἐκεῖνο ὑμᾶς ἔρωμαι, σέ τε καὶ τὴν Πρόνοιαν, καὶ τὴν Εἰμαρμένην; Τί δή ποτε Φωχίων μὲν ὁ χρηστὸς ἐν Τοσαύτη πενίᾳ καὶ σπάνει τῶν ἀναγκαίων ἀπέθανε, καὶ Αριστεί δης πρὸ αὐτοῦ; Καλλίας δὲ καὶ Αλκιβιάδης, ἀκόλασία μειράκια ὑπερεπλούτουν, καὶ Μειδίας ὁ ὑβριστὴς, καὶ Χάροψ ὁ Αἰ γινήτης, κίναιδος ἄνθρωπος, τὴν μητέρα λιμῷ ἀπεκτονώς; Καὶ πάλιν Σωκράτης μὲν παρεδόθη τοῖς ἔνδεκα, Μέλιτος δὲ οὐ παρεδόθη. Καὶ Σαρδανάπαλος μὲν ἐβασίλευσε, θήλυς ὢν, Περσῶν δὲ τοσοῦ 1οι κάλοι κἀγαθοὶ ἄνδρες ἀνεσκολοπίζοντο πρὸς αὐτοῦ..... ἵνα ὑμῖν μηδὲ τὰ νῦν λέγω, καθ ̓ ἕκαστον ἐπεξιὼν τοὺς μὲν που νηροὺς εὐδαιμονοῦντας καὶ τοὺς πλεονίκας, ἀγομένους δὲ καὶ φερομένους τοὺς χρηστοὺς, ἐν πενίᾳ καὶ νόσοις καὶ μυ ρίοις κακοῖς πιεζομένους. 2. In contextu operis redderetur. Non reddentur. Videtur hic ergo Annæus proprium huncce et singularem librum de una ex iis quæstionibus quæ circa Providentiam multiplices oriri possunt, conse ons ipsisse; neque innuit quidem perspicue, a se aut scriptum esse, aut scriptum iri opus integrum, de quo his disputetur, nisi textus corrumpatur, ut tentavit Pincianus (vid. not. 1, p.7): Neque ergo libet hoc μόριον, ἀποσπασμάτιον esse libri majoris, ut multi statuere : suspicari jure suo id poterant, decreverunt temerario. Non nego tamen tale aliquid compositum a Seneca, immo fateor in Lactantio sæpe et in ipsius Seneca epistolis Annæani mus', et interesse nobis Deum : sed quoniam a toto particulam revelli placet, et unam contradictionem, manente lite integra3, solvere; faciam rem non difficilem, causam Deorum agam. Supervacuum est in præsentia ostendere, a non sine aliquo custode tantum opus stare, nec hunc 4 operis de Providentia mentionem fieri. Sed quid inde? Aut ante absolutum opus id præmissum est, ut præludium, πpóypappa; aut post evulgatum opus, ut Appendix et corolla. 1. Quum præesse universis Providentiam probaremus. Proposuit Pincianus: quo..... probamus. Hoc autem est decretum stoicum, e Socratis schola petitum. Cf. Tiedemann, Geist der Spekul. Philosoph. T. II, pag. 553, sqq. Academicorum quoque dogma est quod tuetur Cicero, Nat. Deor. capp. 71, etc. 2. Manente lite integra. I. e. aliis de Providentia quæstionibus, v. g. an sit? an perpetua sit? an ubique sit? an minimas quoque res compleciatur, et ut civitatum opes et clades, et principum res prosperas adversasque, ita privatorum homunculorum denispes, metus, iras, odia, amores, que vitam totam curet? tum, si ad remotiora, neque ea absona tamen, inflexeris tete, utrumne Deus ipse sit, an Dei facultas ? an cum fato eadem credenda? et id genus bene multa. Vid. hæc in Procli decem Dubitationibus de Providentia. su imitati sunt optimæ notæ viri, Jusqu'au jour où, rompant un sommeil odieux, L'Éternel le reçoit (le sang) dans l'urne de vengeance Et médite en silence Le coup qui doit l'absoudre aux yeux de l'univers. nec piissimus Racine ultra proferie Je ne sais, de tout tems, quelle injuste puissance yeux, Je ne vois que malheurs qui condamnent les Id est, ex rhetoricis figuris una, rarà Prenez pitié de notre gloire ! 2 2 siderum certum discursum fortuiti impetus esse, et quæ casus incitat', sæpe turbari et cito arietare : hanc inoffensam velocitatem procedere æternæ legis3 imperio tantum rerum terra marique gestantem, tantum clarissimorum luminum 5 et ex dispositione lucentium : non esse materiæ errantis hunc ordinem, neque quæ temere coierunt, tanta arte pendere, ut terrarum gravissimum pondus sedeat immotum, et circa se properantis cæli fugam spectet; ut infusa vallibus maria molliant terras 7, nec ullum incrementum fluminum sentiant ; ut 3 ex minimis seminibus nascantur ingentia 9. Ne illa qui demann, opere multoties laudato, Tom. II, p. 372, sqq. Cæterum fuse id et splendide Tull. de Nat. Deor. lib. II, Lactant. in libr. de Ira Dei, Theodoretus in orationibus sacris, Maşsillon, Fénelon, in aureo opusculo, de l'Existence de Dieu. Adi et multo his altiora, Psalm. xvIII, et Jobi lib. 1. Quæ casus incitat. H. e. quæ casu (hasard) incitantur, moventur. 2. Arietare. Temere ruere in se. Vid. de Ira. lib. II, cap. 3, not. 4. 3. AEternæ legis. Ita vocabant mentem ac consilium divinum, sive ut Tull. de legib. lib. II, loquitur, rationem rectam summi Jovis. Hoc sensu dixerat sublimis Pindarus (referente Platone in Gorgia): Νόμον εἶναι πάν των βασιλέα θνητῶν τε καὶ ἀθανάτων. Eodem quoque modo Euripid. in Hecub. : Ἡμεῖς μὲν οὖν δοῦλοί Τε κἀσθενεῖς ἴσως· Αλλ' οἱ θεοὶ κρατοῦσι, χώ κείνων κρατῶν Νόμος. 4. Gestantem, i. e. promoventem. 5. Luminum. I. e. siderum. Gallice, luminaires; vel, quod nonnunquam de sideribus dictum, flambeaux : Fontenelle: Sacré flambeau du jour, n'en soyez point jaloux. 6 Materia errantis. Particulas 8 intelligit materiæ, quas, quod minimæ et insecabiles sint, Epicurus vocat atópovs, fingitque huc illuc suapte concitatas ferri. 7. Infusa..... terras. Oceanus, qui a natura per inferiores ac profundiores terræ partes profusus, quasi per valles, quatenus juxta continentem et insulas extenditur, quibuscum aquam communicat ideoque eas mollit, fertiles reddit. 8. Nec ullum incrementum fluminum sentiant. Ob vapores quæ ex undarum sinu exsurgunt. Id quoque avóμevov Ecclesiastes, cap. 1, notat: Omnia flumina intrant in mare, et mare non redundat.>> « 9. Ex minimis...... ingentia. Ut quercus, cedrus, etc. Hoc quoque stupens Cicero ait : « Seminis vim esse tantam, ut id quanquam sit perexiguum, tamen, si inciderit in concipientem comprehendentemque naturam, nactumque sit materiam, qua ali augerique possit, ita fingat et efficiat in suo quidque genere. » Cf. Arr. Manual. Epict. ubi eodem argumento Simplicius ad demonstrandam Providentiam utitur. Sic fere apud gallicum poetam (Lebrun), in poemate, cui mors vetuit ne ultimam 3 6 dem quæ videntur confusa et incerta, pluvias dico nubesque, et elisorum' fulminum jactus, et incendia ruptis montium verticibus effusa, tremores labantis soli, et alia quæ tumultuosa pars rerum circa terras movet, sine ratione, quamvis subita sint, accidunt: sed suas et illa causas habent,non minus, quam quæ alienis locis conspecta miracula sunt, ut in mediis fluctibus calentes aquæ, et nova insularum in vasto 4 exsilientium mari spatia 5. Jam vero si quis observaverit nudari litora pe- 4 lago in se recedente, eademque intra exiguum tempus operiri, credet cæca quadam volutatione modo contrahi undas, et introrsum agi, modo erumpere, et magno cursu repetere sedem suam : quum illæ interim portionibus crescunt, et ad horam ac diem subeunt, ampliores minoresque prout illas lunare sidus elicuit, ad cujus arbitrium Oceanus exundat. Suo ista tempori reserventur: eo quidem magis, quod tu non dubitas de Providentia, sed quereris. In gratiam te reducam cum Diis, adversus optimos manum imponeret (la Nature) dicitur Natura Enfermer dans un gland des forêts innombrables. 1. Elisorum, Vox quam mutuatus est Noster a poetis. Elidi enim proprio sensu est e re aliqua ejici cujus pressæ vi multa duo latera coiere : quasi nempe e nube, ita firmiter pressa ut summa pars illius et ima adhærerent, fulmen emicaret. Hæc quidem opinio erat, ut plurimum, accepta antiquis, quippe qui, naturalium rerum parum gnari, e conjecturis potius mundi arcana assequi tentaverant quam ex attenta τῶν φαινομένων observatione. 2. Incendia......... effusa. Montes dicit qui ob vertices ignivomos nobis appellantur volcans. Similiter Maro, Georg. lib. I, 472: «Vidimus |