portam exaudiri prohibente. 47. Pugna ibi orta Arpini Hispanique milites ad Romanos transferunt signa, et impetrant ab iis, ut sine frande Punicum emittatur præsidium. Cn. Fulvius in fidem accipit equites CXII. nobiles Campanos, qui in castra ejus super Suessulam venerant : et Sempronius Tuditanus, alter prætor, Aternum expugnat. Romæ sævit incendium.

48. Scipiones amicitiam jungunt cum Syphace, Massylorum in Numidia rege et ex tribus eorum legatis unus, Q. Statorius centurio, apud regem remanet, ut rudem ad pedestria bella Numidarum gentem rei militaris artes doceat; duo in Hispaniam redeunt cum legatis regiis, qui et fidem accipiunt ab imperatoribus Romanis, et Numidas, magnam præsidiorum Punicorum partem, ad transitionem perliciunt. 49. Carthaginienses contra fœdus faciunt cum Gala, Massylorum in parte altera Numidiæ rege; cujus filius Masinissa Syphacem magno prælio devincit, et deinde in Maurusiis, ubi magnas ille brevi copias armaverat, ingenti gloria adversus eum gerit bellum. Scipiones Celtiberos (primum mercenarium militem, quem Romani habuere) eadem mercede, quam pacti cum Pœnis erant, ad se perducunt; et nobilissimos Hispanos supra ccc. in Italiam mittunt ad solicitandos populares, qui inter auxilia Hannibalis sunt,

1. Ur ex Campania in Bruttios reditum est, Hanno, adjutoribus et ducibus Bruttiis, Græcas urbes tentavit, eo facilius in societate manentes Romana, quod Bruttios, quos et oderant, et metuebant, Carthaginiensium partis factos cernebant. Rhegium primum tentatum est, diesque aliquot ibi nequicquam absumti. Interim Locrenses frumentum, Jignaque, et cetera necessaria usibus, ex agris in urbem rapere, etiam ne quid relictum prædæ hostibus esset: et in dies major omnibus portis multitudo effundi. Postremo ii modo relicti in urbe erant, qui reficere muros ac portas, telaque in propugnacula congerere cogebantur. In permixtam omnium ætatium ordinumque multitudinem, et vagantem in agris magna ex parte inermem, Hamilcar Pœnus' equites emisit; qui, violare quenquam vetiti, tantum,

1 III. Mss. quamvis non optimi Bomilcar P. quod recte forsan recepit

NOTE

a Græcas urbes] Intelligit colonias Græcorum, quæ in Magna Græcia, et Bruttiorum ora, Rhegium, Locros, Crotonem, &c.

b Locrenses] Diximus Locros fuisse ubi nunc Gierace in ulteriore Calabria: hos quidem una cum Crotone ad Hannibalem jam descivisse scriptum

2

nt excluderent ab urbe fuga dissipatos, turmas objecere. Dux ipse, loco superiore capto, unde agros urbemque posset conspicere, Bruttiorum cohortem adire muros atque evocare principes Locrensium ad colloquium jussit, et, pollicentes amicitiam Hannibalis, adhortari ad urbem tradendam. Bruttiis in colloquio nullius rei primo fides est: deinde ut Poenus apparuit in collibus, et refugientes pauci aliam omnem multitudinem in potestate hostium esse afferebant; tum, metu victi, consulturos se populum responderunt. Advocataque extemplo concione, cum et levissimus quisque novas res novamque societatem mallent,* et, quorum propinqui extra urbem interclusi ab hostibus erant, velut obsidibus datis, pigneratos haberent animos, pauci magis taciti probarent constantem fidem, quam probatam tueri auderent; haud dubio in speciem consensu fit ad Poenos deditio.' L. Atilio præfecto præsidii, quique cum eo milites Romani erant, clam in portum deductis atque impositis in naves, ut Rhegium deveherentur, Hamilcarem 5 Poenosque ea conditione, ut foedus extemplo æquis legibus fieret, in urbem acceperunt. Cujus rei prope non servata fides deditis est, cum Poenus dolo dimissum Romanum incusaret; Locrenses profugisse ipsum causarentur. Insecuti etiam equites sunt, si quo casu in freto æstus morari, aut deferre naves in terram posset. Et eos quidem, quos sequebantur, non sunt adepti: alias a Messana trajicientes freto Rhegium naves conspexerunt. Milites erant Romani, a Claudio prætore missi ad obtinendam urbem

tur.

"Initio Locrenses nihil credebant eorum quæ a Bruttiis per colloquium diceban

› Consensu, qui, licet coactus, attamen certus et voluntarius apparebat.

Stroth.' Rupert.-2 Superiore castra ponit, unde Edd. ante Gronov. qui capto ex ingenio dedit, cum plurimi optimique Mss. Tò ponit omittant.' Stroth3 Est desid. in Grut. Gronov. Doujat. Crevier.—4 Mallet Edd. ante Gronov.

NOTE

libro superiore. Veram ibi rem totam paucis in antecessum indicaverat Li

vius hic velut suo loco pluribus

narrat.

præsidio. Itaque Rhegio extemplo abscessum est. Locrensibus jussu Hannibalis data pax, ut liberi suis legibus viverent: urbs pateret Pœnis, portus in potestatem Locrensium esset: societas eo jure staret, ut Poenus Locrensem, Locrensisque Pœnum, pace ac bello juvaret.'

6

2. Sic a freto Pœni réducti, frementibus Bruttiis, quod Rhegium ac Locros, quas urbes direpturos se destinaverant, intactas reliquissent. Itaque per se ipsi, conscriptis armatisque juventutis suæ quindecim millibus, ad Crotonem oppugnandum pergunt ire; Græcam et ipsam urbem, et maritimam: plurimum accessurum opibus, si in ora maris urbem portu ac moenibus validam 7 tenuissent, credentes. Ea cura angebat, quod neque non arcessere ad auxilium Poenos satis audebant, ne quid non pro sociis egisse viderentur; et, si Poenus rursus magis arbiter pacis, quam adjutor belli, fuisset, ne in libertatem Crotonis, sicut ante Locrorum, frustra pugnaretur. Itaque optimum visum est, ad Hannibalem mitti legatos, caverique ab eo, ut receptus Croto Bruttiorum esset. Hannibal cum præsentium eam consultationem esse respondisset, et ad Hannonem eos rejecisset, ab Hannone nihil certi ablatum.8d Nec enim diripi volebant nobilem atque opulentam urbem: et sperabant, cum Bruttius oppugnaret, Poenos nec probare, nec

e

e Ad Rhegium oppidum imposito præsidio in fide retinendum: sic Pœni statim ex agro Rhegino discesserunt.

d Siculo ac vicino tractu.

eNe viderentur aliquid fecisse non tanquam socii.

Id deliberandum esse ab iis qui præsentes erant; non a se, qui a Bruttiis aberat.

-5 Bomilcarem Stroth.--6 Urbs pariter et portus in potestate Locr. Edd. ante Gronov. Sed et hic potestate retinuit, pro quo Crev. faventibus optimis Mss. potestatem recepit.' Stroth. Vid. Not. Var.

7 Si in ora maris portum ac urbem mænibus validam Edd. ante Drak.-8 H. 1. aptior videtur vulgata lectio allatum. Pro Hannone forte leg. hoc, ut illud e marg. irrepserit. Mox et post oppugnaret excidisse suspicor.' Rupert.—

NOTE

Urbs pateret Pœnis, portus, &c.] Lectio est Gronovii ex codice Puteano. Vulgo urbs pariter et Pœnis portus,

d Ab Hannone nihil certi ablatum [allatum] Gall. Hannon ne se declara point.

juvare eam oppugnationem appareret, eo maturius ad se defecturos. Crotone nec consilium unum inter populares, nec voluntas erat. Unus velut morbus invaserat omnes Italiæ civitates, ut plebes ab optimatibus dissentirent: 9 senatus Romanis faveret, plebs ad Poenos rem traheret. Eam dissensionem in urbe perfuga nuntiat Bruttiis; Aristomachum esse principem plebis, tradendæque auctorem urbis: et in vasta urbe lateque omnibus disjectis moenibus raras et stationes custodiasque senatorum esse.° Quacumque custodiant plebis homines, ea patere aditum. Auctore ac duce perfuga, Bruttii corona cinxerunt urbem: acceptique a plebe primo impetu locos" omnes, præter arcem, cepere. Arcem optimates tenebant, præparato jam ante ad talem casum perfugio. Eodem Aristomachus perfugit; tanquam Pœnis, non Bruttiis, auctor urbis tradendæ fuisset.

3. Urbs Croto murum in circuitu patentem duodecim millia passuum habuit, ante Pyrrhi in Italiam adventum. Post vastitatem eo bello factam vix pars dimidia habitabatur: flumen, quod medio oppido fluxerat, extra frequen

Sperabantque Hannibal atque Hanno, fore ut Crotoniate promtius ad Panorum partes accederent, si eos hinc impugnarent Bruttii, inde constaret Panos nec approbare nec adjuvare oppugnationem a Bruttiis cœptum.

9 Dissentiret Grut. Gronov. all.-10 'Ita pro vnlg. partitas stationes c. s. ac plebis esse ex emend. Gron. recepit Drak. quia pro partitas in Ms. Pet. paraset, et in pluribus aliis parasset legitur, verba autem ac plebis ab optimis membranis absunt, et satis intelligitur, ubi deficiant senatores, ibi plebem excubias egisse, præsertim cum subjungatur: quacumque (parte) custodiant plebis homines moenia.' Rupert. Vid. Not. Var.-11 Nescit liber optimus locos. Nesciunt et Voss, tresque Pall. Sed ex his unus omnia. Vossianus inter versus suprascriptum habet omnem, quod videtur verum, ut intelligas, urbem.' J. F. Gronov.

NOTE

e Lateque omnibus disjectis mœnibus] Conjicit Gronovius ex Puteano et Vossiano fuisse scriptum: in vasta urbe, laxaque omnibus disjectis manibus raras stationes custodiasque Senatorum

esse.

f Locos omnes, præter arcem, cepere] Optimi libri nesciunt locos, sed unus pro omnes habet omnia: alius superscriptum inter versus habet omnem, nempe urbem.

tia tectis loca præterfluebat; et arx 128 procul iis, quæ habitabantur. Sex millia aberath ab urbe nobile templum (ipsa urbe erat nobilius)" Laciniae Junonis, sanctum omnibus circa populis. Lucus ibi, frequenti sylva et proceris abietis arboribus septus, læta in medio pascua habuit, ubi omnis generis sacrum Deæ pascebatur pecus sine ullo pastore; separatimque egressi cujusque generis greges 14 nocte remeabant ad stabula, nunquam insidiis ferarum, non fraude violati hominum. Magni igitur fructus ex eo pecore capti, columnaque inde aurea solida facta et sacrata est: inclytumque templum, divitiis etiam, non tantum sanctitate, fuit. Ac miracula aliqua affingunt, ut plerumque 's tam insignibus locis. Fama est, aram esse in vestibulo templi, cujus cinerem nullus unquam moveat ventus.16 i

12' Et arx e conj. Salmas. In Ms. Put. et aros, quod ortum ex arcs, et cui voci manus alia superius addidit g ; unde et agros plerique Mss. In Edd. ante Gronov. muros ex emend. Vallæ. Pro extra vel pro et arx suspicari possis Esarus.' Rupert. Vid. Not. Var.-13 Sex millia aberat ab urbe nobile templum, ipsa urbe nobilius, vulgo legitur: sed omnes Mss. verbum erat post urbe adjiciunt. S. millia a. a. u. nobili t. (ipsa u. erat n.) L. dant Drak. Stroth. et Kreyssig. Lectio, nobile templum, orationi accommodatior videtur.' Doering. Vid. Not. Var.-14 Liber optimus ignorat greges, ut et qui bonitate illi proximi : sic autem illi : separatimque egressui cujusque generis nocte. Scribe separatique greges sui quique generis nocte remeabant.' J. F. Gronov.-15 Ita pro vulg. affinguntur plerumque substitui ex emend. Freinsh. et Jac. Gronov. qui etiam in dubium traxit verba seqq. Fama est.' Rupert.-16 Cujus cinerem nullo unquam moveri vento Gron. Crev. Drak. ex conjectura Gronovii, haud admodum necessaria. In vulgatum conspirant reliqui Edd. et Mss. fere omnes, nisi quod in bis sit movet, et in uno nullo unquam more rentos,

NOTE

& Præterfluebat ; et arx] Valla præterfluebat muros: scripti fere præterfluebat et agros. Puteanus habuit præterfluebat et aros, superscripto altera manu r g, ut esset, et garos. Non abs re conjiciebat Gronov. legendum Æsaros, pro et agros: est enim Esa. rus nomen amnis qui ad Crotonem influit in mare Ionium, testibus Strabone, Dionysio Afro, et Theocriti Scholiaste; qui amnis nomen adhuc retinet, et vulgo dicitur Esaro. Ipse tamen Gronov. veriorem putat Salmasii conjecturam, rejectis non im

merito ceteris scripturis, legentis, extra frequentia tectis loca præterfluebat : et arx procul iis quæ habitabantur ; scriptum enim fuerat et arcs: inde factum corrupte et aros.

b Sex millia aberat] Verior videtur hæc distantia Laciniæ Junonis a Crotone, ea quam designat Strabo, qui centum quinquaginta stadia numerat, hoc est, prope novemdecim millia passuum. De eo templo supra.

1 Nullus unquam moveat rentus] Mavult Gronov. nullo unquam moveri vento: qua lectione quod sit operæ pre