perentur. Ibi, urgentes inter se, cedentibus extremis ab aqua, trepidationis 16 aliquantum edebant; donec quietem ipse timor circumspectantibus 17 aquam fecisset. Excidere etiam sævientes P quidam in flumen. Sed, pondere ipso stabiles, dejectis rectoribus, quærendis pedetentim vadis, in terram evasere. 29. Dum elephanti trajiciuntur, interim Hannibal Numidas equites quingentos ad castra Romana miserat speculatum, ubi et quantæ copiæ essent, et quid pararent. Huic alæ equitum missi, ut ante dictum est, ab ostio Rhodani trecenti Romanorum equites occurrunt. Prælium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Nam præter multa vulnera cædes etiam prope par utrimque fuit: fugaque et pavor Numidarum Romanis, jam admodum fessis, victoriam dedit. Victores ad centum sexaginta, 18 nec omnes Romani, sed pars Gallorum: victi amplius ducenti 19 ceciderunt. Hoc principium simul omenque belli, ut summæ rerum prosperum eventum, ita haud sane incruentam ancipitisque certaminis victoriam, Romanis portendit. Ut,' re ita gesta, ad utrumque ducem sui redierunt, nec Scipioni2 stare sententia poterat, nisi ut ex consiliis cœptisque 20 • Sed partim e Gallorum numero fuere qui ex Romano exercitu victore occisi sunt: ex viclis autem Pœnis plus quam ducenti occisi sunt. superioribus vitia latere, et legendum esse: et cum elephanti, per stabiles rates, (illas duas) tanquam viam, p. f. acti in (duas) minores applicatas (non stabiles, sed mobiles, firmiter quidem inter se colligatas, ad ceteras vero sive duas stabiles ita, ut vincula, quibus leviter iis essent annexæ, extemplo resolvi possent) transgressi sunt cet. Forte et Livius per errorem aut alios secutus auctores unam tantum ratem fuisse mobilem putavit, ideoque dixit minorem applicatam et deinde soluta rate ab ceteris, duabus stabilibus.' Rupert.-16 Trepidationem Edd. plerique ante Drak.-17 Circumspicientibus Edd. ante Drak. 18 Polybius non LX. sed XL. habet, ex quo corrigendus videtur locus.' Stroth. Idem censet Rupert.-19 Ducentis et mox simulque omen Edd. ante Drak. 20 Mss. plerique incruente: alii, in quibus Cantabrig, et Gud, incruenti. -1 Ut del. omnes præter Drak.-2 Olim legebatur Scipionis. Post sententia NOTE P Savientes] Intellige commotos pavore, non crudelitate agitatos. a Numidas equites] Optimi equites semper habiti Numidæ, ut qui sine frænis equos velocissimo cursu agere soliti fuerint, parique pernicitate ad suos regredi, et sic ad speculandum magis quam ad statariam pugnam apti. 4 r hostis et ipse conatus caperet; et Hannibalem incertum, utrum cœptum in Italiam intenderet iter, an cum eo, qui primus se obtulisset Romanus exercitus, manus consereret, avertit a præsenti certamine Boiorum legatorum regulique Magali adventus; qui se duces itinerum, socios periculi fore, affirmantes, integro bello, nusquam ante libatis viribus, Italiam aggrediendam censent. Multitudo timebat quidem hostem, nondum obliterata memoria superioris belli: sed magis iter immensum Alpesque, rem fama utique inexpertis horrendam, metuebat. 30. Itaque Hannibal, postquam ipsi sententia stetit ' pergere ire, atque Italiam petere, advocata concione, varie militum versat animos castigando adhortandoque: ' Mirari se, quinam pectora semper impavida repens terror invaserit. Per tot annos vincentes eos stipendia facere; neque ante Hispania excessisse, quam omnes gentesque et terræ eæ, quas duo diversa maria amplectantur, Carthaginiensium essent. Indignatos deinde, quod, quicumque Saguntum obsedissent, velut ob noxam, sibi dedi postularet populus Romanus," Iberum trajecisse ad delendum nomen Nec licebat Scipioni certi aliquid apud se statuere; sed necesse erat, ut juxta ea quæ Hannibal decrevisset, ac moliretur, ipse quoque sua molimina regeret. excidisse voculam alia, sensumque esse, nec in alia nunc Scipio acquiescere poterat sententia, putat Doering.-3 Averterat Ald. Frob. Grut. Gronov. Doujat. Crevier.-4 Al. Matali, Malcali, Machali, Macali. 5 Omnes scripti terras eas... esse. Possis suspicari gentesque et terras NOTE r Regulique Magali] Alias Matali. Hunc Boiorum regulum Magilon Polyb. appellat; et facilis in barbaris præsertim nominibus vocalium a et i permutatio, ut in Masinissa, qui etiam Masanissa; et in Mithridate, qui et Mithradates scribitur. • Postquam ipsi sententia stetit] Gall. Aprés qu'il eut pris la resolution de passer outre. Duo diversa maria] Ambitur Hispauia ad meridiem fere et ortum Mediterraneo; ad occasum et septemtrionem Oceano ; quæ duo maria intermedio freto Gaditano dirimuntur, vel potius miscentur. "Sibi dedi postularet populus Romanus] Alludit ad usum Romanorum, qui, servum, qui alteri nocuerat, noxæ dedendo, a damni sarciendi obligatione liberabantur ex lege XII. tabuJarum. Hoc itaque dedendi verbo, tanquam servile quid sapiat, ideoque odiosum sit, utitur hie Hannibal ad Romanorum, liberandumque orbem terrarum. Tum nemini visum id longum, cum ab occasu solis ad exortus 6 intenderent iter. Nunc, postquam multo majorem partem itineris emensam cernant, Pyrenæum saltum inter ferocissimas gentes superatum, Rhodanum, tantum amnem, tot millibus Gallorum prohibentibus, domita etiam ipsius fluminis vi, trajectum, in conspectu Alpes habeant, quarum alterum latus Italiæ sit; 7 in ipsis portis hostium fatigatos subsistere, quid Alpes aliud esse credentes, quam montium altitudines? Fingerent altiores Pyrenæi jugis. Nullas profecto terras cœlum contingere, nec inexsuperabiles humano generi csse. Alpes quidem habitari, coli, gignere atque alere animantes. Pervias paucis esse: exercitibus invias? Eos ipsos, quos cernant, legatos non pennis sublime elatos Alpes transgressos: ne majores quidem 8 eas... ... Carthaginiensium fecissent.' J. F. Gronov.-6'Al. ortum; forte exortum.' Rupert.-7 Olim legebatur, quarum alterum latus Italia sit.-8 ' Pervias paucis esse: nam modo legatos Boiorum (v. cap. 29. extr.) Alpes transgressos. Easdem vero exercitibus invias existimari? Respondet orator: Gallorum ingentia sæpe agmina Alpes tuto transmisisse, (cf. v. 34. 35.) et militi armato nihil incium aut exsuperabile esse. Orator a minori ad majus progreditur, et dubia, nude posita, exemplis refutat. Oratoria autem vis et affectus augetur interrogatione, minuiturque, si ex emend. Stroth. legeris pervias paucis esse, nec exercitibus invias. Vox tamen invias primum adjecta in ed. Mediol. unde Gron. conj. pervias paucis esse; non exercitibus?—legatos non pennis in sublime elatos, forte sublimes; Ern. Malim sublime latos; Schæf. Cf. Schelleri NOTE irritandos suorum animos. Eum autem dedi postulaverant Romani, supra cap. 6. et 18. * Alterum latus Italiæ sit] Pars Alpium in occasum versa ad Galliam Braccatam pertinebat, pars quæ orientem respicit, ad Italiam. Nec tamen absurda omnino lectio alia, quarum alterum latus Italia sit; nam Italia dici potest pars Italiæ. ▾ Altiores Pyrenæi jugis] Dicitur æque Pyrenæus mons, et montes Pyrenæi, quemadmodum Alpis et Alpes. Nec tamen summo Pyrenæo longe excelsior Alpis summa. 2 Exercitibus invias] Interrogatio Delph. et Var. Clas. est, quæ id negat quod videtur affirmare: et certe quæ paucis pervia sunt, ea facilius videntur ab ingenti exercitu superari posse. Nomen inrias debemus editioni Mediolanensi, quæ scriptis, et antea editis ignota: qua tamen demta laborat omnino sententia. • Quos cernant, legatos] Boiorum nempe Italicorum, quorum majores e Gallia nostra in Italiam trangressi. b Sublime elatos] Adverbialiter sumitur hic sublime: quæ loquendi forma Ciceroni et Virgilio non incognita, pro eo quod est in sublime, vel per sublime, sive per aërem. Livius. 5 U eorum indigenas; sed advenas Italiæ cultores has ipsas Alpes ingentibus sæpe agminibus cum liberis ac conjugibus, migrantium modo, tuto transmisisse.1 Militi quidem armato, nihil secum præter instrumenta belli portanti, quid invium aut inexsuperabile esse? Saguntum ut caperetur, quid per octo menses periculi, quid laboris exhaustum esse? Romam, orbis terrarum caput, petentibus quicquam adeo asperum atque arduum videri, quod inceptum moretur? Cepisse quondam Gallos ea, quæ adiri posse Pœnus desperet. Proinde aut cederent animo atque virtute genti, per eos dies toties ab se victæ, aut itineris finem sperent campum interjacentem Tiberi ac moenibus Romanis.' 31. His adhortationibus incitatos corpora curare atque ad iter se parare jubet. Postero die, profectus adversa ripa Rhodani," mediterranea Galliæ petit: non quia rectior ad Alpes via esset, sed, quantum a mari recessisset, minus obvium "fore Romanum credens: cum quo, prius quam in Italiam ventum foret, non erat in animo manus conserere. Quartis castris ad Insulam pervenit. Ibi Isara 12 Rho"Secundum sinistram Rhodani ripam, adverso flumine. Obss. p. 198.' Rupert.—9 Al. nec majores.—10 Vet. lib. apud Sigon. tuto transisse. 11' Obviam Edd. omnes præter Drak. porro ad minus addunt Mss. duo vocabulum tanto, quod utique intelligendum est.' Stroth.-12 Vulg. Arar.— NOTE c Ingentibus sæpe agminibus] Galli Alpes quinquies transgressi ad occupandam Italiam memorantur a Livio lib. v. cap. 34. et 35. 4 Genti, per eos dies toties ab se victe] Jactantia Punica, vel Liviana malevolentia in Transalpinos: cum semel tantum pars exigua Volcarum arte Hannibalis delusa; reliqui, ut ipse Auctor indicat, auro et muneribus deliniti transitum pacatum ei permisissent. e Campum interjacentem Tiberi ac manibus Romanis] Quis ille campus sit ambigi posset, quando Romana monia Tiberim jam tum attingebant. Sed tamen campum Martium intelligas licet, qui extra urbem ad Tiberis divertigium erat. f Quartis castris] Gall. au quatrième campement. Hæc et sequentia valde suspectum mihi faciunt totum hoc Hannibalis iter. Cum enim castra Scipionis fuisse dicantur ad ostium Rhodani c. 26. et 29. ejusque equitatus cum Numidis Hannibalis ad specu landum missis atrox prælium commiserit; vix est, ut unius, certe minns quam bidui, itinere ab mari abfuerit Hannibal cum flumen trajecit. Trans h danusque amnes, diversis "3 ex Alpibus decurrentes, agri aliquantum 14 amplexi, confluunt in unum: inde 's mediis campis Insulæ nomen inditum. Incolunt 16 prope Allobroges, gens jam inde 17 nulla Gallica gente opibus aut fama inferior: tum discors erat. Regni certamine ambigebant fratres. Major, et qui prius imperitarat, Brancus 13 Diversi Gronov. e conjectura Rubenii. Vid. Not. Var.-14 Al. aliquantulum.-15 Inde ante mediis inserui auctore Jac. Gronov. quia in multis Mss. est in mediis.' Rupert. Vulg. deest.-16 Olim legebatur Accolunt.—17 Forte legendum jam diu, vel inde loco motum et supra aute mediis ponen NOTE itus ergo ille circa vel paulo infra Arelatensem agrum supponatur. Hoc posito, cui persuaderi poterit, quaternis castris ad confluentes Rhodani et Araris perventum ab exercitu, et emensa itinere quatridui circiter centum quadraginta passuum millia, transitosque decem majores aut minores amnes? · Ad Insulam pervenit] Indicare creditur locum, ubi postea Lugdunum a Lucio Munacio Planco vel conditum, vel instauratum. Sed ob rationem superiori adductam nota, facile adducor ut credam ad Druentiæ cum Rhodano juxta Avenionem confluentes Insulam hanc fuisse. Ibi enim vera insula est haud pœnitendæ magnitudinis: sed nihil ad Ægyptiacum Delta, cum quo a Polybio comparatur imaginaria illa inter Rhodani et Araris fontes interjecta insula. Inter quas tamen insulas hoc discrimen Polyb. agnoscit, quod Delta non solum duobus Nili brachiis hinc inde alluitur, sed etiam mari Mediterraneo; at hujus, quam inter Araris et Rhodani fluenta collocat, tertium latos, non mari aut flumine, sed montibus clauditur, Jura nimirum et Vogeso. Adde quod, si hæc insula in Cavaris ponatur, verisimile erit, quod statim subjicitur, Inde ad lævam in Tricastinos iter flexisse Hanniba lem,' id scilicet e proximo facturus: finitimi quippe Cavaris Tricastini. At si Hannibal ad vicina Lugduno loca accessisset, Tricastinos ad dextram e longinquo fuisset repetiturus. h Isara [Arar] Rhodanusque] Ararim posteriores Secaunam dixere; unde vulgare nomen, la Saone. i Diversis ex Alpibus] Sic veteres libri; estque hoc certum de Druentia et Rhodano, quorum prior ex Cottiis, (du Mont Cenis,) posterior funditur e Penninis, (du grand S. Bernard,) haud procul Rheni ac Danubii fontibus: non ita de Arari, qui ex Vogeso oritur (des Monts de Vauge). Quanquam veteri Gallorum lingua altiores montes generali vocabulo Alpes voca. bantur, teste Servio in 1. Georgicon, et Isidoro Origin. lib. xiv. c. 8. adeo ut Pyrenæi quoque Alpium nomine dicti ab accolis fuerint, auctore Procopio lib. 11. de bello Gothico. * Agri aliquantum] Hoc quoque Insulæ, quam efficit Druentia in Rhodanum influens, recte convenit. Nam inter Ararim et Rhodanum ingens est terrarum tractus. Allobroges] Ingens Galliæ Braccatæ populus fuit, ut qui magnam partem hodierni Delphinatus et Sabaudici Ducatus complecterentur. |