SUPPLEMENTUM LIBRI XVII. HISTORIARUM T. LIVII PATAVINI. k 1. QUARTUS jam belli Carthaginiensis annus exierat, neque pœnitebat virtutis aut fortunæ Romanos: præliis enim omnibus, quotiescumque congressi cum Syracusanis, cum Pœnis fuerant, victores discesserant: opulentas urbes oppugnando ceperant: aliæ conditionibus in potestatem venerant. Sed quando bellum in insula gerebatur, neque commeatus, neque supplementa, cum opus esset, summitti poterant; et naves Carthaginiensium liberis et improvisis appulsibus non modo Siculas urbes ad mare positas ex tuto vexabant, sed etiam Italiæ oram subinde vastantes, et detrimentum imperio Romanorum, et ignominiam famæ Polyb.1.20. inferebant: cum interim Africa indemnis, et periculorum malorumque omnium hostilium exsors haberetur. Itaque re diligenter deliberata senatui populoque Romano placuit, ut classe comparata, non terra tantum, uti cœperat, dimicaretur cum Pœnis, sed etiam maritimæ aleæ fortuna tentaretur. 2. Hæc prima Romanæ urbi de navalibus rebus seria cogitatio fuit: quam haud minus forti felicique opera complevit, ac animo consilioque fidenti susceperat : ut non immerito judicaretur, orbis imperium genti Romanæ de * A. U. C. 492. A. C. 260. Cn. Cornelio, C. Duilio Coss. Oros. IV. beri, cui, adversus exercitatissimum in re nautica populum classibus bellare volenti, nec ad rem aggrediundam audacia, nec ad regendam solertia, nec ad perficiendam constantia defuisset. Cum enim ad eam diem Romani adeo maritimam militiam non attigissent, ut neque viros qui navale prælium vidissent, neque naves ullas bellicas, ne fabricandarum quidem artifices idoneos haberent, maxima fiducia tantum opus aggressi, brevissimo tempore et navigare cœperunt, et dimicarunt maritima pugna, et homines a multis ætatibus rerum earum peritissimos superaverunt. Cura classis fabricandæ mandata Cn. Cornelio L. F. Cn. 7. N. Scipioni Asinæ, et C. Duilio M. F. M. N. qui consulatum recens iniverant. Polyb. Auct. de vir. illust. c. 37. Polyb. Plin. XVI. 39. Flor. II. 2. Polyb. Zonar. Polyb. 3. Navis erat una quinqueremis, quam Claudius quo tempore freti transitum meditabatur, cupidine pugnandi propius ad littus perlatam, locisque vadosis et brevibus impeditam pedestri manu ceperat: hujus ad exemplum classem exædificari consules jussere, tantoque studio institerunt operi, ut sexagesimum intra diem quam cæsa materia fuerat classis centum sexaginta navium in anchoris staret. Sed nec ingenio minore quam industria consules expeditionem istam maturarunt: cum enim neque imperitos remiges in prælii discrimen adducere consultum putarent, neque exercendis iis tempus rerum gerendarum coarctare vellent, commenti sunt rem, uti prima specie ridiculam, ita usu eventuque prolixe commendabilem; ut interea, dum naves compinguntur, futuri remiges in littore sedentes officia sua docerentur: iisdem enim ordinibus dispositi, quos in ipsis navibus servaturi mox erant, hortatore in media turba collocato, ad illius vocem et præcepta movere et impellere remos, iterumque quiescere, haud aliter quam navigantes solent, jubebantur. Hac imaginaria exercitatione tantum profectum est, ut postquam paratis jam navibus paucos dies in ipso opere industriam suam probavissent, jam confidere ipsis auderent consules, suamque et legionum salutem credere. 4. Provincias deinde cum sortirentur, C. Duilio terrestre in Sicilia bellum, Cn. Cornelio classis evenit. Qui assumtis navibus septemdecim Messanam progressus, quo in adventum classis, quam sequi, ut primum posset, jusserat, necessaria præpararet, priusquam ad fretum illa accederet, in manus hostium incidit. Factum id Boodis Zonar. astutia, quem Hannibal Punica classis imperator legatum habebat, et credulitate consulis, qui, Liparæis quibusdam ab hoste subornatis fidem habens, Liparæ urbis per proditionem occupandæ spem temere conceperat. Ibi circum- 'Oxμád. ἀναγρ. ventus a Punicis navibus, conserere tamen manus, et Polyb. et pugnando salutem quærere cogitabat; nisi Boodes altera Liv. Epit. fraude ipsum et tribunos militum, quasi de conditionibus Zonar. cum Pœno locuturos, suam in triremem pellexisset. Veni- Flor. entibus injectæ sunt catenæ: quo terrore cum ceteri sine Oros. iv. 7. certamine se tradidissent, Boodes navibus omnibus potitus Zonar. captivos Carthaginem misit. 5. Simile mox Pœni ducis peccatum fuit, eoque majoris opprobrii, quod neque Romani consulis incogitantia tam recenti exemplo ad cautionem profuisset. Didicerat Romanam classem juxta littus Italicum vela facientem ad fretum tendere, neque procul abesse jam posse. Volens igitur eam ex propinquo considerare, ut numerum navium, et quæ in novo instituto Romanis agilitas et habitudo esset, accurate cognosceret, cum navibus quinquaginta proficiscitur; securus futuri, et classe, ut in cursu toto solet, navigiis temere permixtis, parum composita. Igitur in flexu cujusdam promontorii cum in Romanam classem ordine commodo navigantem subito illatus esset, ante victus quam ad pugnam parare se potuisset, amissa meliori parte navium, postquam ipse quoque ad extremum periculi venisset, cum ceteris vix effugit. Victrix classis, cognito Cornelii casu, simul ad C. Duilium misit nuntios, qui suum adventum ei significarent; simul ad prælium se parabat, quod ceteras Carthaginiensium naves propinquis locis agere compererat. XVII. Florus. 6. Ibi dum solicitis animis incommoda suarum navium considerant, easque rudi opere constructas a Punicis velocitate longe superari reputant; venit cuidam in mentem Polyb. machinæ ad comprehendendas hostium naves tenendasque utilis, quam postmodum corvum vocaverunt. Ejus hæc 6 6 Edd. ant. Crev. corvos. Flor. Polyb. forma fuit. Tignum erat rectum, teres, quatuor ulnas longum, crassitie dodrantali, trochleam in summo habens: huic in prora navis defixo aptabatur scala sex ulnas longa, lata pedes quatuor, composita ex transversis tabulis, quas impacti clavi ferrei firmiter continebant: in ea machina foramen relictum erat oblongum, quo tigno inducta complecteretur illud, eique cohæreret per spatium ulnarum quatuor, quanta ipsius tigni longitudo erat: scalæ vero reliqua pars et tigno non inserta, quæ ulnarum erat duarum, quibusdam velut articulis ita dependebat, ut facile attolli demittique posset. In extremo scalæ validum affixum erat ferrum, pistilli forma, præacutum, quod in capite annulum habebat, ex quo funis alligatus per trochleam tigni in ipsam navis proram demittebatur. Tum quoties voluissent attracto fune erigebatur scala, remisso ruebat, quicquid comprehendisset infesto ferrei styli acumine defigens et vinciens. 7. Inter hæc C. Duilius consul, pedestri exercitu tribunis tradito, ad naves venit: intellectoque Mylaiten regionem ab hoste vastari, cum universa classe ad eam oram proficiscitur. Grata res Carthaginiensibus fuit, qui adversum mediterraneos homines, et rei nauticæ imperitissimos, certam sibi victoriam pollicebantur: ipsi quoque documento futuri, nullum unquam hostem ita contemni oportere, ut quicquam de cavendi diligentia et disciplina remittatur. Dux classis Hannibal, is qui copias ex Agrigento eduxerat, septireme vehebatur, quæ fuerat regis Pyrrhi: hunc reliquæ naves sequebantur, non tanquam ad prælium, per aciem et distinctos ordines, sed ut cuique pronum erat, hostium contemtu properantes. 8. At postquam propius suggressi suspensos ex proris adversæ partis minantesque corvos viderunt, rei novitatem admirati paulisper hæsere: tandem ferocissimo quoque imperitorum hominum rude commentum deridente, primæ quæque naves concitato impetu invehuntur. Tum vero demissi repente corvi, ut in quamlibet inciderunt, ita perforato tabulato hærentes invitam retinebant: milites 7 Ita Crev. ex Polyb. Edd. præced. sex ulnas lata, longa pedes quatuor. autem Romani, si quidem sors tulerat ut ex lateribus naves connecterentur, omni ex parte in hostiles insiliebant: quoties autem proræ tantum commissæ essent, per ipsum tignum annexumque pontem armati bini transibant, Front.Strat. II. 3. tanto expeditius, quod utroque a latere scala lorica genu Polyb. tenus alta tutiorem incessum gradumque firmiorem præstabat: primi enim quique projectis ante se scutis frontem adversus hostium tela protegebant: pone sequentes sua scuta loricæ utrimque applicabant: sic etiam lateribus defensis, navem adversam collato gradu oppugnabant : fiebatque pugna non rostrorum, sed ensium virorumque cominus, et statariæ similis. Unde Romano, qui robore præstabat, adversum homines leviter armatos, naviumque potius agilitate quam manibus confisos, facilis victoria fuit: celeriterque sunt expugnatæ naves Punicæ triginta, in quibus et prætoria septiremis capta est. et Zonar.et 9. Hannibal tamen, cum ex navi, quæ jam capiebatur, in scapham saltu se demisisset, captivitatem evasit: rapideque misso Carthaginem amico, qui famam cladis præve- Val. Max. niret, imminens ob rem male gestam supplicium astu de- v1.3.7.ext. elinavit. Is enim curiam ingressus, quasi re adhuc inte- Auct. de gra consilium a senatu petiit,congrediendumne cum vir. illust. Romana classe videretur.' Omnibus succlamantibus, 'ne dubitandum quidem, aut differendum fuisse ;' Fecit,' inquit, et victus est.' Ita non audentibus incusare factum, cujus, antequam fieret, auctores esse pro se quisque voluissent, capitis pœna liberatus est imperator, præfectura navium ademta. c. 38. Polyb. 10. Ceterum post fugam ducis e prælio reliquæ Carthaginiensium naves, (supererat autem pars multo maxima,) impedito consilio, quid faciundum esset ambigebant. Pudebat excedere pugna, nullodum accepto incommodo, ne hoste quidem urgente: rursum Romanas naves aggredi corvorum metu cunctabantur: ad postremum undique circumvecti, et nauticas artes omnes experti, ubi omni ex parte opponi sibi rostra et objici formidabiles illas machinas vident, desperata victoria discessere. Mersæ traduntur eo prælio naves Punica quatuordecim, captæ una Eutr. 1. 11. et triginta, cum septem hominum millibus, postquam pug- Oros, 1v.7. |