Immagini della pagina
PDF
ePub

Capuam exercitum admoveret: ad eam oppugnandam novos exercitus scribi Romae, nec ullius urbis defectioni magis infensos eorum animos esse. id quia tam trepide nuntiabant, 3 maturandum Hannibal ratus, ne praevenirent Romani, profectus Arpis ad Tifata in veteribus castris super Capuam consedit. inde Numidis Hispanisque ad praesidium simul castro- 4 rum simul Capuae relictis cum cetero exercitu ad lacum Averni per speciem sacrificandi, re ipsa, ut temptaret Puteolos quodque ibi praesidium erat, descendit. Maximus, postquam Han- 5 nibalem Arpis profectum et regredi in Campaniam adlatum est, nec die nec nocte intermisso itinere ad exercitum redit et Ti. 6 Gracchum ab Luceria Beneventum copias admovere, Q. Fabium praetorem is filius consulis erat ad Luceriam Graccho succedere iubet. In Siciliam eodem tempore duo prae- 7 tores profecti, P. Cornelius ad exercitum, T. Otacilius, qui maritimae orae reique navali praeesset. et ceteri in suas quis- 8 que provincias profecti; et quibus prorogatum imperium erat, easdem quas priori anno regiones obtinuerunt.

-

Ad Hannibalem, cum ad lacum Averni esset, quinque no- 13 biles iuvenes ab Tarento venerunt, partim ad Trasumennum lacum partim ad Cannas capti dimissique domos cum eadem comitate, qua usus adversus omnes Romanorum socios Poenus fuerat. ei memores beneficiorum eius perpulisse magnam par- 2 tem se iuventutis Tarentinae referunt, ut Hannibalis amicitiam ac societatem quam populi Romani mallent, legatosque ab suis missos rogare Hannibalem, ut exercitum propius Tarentum admoveat. si signa eius, si castra conspecta a Tarento 3

venerunt, wo das orantes, gleich oraturi, weniger auffällt als in Verbindung mit mittere, wie es gleichfalls oft gefunden wird z. B. 25, 13, 2 legatos ad Hannibalem miserunt orantes, ut.., wo orantes Acc. ist nach 21, 6, 2 legati Romam missi auxilium orantes.

zu

corum] erklärt der Zusammenhang. 3. Arpis] ebenso § 5. Nach Liv. Sprachgebrauch wäre ab Arpis das gewöhnliche; denn L. setzt Städtenamen vorwiegend a und ab hinzu (Cicero u. Caesar fast immer ohne Präp., wenn sie nicht die Umgegend einer Stadt bezeichnen); so § 6 ab Luceria. 13, 1 ab Tarento u. sonst; doch s. 30, 11.

Tifata] mons imminens Capuae (26, 5, 4), 7, 29, 6 inminentes Capuae colles genannt.

4. ad lacum Averni] ebenso 13, 1.

20, 14; ad lacum Timavi 41, 1, 2, wie auch Fluss- und Bergnamen (13, 6 ad Miseni promunturium. 41, 4 ad montem Victoriae) bisweilen im Genet. hinzugefügt werden. Der Avernersee spielte im Aberglauben des Volkes eine grosse Rolle, indem man dorthin den Eingang zur Unterwelt versetzte.

6. ad Luceriam] hinzugesetzt wie 45, 17, 5 alterum succedere C. Licinio in Galliam oportet: 'in die Gegend um L.', wie 14, 1 ad Beneventum; 17, 1 ad Nolam.

13. 1. Poenus] Hannibal s. zu 47, 7.

2. propius] wie 41, 4 propius pacata loca castra communivere; mit auffälliger Anastrophe 23, 46, 9 Capuam propius movit castra. Auch proxime regiert bei L. stets den Acc., s. 48, 11.

sint, haud ullam intercessuram moram, quin urbs in potestatem eius tradatur: in potestate iuniorum plebem, in manu ple4 bis rem Tarentinam esse. Hannibal conlaudatos eos oneratosque ingentibus promissis domum ad coepta maturanda redire iubet: se in tempore adfuturum esse. hac cum spe dimissi 5 Tarentini. ipsum ingens cupido incesserat Tarenti potiundi. urbem esse videbat cum opulentam nobilemque tum maritimam et in Macedoniam opportune versam, regemque Philippum hunc portum, si transiret in Italiam, quoniam Brundisium Romani 6 haberent, petiturum. sacro inde perpetrato, ad quod venerat, et, dum ibi moratur, pervastato agro Cumano usque ad Miseni promunturium, Puteolos repente agmen convertit ad op7 primendum praesidium Romanum. sex milia hominum erant, et locus munimento quoque, non natura modo tutus. triduum ibi moratus Poenus ab omni parte temptato praesidio, deinde, ut nihil procedebat, ad populandum agrum Neapolitanum ma8 gis ira quam potiundae urbis spe processit. adventu eius in propincum agrum mota Nolana est plebs, iam diu aversa ab Romanis et infesta senatui suo. itaque legati ad arcessendum Hannibalem cum haud dubio promisso tradendae urbis vene9 runt. praevenit inceptum eorum Marcellus consul a primoribus accitus. die uno Suessulam a Calibus, cum Vulturnus amnis 10 traicientem moratus esset, contenderat; inde proxima nocte sex milia peditum equites quingentos, qui praesidio senatui essent, Nolam intromisit. et uti a consule omnia inpigre facta sunt ad praeoccupandam Nolam, ita Hannibal tempus terebat, bis iam ante nequiquam temptata re segnior ad credendum Nolanis factus. Iisdem diebus et Q. Fabius consul ad Casilinum temptan

11

14

[blocks in formation]

5. incesserat] ipsum cupido incesserat (wofür L. auch i. c. ceperat sagt) ist die bei L. stehende Construction mit Ausnahme von 4, 57, 10, wo sich der Dativ findet: cura patribus incessit.

regemque] que ist hier folgernd 'und daher' wie 25, 11 'und sofort'; 31, 11 u. 32, 9 'und somit'; 45, 14 explicativ 'und zwar’.

7. ut procedebat] s. zu 1, 6.
processit] s. zu 19, 6.

temptato praesidio] ist dem mo-
ratus coordiniert, deutsch mit 'und'
anzuschliessen; deinde folgt dem
moratus wie 21, 50, 8 transgressus
gratulatus precatusque
tum deinde insulae exposuit.

sta

9. cum] obgleich': durch diesen Zusatz wird die an sich bedeutende Leistung des römischen Heeres noch erhöht.

11. segnior ad] vgl. 44, 12, 4 praetor segnior ad alia factus consilia erat. ad nach einem Adj. drückt die Beziehung aus, in welcher das Adj. statt hat: ein Graecismus (nçós), den L. sehr oft anwendet (auch Cic., und facilis ad intellegendum ist ganz gewöhnlich); vgl. 26, 16, 3 virum se fortissimum ab nequaquam pari ad virtutem occidi. Auch eine innere Beziehung zu lebenden Wesen bezeichnet ad und ist dann oft apud, z. B. 32, 2 ad militare genus omne partemque magnam plebis invisum esse nomen Romanum.

=

14. Gracchus und Hanno nähern sich Benevent. An

dum, quod praesidio Punico tenebatur, venit, et ad Beneventum velut ex composito parte altera Hanno ex Bruttiis cum magna peditum equitumque manu, altera Ti. Gracchus ab Luceria accessit. qui primo oppidum intravit, deinde, ut Hanno- 2 nem tria milia ferme ab urbe ad Calorem fluvium castra posuisse et inde agrum populari audivit, et ipse egressus moenibus mille ferme passus ab hoste castra locat. ibi contionem militum habuit. legiones magna ex parte volonum habebat, 3 qui iam alterum annum libertatem tacite mereri quam postulare palam maluerant. senserat tamen hibernis egrediens murmur in agmine esse quaerentium, en umquam liberi militaturi essent, scripseratque senatui non tam quid desiderarent, quam 4 quid meruissent: bona fortique opera eorum se ad eam diem usum, neque ad exemplum iusti militis quicquam eis praeter libertatem deesse. de eo permissum ipsi erat, faceret quod e 5 re publica duceret esse. itaque priusquam cum hoste manum consereret, pronuntiat tempus venisse eis libertatis, quam diu sperassent, potiundae. postero die signis conlatis dimicatu- 6 rum puro ac patenti campo, ubi sine ullo insidiarum metu vera virtute geri res posset. qui caput hostis rettulisset, eum 7

sprache des ersteren an die volones.

2. tria milia] mit Ergänzung von passuum, wie 3, 3 u. sonst.

Calor] ein Nebenfluss des Volturnus, an welchem Beneventum liegt.

et ipse] gehört zu castra 1., er bezieht gleichfalls ein Lager. contionem] der Zweck derselben wird § 5 mit itaque angegeben.

3. volonum] s. 10, 3 ubi cum volonum exercitu erat.

murmur quaerentium] solche (bei L. häufige) Gen. Plur. des Part. Praes. sucht man deutsch durch abstracte Subst. wiederzugeben; murm. wird Adj. 'halblaut'.

en militaturi essent] in der Form unwilliger Frage einen lebhaften Wunsch ausdrückend; stets bei L. en umquam, eine Wendung des Gesprächtons. Vor quis u. quid wird en zu ec und verbindet sich mit denselben zu einem Worte.

[blocks in formation]

forti ac fideli resp. usa est; ebenso 23, 46, 6. fortis u. fidelis sind diejenigen Bezeichnungen, mit welchen Bundesgenossen belobt zu werden pflegen. Der Loskauf der bei Cannae gefangen genommenen Römer widerräth Manlius Torquatus mit den Worten (22, 60, 20) quem ad modum hi boni fidelesque (nam fortes ne ipsi quidem dixerint) cives esse possunt?

iusti] wie 41, 5 cum iusto exercitu advenit; vgl. 25, 1,3 iusti ducis speciem nactus; wir volksthümlich ein richtiger'. :

5. permittere de] bei L. nicht selten, doch meist ohne abhängigen Satz (wie hier faceret); vgl. § 8 u. 28, 45, 2 Fulvius postulavit a consule, ut palam in senatu diceret, permitteretne patribus, ut de provinciis decernerent u. ebd. § 6 consul senatui de provinciis permittit.

[blocks in formation]

se extemplo liberum iussurum esse; qui loco cessisset, in eum 8 servili supplicio animadversurum; suam cuique fortunam in manu esse. libertatis auctorem eis non se fore solum, sed consulem M. Marcellum, sed universos patres, quos consultos 9 ab se de libertate eorum sibi permisisse. litteras inde consulis ac senatus consultum recitavit. ad quae clamor cum ingenti adsensu est sublatus. pugnam poscebant, signumque ut 10 daret extemplo ferociter instabant. Gracchus proelio in posterum diem pronuntiato contionem dimisit. milites laeti, praecipue quibus merces navatae in unum diem operae libertas futura erat, armis expediendis quod relicum erat diei consumunt. 15 postero die ubi signa coeperunt canere, primi omnium parati instructique ad praetorium conveniunt. sole orto Gracchus in aciem copias educit; nec hostes moram dimicandi fecerunt. 2 decem septem milia peditum erant, maxima ex parte Bruttii ac Lucani, equites mille ducenti, inter quos pauci admodum 3 Italici, ceteri Numidae fere omnes Maurique. pugnatum est et acriter et diu; quattuor horis neutro inclinata est pugna. nec alia magis Romanum impediebat res quam capita hostium 4 pretia libertatis facta: nam ut quisque hostem inpigre occiderat,

7. iussurum esse] iubere bellum, legem u. a. bezeichnet die Entscheidung des populus; hier wählt Gracchus diesen feierlichen Ausdruck statt velle, weil er bei der bevorstehenden Handlung der Vertreter des Volkswillens ist; übrigens ist esse zu liberum zu ergänzen, vgl. 16, 9.

loco cessisset] locus ist die dem einzelnen Soldaten angewiesene Stellung in der Schlachtreihe oder der Posten überhaupt, welchen er ohne höchste Schande und harte Strafe nicht preisgeben darf (loco cedere, locum deserere, Gegensatz in loco manere; 37, 4 nec loco suo miles abscedebat); daher sagt Pinarius von seinem Standpunkt als praefectus 37, 9: praesidio decedere apud Romanos capital est, und Sallust lobt an den Soldaten des Catilina (C. 61, 2) in der Schlacht bei Pistoria: quem quisque vivus pugnando locum ceperat, eum amissa anima corpore tegebat.

servili supplicio] war das Leben verwirkt, so wurde der freie Römer mit dem Beile hingerichtet, der Sklave an das Kreuz geschlagen. 8. sed sed] wie 8, 34, 7 non

[blocks in formation]

9. ad quae] ad oft die äussere Veranlassung ausdrückend auf etwas hin, bei'; so 30, 5. 31, 4. 37, 1.

=

10. consumunt] Constr. wie 25, 37, 7 omne inde tempus muniendis castris convehendisque commeatibus consumpsit; ebenso wird absumere gebraucht (20, 14).

15-16. Schlacht bei Benevent. Die Sklaven frei. Siegesjubel in Benevent.

1. signa c. canere] 'ertönen'; so (46, 2) oder signa concinunt (30, 5, 2) heisst es bei L. oft; anders ist 46, 6 canere ‘blasen' (nämlich cornu).

primi conv.] wer diese ersten waren, ergiebt der Zusammenhang. parati instructique] eine häufige Verbindung; s. 37, 4. 40, 5.

2. decem septem] vgl. septem decem 49, 1, wofür L. sonst auch decem et septem sagt, z. B. 28, 4, 6 decem et septem naves, und seltener in zusammengezogener Form septemdecim (22, 57, 9).

primum capite aegre inter turbam tumultumque abscidendo terebat tempus; deinde occupata dextra tenendo caput fortissimus quisque pugnator esse desierat, segnibus ac timidis tradita pugna erat. quod ubi tribuni militum Graccho nuntiave- 5 runt, neminem stantem iam vulnerari hostem, carnificari iacentes, et in dextris militum pro gladiis humana capita esse, signum dari propere iussit, proicerent capita invaderentque hostem: claram satis et insignem virtutem esse nec dubiam 6 libertatem futuram strenuis viris. tum redintegrata pugna est, et eques etiam in hostes emissus. quibus cum inpigre Numidae 7 occurrissent, nec segnior equitum quam peditum pugna esset, iterum in dubium adducta res. cum utrimque duces, Romanus Bruttium Lucanumque totiens a maioribus suis victos subactosque, Poenus mancipia Romana et ex ergastulo militem verbis obtereret, postremo pronuntiat Gracchus esse nihil, quod 8 de libertate sperarent, nisi eo die fusi fugatique hostes essent. ea demum vox ita animos accendit, ut renovato clamore, 16 velut alii repente facti, tanta vi se in hostem intulerint, ut sustineri ultra non possent. primo antesignani Poenorum, dein 2 signa perturbata, postremo tota inpulsa acies; inde haud dubie

4. turbam tumultumque] Allitteration; ebenso 25, 4, 10; tumultus ac trepidatio 25, 13, 10. Vgl. 35, 2 diruit ac diripit. 38, 8 lacus lucosque. pugnator] ist an. slo. in der ganzen class. Latinität.

5. quod ubi] quod ist Obj. zu nuntiav., welches hinterher durch den Acc. c. inf. näher erklärt wird; ebenso 37, 5 u. öfter. L. liebt die Wendung aber so sehr, dass sich bie Bedeutung des quod im Gebrauche abschwächt und wie in quod si u. a. bloss die Verbindung mit dem Vorhergehenden anzeigt; z. B. 6, 8, 2 quod ubi videre ipsum Camillum vadentem in hostes, procurrunt.

carnificari] an. slo. mit verächtlichem Sinne (Asyndeton adversativum).

signum dare] die 'Ordre' geben, oft von L. im Sinne des einfachen edicere gebraucht; z. B. 27, 1, 8 signo equitibus dato, ut circumvecti pars castra hostium, pars terga trepidantium invaderent.

7. quibus] weil eques vorher collectiv gesetzt ist.

ex ergastulo militem] Stellung wie 3, 1.

mancipia Romana verbis obtereret] eine kurze (prägnante) Ausdrucksweise statt Romanos obterendo mancipia esse diceret; denn nicht die mancipia, sondern die Römer werden herabgesetzt als manc. Ebenso 23, 43, 10 populi Romani obterit ut senescentem cum viribus maiestatem, kurz statt: maiestatem obterit eamque senescere dicit.

16. 1. demum] deutet an, dass die vorhergehenden Worte keinen besonderen Eindruck gemacht haben.

accendit] im figürlichen Gebrauch des Wortes entflammen' gebraucht L. stets accendere, nicht incendere; letzteres nur an 3 Stellen der 1. Dekade, in welchem der Sprachgebrauch des L. noch schwankt. Also accensus ira, odio, spe, amore u. s. W.; accendere animos, certamen, proelium u. a.

2. antesignani] L. überträgt die römische Heeresaufstellung auf die Punier; antes. sind hastati u. principes; die signa stehen unter Deckung der Triarier und werden mit ihnen zugleich in Verwirrung gebracht; (signa also die Fähnlein' oder 'die bei den Fahnen'); die tota acies umfasst noch velites und equites.

« IndietroContinua »