consulum prætorumque actum. Consules binas legiones scribere iussi, veteres dimittere exercitus. Sulpicio, cui novum ac magni 6 nominis bellum decretum erat, permissum, ut de exercitu, quem P. Scipio ex Africa deportasset, voluntarios, quos posset, duceret; invitum ne quem militem veterem ducendi ius esset. Prætoribus 7 L. Furio Purpurioni et Q. Minucio Rufo quina millia socium Latini nominis consules darent, quibus præsidiis alter Galliam, alter Bruttios provinciam obtineret. Q. Fulvius Gillo ipse 8 iussus ex eo exercitu, quem P. Ælius consul habuisset, ut quisque minime multa stipendia haberet, legere, donec et ipse quinque millia socium ac nominis Latini effecisset; id præsidii Siciliæ provinciæ esset. M. Valerio Faltoni, qui prætor priore 9 anno Campaniam provinciam habuerat, prorogatum in annum imperium est, uti proprætor in Sardiniam traiiceret; is quoque 10 de exercitu, qui ibi esset, quinque millia socium nominis Latini, qui eorum minime multa stipendia haberent, legeret. Et consules duas urbanas legiones scribere iussi, quæ, si quo 11 res posceret, multis in Italia contactis gentibus Punici belli societate iraque inde tumentibus, mitterentur. Sex legionibus Romanis eo anno usura res publica erat.

In ipso apparatu belli legati a rege Ptolemæo venerunt, qui nuntiarent, Athenienses adversus Philippum petisse ab rege auxilium; ceterum, etsi communes socii sint, tamen nisi ex 2 auctoritate populi Romani neque classem neque exercitum defendendi aut oppugnandi cuiusquam causa regem in Græciam missurum esse; vel quieturum eum in regno, si populo Romano 3 socios defendere libeat, vel Romanos quiescere, si malint, passurum atque ipsum auxilia, quæ facile adversus Philippum tueri Athenas possent, missurum. Gratiæ regi ab senatu 4 actæ responsumque, tutari socios populo Romano in animo esse; si qua re ad id bellum opus sit, indicaturos regi, regnique eius opes scire subsidia firma ac fidelia suæ rei publicæ esse. Munera deinde legatis in singulos quinum millium æris ex 5 senatus consulto missa.

Quum dilectum consules haberent pararentque, quæ ad

9

10

bellum opus essent, civitas religiosa, in principiis maxime 6 novorum bellorum, supplicationibus habitis iam et obsecratione circa omnia pulvinaria facta, ne quid prætermitteretur, quod aliquando factum esset, ludos Iovi donumque vovere consulem, 7 cui provincia Macedonia evenisset, iussit. Moram voto publico Licinius pontifex maximus attulit, qui negavit ex incerta pecunia vovere licere; ex certa voveri debere, quia ea pecunia non posset in bellum usui esse seponique statim deberet nec cum alia pecunia misceri; quod si factum esset, 8 votum rite solvi non posse. Quanquam et res et auctor movebat, tamen ad collegium pontificum referre consul iussus, si posset recte votum incertæ pecuniæ suscipi. Posse, rec9 tiusque etiam esse, pontifices decreverunt. Vovit in eadem verba consul, præeunte maximo pontifice, quibus antea quin10 quennalia vota suscipi solita erant, præterquam quod tanta pecunia, quantam tum, quum solveretur, senatus censuisset, ludos donaque facturum vovit. Octies ante ludi magni de certa pecunia voti erant; hi primi de incerta.

Omnium animis in bellum Macedonicum versis, repente nihil minus eo tempore timentibus Gallici tumultus fama exorta. 2 Insubres Cenomanique et Boii, excitis Celinibus Ilvatibusque et ceteris Ligustinis populis, Hamilcare Pœno duce, qui in iis locis de Hasdrubalis exercitu substiterat, Placentiam inva3 serant; et direpta urbe ac per iram magna ex parte incensa, vix duobus millibus hominum inter incendia ruinasque relictis, 4 traiecto Pado ad Cremonam diripiendam pergunt. Vicinæ urbis audita clades spatium colonis dedit ad claudendas portas præsidiaque per muros disponenda, ut obsiderentur tamen prius, quam expugnarentur, nuntiosque mitterent ad prætorem Ro5 manum. L. Furius Purpurio tum provinciæ præerat, cetero ex senatus consulto exercitu dimisso præter quinque millia socium ac Latini nominis; cum iis copiis in proxima regione provinciæ circa Ariminum substiterat. Is tum senatui scripsit, 6 quo in tumultu provincia esset; duarum coloniarum, quæ ingentem illam tempestatem Punici belli subterfugissent, alteram 7 captam ac direptam ab hostibus, alteram oppugnari; nec in

exercitu suo satis præsidii colonis laborantibus fore, nisi quinque millia socium quadraginta millibus hostium (tot enim in armis esse) trucidanda obiicere velit, et tanta sua clade iam inflatos excidio coloniæ Romanæ augeri hostium animos. His litteris recitatis decreverunt, ut C. Aurelius consul exer- 11 citum, cui in Etruriam ad conveniendum diem edixerat, Arimini eadem die adesse iuberet, et aut ipse, si per commodum 2 rei publicæ posset, ad opprimendum Gallicum tumultum proficisceretur, aut Q. Minucio*) prætori scriberet, ut, quum ad 3 eum legiones ex Etruria venissent, missis in vicem earum quinque millibus sociorum, quæ interim Etruriæ præsidio essent, proficisceretur ipse ad coloniam liberandam obsidione. Legatos 4 item mittendos in Africam censuerunt, eosdem Carthaginem, eosdem in Numidiam ad Masinissam, Carthaginem, ut nuntiarent, civem eorum Hamilcarem relictum in Gallia (haud sa- 5 tis scire, ex Hasdrubalis prius an ex Magonis postea exercitu), bellum contra fœdus facere, exercitus Gallorum Ligurumque 6 excivisse ad arma contra populum Romanum; eum, si pax placeret, revocandum illis et dedendum populo Romano esse. Simul nuntiare iussi, perfugas sibi non omnes redditos esse 7 ac magnam partem eorum palam Carthagini obversari dici; quos comprehendi conquirique debere, ut sibi ex fœdere restituantur. Hæc ad Carthaginienses mandata. Masinissæ 8 gratulari iussi, quod non patrium modo recuperasset regnum, sed parte florentissima Syphacis finium adiecta etiam auxisset. Nuntiare præterea iussi, bellum cum rege Philippo susceptum, 9 quod Carthaginienses auxiliis iuvisset, iniuriasque inferendo 10 sociis populi Romani, flagrante bello Italia, coegisset classes exercitusque in Græciam mitti, et distinendo copias causa in primis fuisset serius in Africam traiiciendi; peterentque, ut ad id bellum mitteret auxilia Numidarum equitum. Dona ampla 11 data, quæ ferrent regi, vasa aurea argenteaque, toga purpurea et palmata tunica cum eburneo scipione et toga prætexta cum curuli sella; iussique polliceri, si quid eis ad firmandum 12

*) L. Furio scribi debuit; nisi nomen a librario additum est.

12

augendumque regnum opus esse indicasset, enixe id populum Romanum merito eius præstaturum.

13 Verminæ quoque Syphacis filii legati per eos dies senatum adierunt, excusantes errorem adolescentiamque et culpam om14 nem in fraudem Carthaginiensium avertentes: et Masinissam Romanis ex hoste amicum factum; Verminam quoque annisurum, ne officiis in populum Romanum aut a Masinissa aut ab ullo alio vincatur; petere, ut rex sociusque et amicus ab senatu 15 appellaretur. Responsum legatis est, et patrem eius Syphacem sine causa ex socio et amico hostem repente populi Romani factum, et eum ipsum rudimentum adolescentiæ bello lacessentem 16 Romanos posuisse. Itaque pacem illi prius petendam ab populo Romano esse, quam ut rex sociusque et amicus appelletur; nominis eius honorem pro magnis erga se regum meritis dare 17 populum Romanum consuesse. Legatos Romanos in Africa fore, quibus mandaturum senatum, ut Verminæ pacis dent leges, liberum arbitrium eius populo Romano permittenti; si quid ad eas addi, demi mutarive vellet, rursus ab senatu ei 18 postulandum fore. Legati cum iis mandatis in Africam missi C. Terentius Varro, Sp. Lucretius, Cn. Octavius; quinqueremes singulis datæ.

Litteræ deinde in senatu recitatæ sunt Q. Minucii prætoris, cui Bruttii provincia erat, pecuniam Locris ex Proserpinæ thesauris nocte clam sublatam, nec, ad quos pertineat facinus, 2 vestigia ulla exstare. Indigne passus senatus, non cessari ab sacrilegiis, et ne Pleminium quidem, tam clarum recensque 3 noxæ simul ac pœnæ exemplum, homines deterrere. C. Aurelio consuli negotium datum, ut ad prætorem in Bruttios scriberet, senatui placere, quæstionem de expilatis thesauris eodem exemplo haberi, quo M. Pomponius prætor triennio ante habuisset; 4 quæ inventa pecunia esset, reponi; si quo minus inventum foret, expleri, ac piacularia, si videretur, sicut ante pontifices censuis5 sent, fieri. Curam expiandæ violationis eius templi prodigia etiam sub idem tempus pluribus locis nuntiata accenderunt. In Lucanis cælum arsisse afferebant, Priverni sereno per diem

totum rubrum solem fuisse, Lanuvii templo Sospitæ Iunonis 6 nocte strepitum ingentem exortum. Iam animalium obsceni fetus pluribus locis nuntiabantur: in Sabinis incertus infans natus, masculus an femina esset; alter sedecim iam annorum item ambiguo sexu inventus; Frusinone agnus cum suillo 7 capite, Sinuessæ porcus cum capite humano natus, in Lucanis in agro publico eculeus cum quinque pedibus. Fœda omnia 8 et deformia errantisque in alienos fetus naturæ visa; ante omnia abominati semimares, iussique in mare extemplo deportari, sicut proxime, C. Claudio, M. Livio consulibus, deportatus similis prodigii fetus erat. Nihilo minus decemviros 9 adire libros de portento eo iusserunt. Decemviri ex libris res divinas easdem, quæ proxime secundum id prodigium factæ essent, imperarunt. Carmen præterea ab ter novenis virginibus cani per urbem iusserunt, donumque Iunoni reginæ ferri. Ea 10 uti fierent, C. Aurelius consul ex decemvirorum responso curavit; carmen, sicut patrum memoria Livius, ita tum condidit P. Licinius Tegula.

Expiatis omnibus religionibus (nam etiam Locris sacri- 13 legium pervestigatum ab Q. Minucio erat, pecuniaque ex bonis noxiorum in thesauros reposita), quum consules in provincias proficisci vellent, privati frequentes, quibus ex pecunia, quam 2 M. Valerio, M. Claudio consulibus mutuam dederant, tertia pensio debebatur eo anno, adierunt senatum, quia consules, 3 quum ad novum bellum, quod magna classe magnisque exercitibus gerendum esset, vix ærarium sufficeret, negaverant esse, unde iis in præsentia solveretur. Senatus querentes eos non 4 sustinuit: si in Punicum bellum pecunia data in Macedonicum quoque bellum uti res publica vellet, aliis ex aliis orientibus bellis, quid aliud quam publicatam pro beneficio tanquam noxia suam pecuniam fore? Quum et privati æquum postu- 5 larent, nec tamen solvendo ære alieno res publica esset, quod medium inter æquum et utile erat, decreverunt, ut, quoniam 6 magna pars eorum agros vulgo venales esse diceret et sibimet emptis opus esse, agri publici, qui intra quinquagesimum lapidem