proverbium prodita. Claudius, cum ca via 18 longe perequitasset, nullo obvio hoste in campum rursum evectus, increpans ignaviam hostis, cum magno gaudio et gratulatione victor in castra redit. Huic pugnæ equestri rem (quam vera sit,19 communis existimatio est) mirabilem certe, adjiciunt quidam annales: cum refugientem ad urbem Tauream Claudius sequeretur, patenti hostium portæ invectum, per alteram, stupentibus miraculo hostibus, intactum evasisse.

48. Quieta inde stativa fuere, ac retro etiam consul movit castra, ut sementem Campani facerent: nec ante violavit agrum Campanum, quam jam altæ in segetibus herbæ pabulum præbere poterant. Id convexit in Clau

Edd. vett. non, quod vulgo editum, in fossa.-18 Vulgo in omnibus Mss. et Edd. ex via. Nos recepimus, quod Perizonius conjecit, ea via, probante Drakenborchio. Præpositio ex h. 1. admodum incommoda est, et sæpius cum ea permutatur.' Stroth.-19 Quam vera sit cum Stroth. reposui e conj, Gron. quæ probabilior certe est, quam illa Vallæ, a reliquis editoribus recepta: quam satis certam. Omnes Mss. habent: quam elatis vel retatis (hoc optimi, Flor. Put. et Pet.) communis certe exist. est. Hoc certe a librariis præpostere bis positum putabat Gron. at Perizon. in Anim. Hist. c. 7. p. 280. non male conj. quam veram sc. adjiciant, communis per me exist. est. Ad lectionem vero Mss. propius forte accedet hæc: quantæ veritatis, communis per me exist. est.' Rupert. Vid. Not. Var.

NOTE

certe vult allusisse Tauream ad significationem cantherii, pro equo sumti, quod via cava inter duos altiores campos instar sit fossæ: quare ubi Claudius equum egerat in viam cavam, rustico illo proverbio usus est Taurea, ut irrideret Claudium, et hoc ridiculo invidiam et pudorem ignavi sui discessus minueret: quasi indicaret nolle se cantherium agere demittendo se in viam cavam, tanquam equum enervem in fossam, uti a Claudio factum. Vide et Erasm. Chiliad. II. cent. 1. adag. 35. qui hoc adagium cantherium in fossa non abludere censet ab illo Græcorum apud Platonem

in puteo constrictus,' et quadrare vult adversus eos qui in angustias

ejusmodi redacti sunt, ut extricare sese nullo modo possint.

d Quæ vox in rusticum inde proverbium prodita] Adagium illud, velnti jam ante receptum, a Taurea fuisse usurpatum facile cum Gronovio existimem.

e Quam vera sit, [quam satis certam,] communis existimatio est] Sic legitur ex Laurentii Vallæ conjectura: cum in scriptis plerisque legatur, quam etatis (aut vetatis) communis cerle existimatio est. Suspicatur Gronov. rem (quam vera sit communis existimatio est) mirabilem certe. Colb. rem, quam etatis communis certe existimatio est, mirabilem certe.

diana castra super Suessulam; ibique hyberna ædificavit. M. Claudio proconsuli imperavit, ut, retento Nolæ necessario ad tuendam urbem præsidio, ceteros milites dimitteret Romam, ne oneri sociis et sumtui rei publicæ essent. Et Ti. Gracchus a Cumis Luceriam in Apuliam legiones cum 20 duxisset, M. Valerium inde prætorem Brundisium, cum eo, quem Luceriæ habuerat, exercitu misit, tuerique oram agri Sallentini, et providere, quod ad Philippum bellumque Macedonicum attineret, jussit. Exitu æstatis ejus, qua hæc gesta perscripsimus, literæ a P. et Cn. Scipionibus venerunt, quantas quamque prosperas in Hispania res gessissent. Sed pecuniam in stipendium, vestimentaque, et frumentum exercitui, et sociis navalibus omnia deesse. Quod ad stipendium attineat, si ærarium inops esset, se aliquam rationem inituros, quo modo ab Hispanis sumant. Cetera utique ab Roma mittenda esse: nec aliter aut exercitum aut provinciam attineri posse. Literis recitatis, nemo omnium erat, quin, et vera scribi, et postulari æqua, fateretur: sed occurrebat animis, quantos exercitus terrestres navalesque tuerentur, quantaque nova classis mox paranda esset, si bellum Macedonicum moveretur.Siciliam ac Sardiniam, quæ ante bellum vectigales fuissent,"

I

་

20 Dum Editi multi.-1 Ita optimi Mss. alii teneri et obtineri: omnes au. tem Edd. retineri: quæ cuncta haud dubie substituta ab iis qui ignorabant attinere dici pro retinere, vel tueri, custodire.' Rupert.-2 Nemo omnium erat, qui non et vera. Pall. et Voss. qui nec vera. Optimi quin et vera, ut vidit

NOTE

f Ne oneri sociis et sumtui rei p. essent] Commeatus quippe et hospitia sociis incumbebant: respublica vero sumtus stipendiorum faciebat, quæ nonnisi militantibus solvebantur: unde milites domum suam revocati æra non accipiebant.

singulis pro ratione census imperari solita; et pro stipendio, sive militari ære, quod per stipes, seu modica æra colligebatur: eoque nomine comprehendebantur decumæ, aliaque collati. onum sive onerum nomina. Vecti gales itaque provinciæ dicebantur, 5 Quæ ante bellum vectigales fuissent] quæ vectigal pendebant; ut tribuVectigal, a vectura dictum, proprie tariæ, quæ tributum, stipendiariæ, quidem portoriam significat: latins quæ stipendium, conferebant. Vide tamen accipitur pro tributo et pecu- Sigon. de antiquo jure provinc. lib. I. nia, publicarum necessitatum causa cap. 1. Delph. et Var, Clas. Livius.

60

vix præsides provinciarum exercitus alere: tributo sumtus suppeditari: cum ipsum tributum conferentium 3 numerum tantis exercituum stragibus, et ad Trasimenum lacum, et ad Cannas, imminutum; qui superessent pauci, si multiplici gravarentur stipendio, alia perituros peste." Itaque, nisi fide staret res publica, opibus non staturam.

Et numerum ipsum eorum qui tributum solvant (civium nempe aut sociorum) diminutum esse tot exercitibus profligatis, tum ad lacum Trasimenum, tum ad Cannas: et præterea eos qui exiguo numero supersint, (ad tributum conferendum,) si onerarentur multiplicuta stipendiorum solutione, perituros alio malo, nimirum, si non belli cladibus, saltem summa inopia ad quam redigerentur.

Valla.' J. F. Gronov.-3' Eum ipsum tributum conferentium cet. ex optimis Mss. et Edd. ante Mogunt. restitui cum Gronov. (qui tamen e quibusdanı codd. verum ante eum adjecit) et Stroth. In aliis Edd. cum ipsum et verum cum ipsum... imminutum; tum qui superessent cet. Vix tamen crediderim, tot ὁμοιοτέλευτα excidisse Livio. Is forte nihil aliud dedit quam illud vel verum illud conferentium numerum, et reliqua glossatori tribuenda.' Rupert. Vid.

NOTE

m

5

Prodeundum in concionem Fulvio prætori esse, indicandas populo publicas necessitates, cohortandosque, qui redemturis auxissent patrimonia,' ut rei publicæ, ex qua crevissent, ad tempus commodarent; conducerentque ea lege præbenda, quæ ad exercitum Hispaniensem opus essent, ut, cum pecunia in ærario esset, iis primis solveretur.' Hæc prætor in concione edixit, qua die vestimenta, frumentum, Hispaniensi exercitui præbenda, quæque alia opus essent navalibus sociis, esset locaturus.

49. Ubi ea dies venit, ad conducendum tres societates 7" aderant hominum undeviginti, quorum duo postulata fuere:

Et exhortandos esse eos qui opes suas conductionibus publicis amplificaverant, ut, cum ditiores facti essent ex rebus ad populum pertinentibus, aliquid in ejusdem populi commoda conferrent, eumque juvarent: et susciperent in se curam præbendi et sumministrandi exercitui Hispanico quæ necessaria essent; idque eu conditione, ut sumtus in eam rem facti illis refunderentur, quam primum pecunia esset in æra. rio, antequam aliis creditoribus publicis debita solverentur.

Not. Var.-4 Olim legebatur, indicandasque populo publicas necessitates, exhortandosque.-5 Ad tempus aliquod commodarent sc. pecuniam, aut potins quæ ad exercitum Hisp. alendum opus essent. Sed præpos. ad abest a plerisque Mss. et Edd. vett. et tempus commodare reip. nihili est, saltem ab h. 1. alienum: nam tempus pro opportunitate aut facultate, et hinc pro rebus impensisque necessariis dici posse, non persuasit nobis Stroth. tempus (angustias, quibus nunc resp. premeretur) considerarent conj. Doer. Malim opes vel impensas commodarent. Mox junge : ea lege, (conditione) ut, cum pecunia cet. Pro ea perperam in Mss. et Edd. ante Gron. legitur ex.' Rupert.—6 ‘Drakenborchius legendum conjicit et qua die vel qua que die; bene. Sigonius pro Hæc malebat Hinc.' Stroth. Hac prætor in concione: edixitque, qua die conj. J. F. Gronov.

:

7' Corruptissime hic locus in Mss. et Edd. plerisque legitur, unum ut Tarentum in eo publico essent Edd. vett. et Mss. nonnulli in aliis Mss. est unum mihi Tarentum in eo p. e. in aliis aliter, in omnibus tamen Tarentum occurrit. Ex vocabulo Tarentum efficerem ne militarent dum, nisi Gronovius ex Ms. Pu

NOTE

1 Qui redemturis auxissent patrimonia] Redemtores proprie dicebantur qui vectigalia, aut etiam opera pub lica facienda redimebant, sive conducebant: alio nomine publicani: quorum ordo Romæ, immo ubique et semper, potentissimus et maximæ auctoritatis: hinc redemtura pro redemtione seu conductione publicorum proventunm.

m Præbenda] Verbum est militare,

quo quid intelligatur patet ex prox. ime sequentibus: hinc Præbendarum in Ecclesiastica militia vocabulum.

■ Tres societates] Publicæ res non sine magnis sumtibus, et præsenti pecunia exerceri possunt: ideoque plures ad ea socii accedant necesse est; et quot sunt genera publicorum redituum, tot fere solent esse societates. Hinc apud Cic. pro Sextio ⚫ societas vectigalium.'

unum, ut militia vacarent, dum in eo publico essent: alterum, ut, quæ in naves imposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent.8 P Utroque impetrato, conduxerunt, privataque pecunia res publica administrata est. Hi mores eaque caritas patriæ per omnes ordines velut tenore uno pertinebat. Quemadmodum conducta omnia magno animo sunt, sic summa fide præbita, nec secus quam si ex opulento ærario, ut quondam, alerentur. Cum hi commeatus venerunt, Illiturgi oppidum ab Hasdrubale, ac Magone, et Hannibale, Bomilcaris filio, ob defectionem ad Romanos, oppugnabatur. Inter hæc trina " castra hostium Scipiones, cum in urbem sociorum magno certamine ac strage obsistentium pervenissent, frumentum, cujus inopia erat, advexerunt: cohortatique oppidanos, ut eodem animo monia tutarentur, quo pro se pugnantem Romanum exercitum vidissent, ad castra maxima oppugnanda, quibus Hasdrubal præerat, ducunt. Eodem et duo duces

teanei lectione, unum millia vocarent tumineo publico essent, veram lectionem feliciter invenisset. Antea in omnibus Edd. post principp. ad Gronovium, ex conjectura Vallæ legebatur : unum ne alii triennio eo publicani essent. Ad publico intelligendum esse negotio patet.' Stroth.-8 Legendum censet Sigon. ab hostium tempestatisque vi publico periculo tuta essent.-9 Secus quam ex emend. Valiæ: quicquam Mss. quicquam desideratum ac Edd. ante Gronov. qui conj. sequius quam. Mox pro alerentur conj. Rupert. darentur.—10 ‹ Ita Mss. longe plurimi optimique. Hamilcare Edd. omnes præter Stroth.' Rupert.—11 AI.