prius aut veterem deducere exercitum, quam cum legionibus 4 novis consul venisset. Sortiti consules provincias; Elio 5 Italia, Quinctio Macedonia evenit. Prætores L. Cornelius Merula urbanam, M. Claudius Siciliam, M. Porcius Sardiniam, 6 C. Helvius Galliam est sortitus. Dilectus inde haberi est cœptus; nam præter consulares exercitus prætoribus quoque 7 iussi scribere milites erant, Marcello in Siciliam quattuor millia peditum socium et Latini nominis et trecentos equites, Catoni in Sardiniam ex eodem genere militum duo millia 8 peditum, ducentos equites, ita ut ii prætores ambo, quum in provincias venissent, veteres dimitterent pedites equitesque. Attali deinde regis legatos in senatum consules introduxerunt. li regem classe sua copiisque omnibus terra marique rem Romanam iuvare, quæque imperarent Romani consules, impigre atque obedienter ad eam diem fecisse quum 10 exposuissent, vereri dixerunt, ne id præstare ei per Antiochum regem ultra non liceret; vacuum namque præsidiis navalibus 11 terrestribusque regnum Attali Antiochum invasisse. Itaque Attalum orare patres conscriptos, si sua classi suaque opera uti ad Macedonicum bellum vellent, mitterent ipsi præsidium ad regnum eius tutandum; si id nollent, ipsum ad sua defen12 denda cum classe ac reliquis copiis redire paterentur. Sena

9

tus legatis ita responderi iussit: Quod rex Attalus classe copiisque aliis duces Romanos iuvisset, id gratum senatui esse; 13 auxilia nec ipsos missuros Attalo adversus Antiochum, socium

et amicum populi Romani, nec Attali auxilia retenturos ultra, 14 quam regi commodum esset; semper populum Romanum alienis

rebus arbitrio alieno usum; et principium et finem in potestate 15 ipsorum, qui ope sua velint adiutos Romanos, esse. Legatos ad Antiochum missuros, qui nuntient, Attali naviumque eius et militum opera adversus Philippum communem hostem uti 16 populum Romanum; gratum eum facturum senatui, si regno Attali abstineat belloque absistat; æquum esse, socios et amicos populi Romani reges inter se quoque ipsos pacem

servare.

Consulem T. Quinctium, ita habito dilectu, ut eos fere legeret, qui in Hispania aut Africa meruissent, spectatæ virtutis milites, properantem in provinciam prodigia nuntiata atque eorum procuratio Romæ tenuerunt. De cælo tacta erant 2 via publica Veiis, forum et ædes Iovis Lanuvii, Herculis ædes Ardeæ, Capuæ murus et turres et ædes, quæ alba dicitur; cælum ardere visum erat Arretii; terra Velitris trium 3 iugerum spatio caverna ingenti desederat; Suessæ Auruncæ nuntiabant agnum cum duobus capitibus natum, et Sinuessæ porcum cum humano capite. Eorum prodigiorum causa sup- 4 plicatio unum diem habita, et consules rebus divinis operam dederunt, placatisque diis in provincias profecti sunt, Ælius 5 cum Helvio prætore in Galliam; exercitumque ab L. Lentulo acceptum, quem dimittere debebat, prætori tradidit, ipse novis legionibus, quas secum adduxerat, bellum gesturus; neque memorabilis rei quicquam gessit.

an,

9

[Et] T. Quinctius alter consul maturius, quam priores 6 soliti erant consules, a Brundisio quum transmisisset, Corcyram tenuit cum octo millibus peditum, equitibus octingentis. Ab 7 Corcyra in proxima Epiri quinqueremi traiecit et in castra Romana magnis itineribus contendit. Inde Villio dimisso, 8 paucos moratus dies, dum se copiæ ab Corcyra assequerentur, consilium habuit, utrum recto itinere per castra hostium vim facere conaretur ne tentata quidem re tanti laboris ac 9 periculi, per Dassaretios potius Lyncumque tuto circuitu Macedoniam intraret; vicissetque ea sententia, ni timuisset, ne, 10 quum a mari longius recessisset emisso e manibus hoste, si, quod antea fecerat, solitudinibus silvisque se tutari rex voluisset, sine ullo effectu æstas extraheretur. Utcunque esset igitur, 11 illo ipso tam iniquo loco aggredi hostem placuit. Sed magis fieri id placebat, quam, quomodo fieret, satis expediebant; diesque quadraginta sine ullo conatu sedentes in conspectu hostium absumpserant. Inde spes data Philippo est per Epirotarum gentem tentandæ pacis; habitoque consilio delecti ad 2 eam rem agendam Pausanias prætor et Alexander magister

10

11

equitum consulem et regem, ubi in artissimas ripas Aous co3 gitur amnis, in colloquium adduxerunt. Summa postulatorum consulis erat: præsidia ex civitatibus rex deduceret; iis, quorum agros urbesque populatus esset, redderet res, quæ com4 parerent; ceterorum æquo arbitrio æstimatio fieret. Philippus aliam aliarum civitatium condicionem esse respondit; quas ipse cepisset, eas liberaturum; quæ sibi traditæ a maioribus essent, earum hereditaria ac iusta possessione non excessurum; 5 si quas quererentur belli clades eæ civitates, cum quibus bellatum foret, arbitro, quo vellent, populorum, cum quibus 6 pax utrisque fuisset, se usurum. Consul nihil ad id quidem arbitro aut iudice opus esse dicere; cui enim non apparere, ab eo, qui prior arma intulisset, iniuriam ortam? nec Philippum ab ullis bello lacessitum, priorem vim omnibus fecisse. 7 Inde quum ageretur, quæ civitates liberandæ essent, Thessalos primos omnium nominavit consul. Ad id vero adeo accensus indignatione est rex, ut exclamaret:,,Quid victo gravius im8 perares, T. Quincti?" atque ita se ex colloquio proripuit; et temperatum ægre est, quin missilibus, quia dirempti medio 9 amni fuerant, pugnam inter se consererent. Postero die per

excursiones ab stationibus primo in planitie satis ad id pa10 tenti multa levia commissa proelia sunt; deinde recipientibus se regiis in arta et confragosa loca, aviditate accensi certa11 minis eo quoque Romani penetravere. Pro his ordo et militaris disciplina et genus armorum erat, aptum tegendis corporibus; pro hoste loca et catapultæ ballistæque in omnibus 12 prope rupibus quasi in muro dispositæ. Multis hinc atque illine vulneribus acceptis, quum etiam, ut in prælio iusto, aliquot cecidissent, nox pugnæ finem fecit.

Quum in hoc statu res esset, pastor quidam a Charopo 2 principe Epirotarum missus deducitur ad consulem. Is se in eo saltu, qui regiis tum teneretur castris, armentum pascere solitum ait omnes montium eorum anfractus callesque nosse; 3 si secum aliquos consul mittere velit, se non iniquo nec per4 difficili aditu super caput hostium eos educturum. Hæc ubi

consul audivit, percontatum ad Charopum mittit, satisne credendum super tanta re agresti censeret. Charopus renuntiari inbet, ita crederet, ut suæ potius omnia quam illius potestatis essent. Quum magis vellet credere quam auderet mixtumque 5 gaudio et metu animum gereret, auctoritate motus Charopi experiri spem oblatam statuit; et ut averteret rem ab suspi- 6 cione, biduo insequenti lacessere hostem, dispositis ab omni parte copiis succedentibusque integris in locum defessorum, non destitit. Quattuor millia inde lecta peditum et trecentos 7 equites tribuno militum tradit. Equites, quoad loca patiantur, ducere iubet; ubi ad invia equiti ventum sit, in planitie aliqua locari equitatum, pedites, qua dux monstraret viam, ire; ubi, ut polliceatur, super caput hostium perventum sit, fumo 8 dare signum, nec antea clamorem tollere, quam, ab se signo recepto, pugnam cœptam arbitrari posset. Nocte itinera fieri 9 iubet (et pernox forte luna erat); interdiu cibi quietisque sumeret tempus. Ducem promissis ingentibus oneratum, si fides exstet, vinctum tamen tribuno tradit. His copiis ita 10 dimissis, eo intentius Romanus undique instat apud stationes. Interim die tertio quum verticem, quem petierant, Romani 12 cepisse ac tenere se fumo significarent, tum vero, trifariam divisis copiis, consul valle media cum militum robore succedit, cornua dextra lævaque admovet castris; nec segnius hostes obviam eunt. Et dum aviditate certaminis provecti extra 2 munitiones pugnant, haud paulo superior est Romanus miles et virtute et scientia et genere armorum; postquam, multis 3 vulneratis interfectisque, recepere se regii in loca aut munimento aut natura tuta, verterat periculum in Romanos, temere in loca iniqua nec faciles ad receptum angustias progressos; neque impunita temeritate inde recepissent sese, ni clamor 4 primum ab tergo auditus, dein pugna etiam cœpta amentes repentino terrore regios fecisset. Pars in fugam effusi sunt; 5 pars, magis quia locus fugæ deerat, quam quod animi satis esset ad pugnam, quum substitissent, ab hoste et a fronte et ab tergo urgente circumventi sunt.

Deleri totus exercitus 6

13

7 potuit, si fugientes persecuti victores essent; sed equitem angustiæ locorumque asperitas, peditem armorum gravitas impe8 diit. Rex primo effuse ac sine respectu fugit; dein, quinque millium spatium progressus, quum ex iniquitate locorum, id quod erat, suspicatus esset, sequi non posse hostem, substitit in tumulo quodam, dimisitque suos per omnia iuga vallesque, 9 qui palatos in unum colligerent. Non plus duobus millibus hominum amissis, cetera omnis multitudo, velut signum aliquod secuta, in unum quum convenisset, frequenti agmine 10 petunt Thessaliam. Romani, quoad tutum fuit, insecuti cædentes spoliantesque casos, castra regia, etiam sine defensoribus difficili aditu, diripiunt. Atque ea nocte in suis castris manserunt; postero die consul per ipsas angustias, quas inter valle se flumen insinuat, hostem sequitur.

2 Rex primo die ad Castra Pyrrhi pervenit; locus, quem ita vocant, est in Triphylia terræ Molottidis; inde postero die (ingens iter agmini, sed metus urgebat) in montes Lyncon 3 perrexit. Ipsi Epiri sunt, interiecti Macedoniæ Thessaliæque; latus, quod vergit in Thessaliam, oriens spectat, septentrio a Macedonia obiicitur. Vestiti frequentibus silvis sunt; iuga 4 summa campos patentes aquasque perennes habent. Ibi stativis rex per aliquot dies habitis fluctuatus animo est, utrum protinus in regnum se reciperet an præverti in Thessaliam 5 posset. Inclinavit sententia, ut in Thessaliam agmen demitteret, Triccamque proximis limitibus petit. Inde obvias urbes 6 raptim peragravit. Homines, qui sequi possent, sedibus excibat; oppida incendebat. Rerum suarum, quas possent, ferendarum secum dominis ius fiebat; cetera militis præda erat; 7 nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam 8 fuit, quam quæ ab sociis patiebantur. Hæc etiam facienti Philippo acerba erant, sed e terra mox futura hostium cor9 pora saltem eripere sociorum volebat. Ita evastata oppida sunt Phacium, Iresiæ, Euhydrium, Eretria, Palæpharsalus. Pheras quum peteret, exclusus, quia res egebat mora, si expugnare vellet, nec tempus erat, omisso incepto in Macedoniam 10 transcendit; nam etiam Ætolos appropinquare fama erat. Qui,