tanta egestas, tanta vis presserit, ut sacrarium suum spoliaret, ut deos patrios venderet. At hominem video auctionem fecisse nullam; vendidisse praeter fructus suos nihil unquam; non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse; si haec contra ac dico essent omnia, tamen illum haec,1 quae tot annos in familia sacrarioque majorum fuissent, venditurum non fuisse. Quid, si magnitudine pecuniae persuasum est ? 2 Verisimile non est, ut ille homo tam locuples, tam honestus, religioni suae monumentisque majorum pecuniam anteponeret. Sunt ista :3 verumtamen abducuntur homines nonnunquam etiam ab institutis suis magnitudine pecuniae. Videamus, quanta ista pecunia fuerit, quae potuerit Heium, hominem maxime locupletem, minime avarum, ab humanitate, a pietate, a religione deducere. Ita jussisti, opinor, ipsum in tabulas referre: 5 haec omnia signa Praxiteli, Myronis, Polycliti, HS VI milibus et D6 Verri vendita. S.E.P.7 Rettulit. Recita ex tabulis.

Juvat me haec praeclara nomina artificum, quae isti9 ad caelum ferunt, Verris aestimatione sic concidisse. Cupidinem Praxiteli HS MDC ! 10 Profecto hinc natum est Malo emere, quam rogare.11

13

7. Dicet aliquis, Quid? tu ista permagno12 aestimas? Ego vero ad meam rationem1 usumque meum non aestimo: verumtamen a vobis ita arbitror spectari oportere, quanti haec eorum judicio, qui studiosi sunt harum rerum, aesti

1 Even admitting that he sold everything else, still he cannot have sold this.

2 Supply ei.

3'So it is;' namely, verisimile non est, &c.

Ab humanitate, from his taste for art,' or 'from his refined education; a pietate, from his duty towards that which he had inherited from his father; a religione, from his duty towards the images of the gods and the sacrarium.'

5 Referre, to enter into.'

6 That is, 6500 sesterces,' a miserable sum.

6

7 S.E.P.; that is, soluta est pecunia, a receipt is given for the money." 8 Juvat must perhaps be taken seriously.

9 Isti; namely, the lovers and connoisseurs of works of art.

10 HS MDC; that is, 1600 sesterces, the fourth part of the cost price. 11 This was proverbially said of persons who preferred purchasing at a high price to obtaining a thing at a low price by asking or intreating. The expression must here be taken in an ironical sense, the contrary being meant: the low price had been forced upon Heius.

12 Permagno; see Gram. § 283.

13 Compare chap. 2, note 6.

mentur; quanti venire soleant; quanti haec ipsa, si palam libereque venirent, venire possent; denique ipse Verres quanti aestimet. Nunquam, si X. CCCC1 Cupidinem illum putasset,2 commisisset, ut propter eum in sermonem hominum atque in tantam vituperationem veniret.3 Quis vestrum igitur nescit, quanti haec aestimentur? In auctione signum aeneum non maximum HS XL milibus venire non vidimus ? Quid, si velim nominare homines, qui aut non minoris, aut etiam pluris emerint? nonne possum ? Etenim qui modus est in his rebus cupiditatis, idem est aestimationis; difficile est finem facere pretio, si libidini non feceris. Video igitur Heium neque voluntate, neque difficultate aliqua temporis, nec magnitudine pecuniae adductum esse, ut haec signa venderet; teque ista simulatione emptionis vi, metu, imperio, fascibus,5 ab homine eo, quem una cum ceteris sociis non solum potestati tuae, sed etiam fidei populus Romanus commiserat, eripuisse atque abstulisse.

Quid mihi tam optandum, judices, potest esse in hoc crimine, quam ut haec eadem dicat ipse Heius? Nihil profecto: sed ne difficilia optemus. Heius est Mamertinus: Mamertina civitas istum7 publice communi consilio sola laudat:8 omnibus iste ceteris Siculis odio est; ab his solis amatur: ejus autem legationis, quae ad istum laudandum missa est, princeps est Heius (etenim est primus civitatis): ne forte,9 dum publicis mandatis serviat, de privatis injuriis reticeat. Haec cum scirem et cogitarem, commisi1o tamen, judices, Heio: produxi eum prima actione: neque id tamen ullo periculo feci. Quid enim poterat Heius respondere, si

1 That is, denariis quadringentis, 400 denarii, or 1600 sesterces.

2 Putasset; equivalent to aestimasset, existimasset.

3 Veniret is perhaps meant as a play upon the preceding venirent,

4 That is, non ita magnum. HS XL are 40,000 sesterces.

5 You have abused the powers conferred upon you as a government

officer.'

6 Fides here is 'honesty.'

7 Istum refers to Verres.

8 Sola laudat; see above, chap. 2.

9 Ne forte is to be taken ironically. Perhaps Messana has chosen him, in order that, on account of his official obligations, he might not be able to speak of his private wrongs.' Heius, however, could accomplish both.

10 Supply rem; I have left it to him to give whatever explanation he pleased.'

11 Because I knew the result beforehand.

esset improbus, si sui dissimilis? Esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem? Qui poterat quicquam ejusmodi dicere? Ut homo turpissimus esset impudentissimeque mentiretur, hoc diceret, illa se habuisse venalia, eaque se, quanti voluerit, vendidisse. Homo domi suae nobilissimus, qui vos de religione1 sua ac dignitate vere existimare maxime vellet, primo dixit se istum publice laudare, quod sibi ita mandatum esset: deinde neque se illa habuisse venalia neque ulla condicione, si, utrum vellet, liceret,2 adduci unquam potuisse, ut venderet illa, quae in sacrario fuissent a majoribus suis relicta et tradita.

8. Quid sedes, Verres ? quid expectas ? quid te a Centuripina 3 civitate, a Catinensi, ab Halaesina, Tyndaritana, Hennensi, Agyrinensi, ceterisque Siciliae civitatibus circumveniri5 atque opprimi dicis ? tua te altera patria, quemadmodum dicere solebas, Messana circumvenit: tua, inquam, Messana, tuorum adjutrix scelerum, libidinum testis, praedarum ac furtorum receptrix. Adest enim vir amplissimus ejus civitatis, legatus hujus judicii causa domo missus, princeps laudationis tuae: qui te publice laudat: ita enim mandatum atque imperatum est-Tametsi rogatus de cybaea tenetis memoria, quid responderit: aedificatam publicis operis, publice coactis, eique aedificandae publice Mamertinum senatorem praefuisse-Idem ad vos privatim, judices, confugit utitur hac lege, qua judicium est,7 communi arce sociorum. Tametsi lex est de pecuniis repetundis, ille se

:

1 Religione; that is, fide, trustworthiness,' 'veracity.'
2. If he were allowed freely to express what he wished.'

3 Centuripa (orum), a town south-west of Mount Aetna; Catana, the modern Catania, on the coast south of Aetna, and north of Syracuse.

4 Halaesa, on the north coast, north of Aetna; Tyndaris was likewise situated on the north coast, east of Halaesa; Henna, in the central part of Sicily, south-west of Aetna; Agyrium, likewise south-west of Aetna, in the neighbourhood of Henna and Centuripa.

5 Circumveniri, in a hostile sense; namely, to convict and unmask you.

6 Cybaea, a transport ship, built at the expense of the Mamertines at Messena; in it Verres was to convey home the treasures of art which he had amassed. To rogatus supply Heius.

7'According to which the trial of Verres is instituted, and which is the communis ara of the allies,' because it affords them the only means of recovering that of which they have been robbed.

8 Properly, about money to be reclaimed,' and accordingly acquired in an unlawful manner. The severe law concerning extortion, con

negat pecuniam repetere, quam ereptam non tantopere desiderat: sacra se majorum suorum repetere abs te dicit : deos penates te1 patrios reposcit. Ecqui pudor est ? ecquae religio, Verres? ecqui metus ? 2 Habitasti apud Heium Messanae: res illum divinas apud eos deos in suo sacrario prope cotidiano3 facere vidisti: non movetur pecunia 4 denique quae ornamenti causa fuerunt, non requirit: tibi habe Canephoros deorum simulacra restitue.

Quae quia dixit,5 quia tempore dato modeste apud vos socius amicusque populi Romani questus est: quia religioni suae non modo in diis patriis repetendis, sed etiam in ipso testimonio ac jurejurando proximus fuit: hominem missum ab isto scitote esse Messanam de legatis unum, illum ipsum, qui navi istius aedificandae publice praefuit, qui a senatu peteret, ut Heius afficeretur ignominia.7

9. Homo amentissime, quid putasti? impetraturum te ?8 quanti is a civibus suis fieret, quanti auctoritas ejus haberetur, ignorabas? Verum fac9 te impetravisse; fac aliquid gravius in Heium statuisse Mamertinos: quam putas auctoritatem laudationis eorum futuram, si in eum, quem constet verum pro testimonio dixisse, poenam constituerint?

Tametsi quae est laudatio ista, cum laudator interrogatus laedat necesse est ? Quid? isti laudatores tui non testes mei sunt? Heius est laudator: laesit gravissime. Producam ceteros: reticebunt, quae poterunt, libenter: dicent, quae necesse erit, ingratis.10 Negent isti onerariam navem maximam aedifica

nected with earlier laws about bribery (De ambitu), was enacted by the praetor Servilius Glaucia, in B. c. 104, when he was tribune of the people. It was re-enacted with greater severity by Sulla in B. C. 81.

1 Te is accusative; see Gram. § 254, 2. Patrios, 'received from his forefathers.'

2 Metus is 'the fear of the anger of the gods.' Res divinae are the

same as sacra.

3 Cotidiano; the same as cotidie (quotidie).

4 The meaning is either, he is not concerned about the money of which he has been robbed ;' or, the simulacra are not to be obtained for money.' Compare chap. 2.

5 Dixit; namely, in a former transaction.

6 Proximus here has the meaning of fidelissimus. Isto; namely, Verre. 7 Ignominia, like the Greek άruía, denotes the loss of civil privileges and distinctions. This punishment was inflicted by the censors, but was usually removed by their successors.

8 Impetraturum te; namely, ut Heius ignominia afficeretur.
9 Fac; equivalent to cogita. 10 Ingratis; equivalent to inviti.

tam esse Messanae ? negent, si possunt.1 Negent ei navi2 senatorem Mamertinum publice praefuisse ? utinam negent ! Sunt etiam cetera, quae malo integra reservare, ut quam minimum dem illis temporis ad meditandum confirmandumque perjurium. Haec tibi laudatio procedat in numerum :3 hi te homines auctoritate sua sublevent: qui te neque debent adjuvare, si possint, neque possunt, si velint; quibus tu privatim injurias plurimas contumeliasque imposuisti: quo in oppido multas familias totas in perpetuum infames tuis stupris flagitiisque fecisti. At publice commodasti.4 Non sine magno quidem rei publicae provinciaeque Siciliae detrimento. Tritici modium LX milia empta populo Romano dare debebant et solebant: abs te solo5 remissum est. publica detrimentum fecit, quod per te imperii jus in una civitates imminutum est; Siculi, quod ipsum non de summa frumenti detractum est, sed translatum in Centuripinos et Halaesinos, immunes populos, et hoc plus impositum, quam ferre possent. Navem imperares debuisti ex foedere : remisisti in triennium: militem nullum unquam poposcisti per tot annos.9 Fecisti item, ut praedones solent: qui cum hostes communes sint omnium, tamen aliquos sibi instituunt amicos, quibus non modo parcant, verum etiam praeda quos augeant, et eos maxime, qui habent oppidum opportuno loco, quo saepe adeundum sit navibus, nonnunquam etiam necessario.

11

Res

10. Phaselis1o illa, quam cepit P. Servilius, non fuerat

1 A lively expression for negarent, si possent.

2 To navi supply aedificandae.

3May it incline the balance in your favour.' The number of towns in a province which sent commissioners to Rome to praise a governor for his administration usually amounted to ten.

4 Thou hast conferred a benefit upon them.'

6

5 That is, without any one's authority.'

6 Supply Mamertina.

7 Ipsum; supply frumentum, which the Mamertines ought to have furnished.

8 Namely, Mamertinis; for besides corn, the towns had also to furnish ships and soldiers.

9 Verres had been propraetor of Sicily for three years; namely, from B. C. 73 to 71.

10 A town in Lycia, on the west coast of the Sinus Pamphylius.

11 Obtained the surname of Isauricus as proconsul in B. C. 78. The pirates were not completely conquered until the time of Pompey in B. C. 66.