Immagini della pagina
PDF
ePub

Scipio in tumulum, quem Mercuri vocant, animadvertit, multis partibus nudata defensoribus moenia esse, omnes e castris 7 excitos ire ad oppugnandum et ferre scalas iubet. ipse trium prae se iuvenum validorum scutis oppositis ingens enim iam vis omnis generis telorum e muris volabat ad urbem 8 succedit, hortatur, imperat quae in rem sunt, quodque plurimum ad accendendos militum animos intererat, testis specta9 torque virtutis atque ignaviae cuiusque adest. itaque in vulnera ac tela ruunt, neque illos muri neque superstantes armati 10 arcere queunt, quin certatim ascendant. et ab navibus eodem tempore ea, quae mari adluitur, pars urbis oppugnari coepta est. ceterum tumultus inde maior quam vis adhiberi poterat. 11 dum applicant, dum raptim exponunt scalas militesque, dum qua cuique proximum est in terram evadere properant, ipsa 45 festinatione et certamine alii alios impediunt. inter haec repleverat iam Poenus armatis muros, et vis magna ex ingenti 2 copia congesta telorum suppeditabat. sed neque viri nec tela nec quicquam aliud aeque quam moenia ipsa sese defendebant. rarae enim scalae altitudini aequari poterant, et quo quaeque 3 altiores, eo infirmiores erant. itaque cum summus quisque evadere non posset, subirent tamen alii, onere ipso frange

Relativsatzes dem Gedanken nach noch einmal wiederholt, z. B. 25, 28, 1 quae ubi — sunt nuntiata, Epicyden Syracusis excessisse u. ö.

quem Mercurii vocant] Auch dieser Hügel ist in der c. 42 gegebenen Stadtbeschreibung nicht erwähnt.

ferre scalas] Sturmleitern mitnehmen; wie signa ferre gebildet; 24, 46, 2 scalas ferre. 27, 15, 6. 28, 3, 6 u. o.; vom eigentlichen Anlegen der Leitern heifst es erigere scalas ad muros. 28, 19, 18; auch admovere, apponere scalas. 7, 16, 6. 37, 5, 1.

7. prae se] prae geht von der Grundbedeutung: sich räumlich vor etwas befinden', leicht in die über: 'vor etwas sein, um es zu decken'. 32, 17, 13 obicere prae se hastas. c. 25, 10 proiecto prae se clipeo. Vgl. c. 41, 7 pro. Die hier erwähnte Vorsichtsmafsregel ist ungewöhnlich.

[ocr errors]

8. testis spectatorque] 'als Augenzeuge'. 31, 37, 4 eo quoque superiores Macedones erant, quod et rex ipse hortator aderat.

9. queunt] Das Verbum queo findet sich stets in negierten Sätzen oder

Sätzen negativen Sinnes. 4, 24, 9 nullius auctoritate deterreri quiverit. 3, 52, 2. 32, 4, 4 haud facile queas.

quin certatim ascendant] dafs sie um die Wette hinauf zu klimmen versuchten. certatim: 1, 40, 6. c. 54, 3. 2, 41, 7. 5, 7, 11. 27, 46, 3. c. 28, 11. c. 41, 8.

c. 45, 1. inter haec. Vgl. c. 4, 1. Die Erzählung kehrt zum Sturm auf der Landseite zurück.

suppeditabat] Dies Verb. wird von Liv. sowohl transitiv: c. 33, 8 suppeditare alimenta, als häufiger intransitiv suppetit aliqd., angewendet. 22, 39, 14 nec his paucis iam victus suppeditat. 28, 27, 3. 30, 25, 7.

=

2. nec quicquam aliud aeque quam moenia] kurz für nec quicq. aliud aeque moenia defendebat, quam moenia ipsa sese defendebant. In affirmativen Sätzen folgt auch bei Liv. auf aeque zuweilen atque, et; hier ist quam durch nec aliud veranlafst vgl. c. 40, 9. Zu aeque quam, das von Liv. in die Prosa eingeführt ist, vgl. 31, 1, 4 aeque multa volumina quam.

bantur. quidam stantibus scalis cum altitudo caliginem oculis offudisset, ad terram delati sunt. et cum passim homines 4 scalaeque ruerent, et ipso successu audacia atque alacritas hostium cresceret, signum receptui datum est; quod spem non 5 praesentis modo ab tanto certamine ac labore quietis obsessis, sed etiam in posterum dedit, scalis et corona capi urbem non posse, opera et difficilia esse et tempus datura ad ferendam opem imperatoribus suis.

Vix prior tumultus conticuerat, cum Scipio ab defessis 6 iam vulneratisque recentes integrosque alios accipere scalas iubet et vi maiore adgredi urbem. ipse, ut ei nuntiatum est 7 aestum decedere, quod per piscatores Tarraconenses nunc levibus cumbis, nunc, ubi eae siderent, vadis pervagatos stagnum, compertum habebat, facilem pedibus ad murum transitum dari, eo secum armatos quingentos duxit. medium ferme diei erat, 8 et ad id, quod sua sponte cedente in mare aestu trahebatur

caliginem oculis offunderet] 'ein Schwindel ergriff sie'. Vgl. 22, 43, 11 in occaecatum pulvere offuso hostem; auch auf geistiges übertragen: 39, 15, 4 nimium terroris offundam. 28, 29, 9 omnium rerum terror oculis auribusque est offusus.

5. quod spem non praesentis etc.] Von spem hängt sowohl praesentis quietis, als obsessis ab; doch müfste korrekt dem Genitiv praesentis quietis im folgenden ein Genitiv futuri otii oder dergl. entsprechen. Statt dessen begnügt sich Liv. mit der allgemeinen Andeutung der Zukunft in posterum.

corona] eig. Umzingelung. 24, 2, 10 corona cingo. 23, 18, 5 corona undique circumdatis moenibus, c. 44, 3; hier verbunden mit scalis zur Bezeichnung eines der eigentlichen obsidio entgegengesetzten Verfahrens, da von einer Umzingelung der Stadt nicht wirklich die Rede sein kann.

6. vix] das höchst auffallende Asyndeton adversativum drückt das Unerwartete des Vorganges scharf aus.

tum. conticuerat] 25, 10, 6 conticiscebat paullatim tumultus. 2, 55, 10 conticiscente tumultu. 4, 1, 5 conticiscerent... actiones tribuniciae. 2, 29, 11 furor conticiscet.

Tit. Liv. B. 26.

[blocks in formation]

aqua, acer etiam septentrio ortus inclinatum stagnum eodem quo aestus ferebat, et adeo nudaverat vada, ut alibi umbilico 9 tenus aqua esset, alibi genua vix superaret. hoc cura ac ratione compertum in prodigium ac deos vertens Scipio, qui ad transitum Romanis mare verterent et stagna auferrent viasque ante numquam initas humano vestigio aperirent, Neptunum iubebat ducem itineris sequi ac medio stagno evadere ad moenia. 46 ab terra ingens labor succedentibus erat; nec altitudine tantum moenium impediebantur, sed quod tuentes ad ancipites utrimque ictus subiectos habebant Romanos, ut latera infestiora subeunti2 bus quam adversa corpora essent. at parte in alia quingentis et per stagnum facilis transitus et in murum ascensus inde fuit: nam neque opere emunitus erat, ut ubi ipsius loci ac stagni praesidio satis creditum foret nec ulla armatorum statio aut custodia opposita intentis omnibus ad opem eo ferendam, 3 unde periculum ostendebatur. ubi urbem sine certamine in

[blocks in formation]

ad omnis ictus; sonst expositus ad: 5, 54, 4.

ancipites utrimque] beliebte tautologische Verbindung. § 5 utrimque ancipitem hostem habebant. 30, 33, 15 in ancipites ad ictus utrimque coniciebant tela.

2. parte in alia] Tritt in guter Prosa die Präposition zwischen Substantiv und Adjektiv, so erhält letzteres die erste Stelle; summa in re; die umgekehrte Stellung re in summa ist dichterisch. Aber gerade mit pars scheinen seit Liv. (vielleicht in Nachahmung von Dichtern) gewisse Wendungen der historischen Prosa eigen geblieben zu sein. Tacitus ann. 11, 3 partem in aliam. Quintilian 2, 17, 11 parte in hac. 4, 2, 23 parte in una.

opere emunitus] sie war nicht bis zur vollen Höhe aufgebaut; emunire nach Vergil bei Liv. noch 21, 7, 7 und 24, 21, 12 angewendet. 33, 36, 5 permunio; häufiger communire.

ut ubi] Wie vor das Relativ, so treten auch vor ubi zur Begründung ut, seltener quippe und utpote; 38, 21, 14 castra pavoris ac tumultus plena, ut ubi feminae puerique et alia imbellis turba esset. Vgl. c. 48, 11 quippe ubi (bei Cicero findet sich ut ubi nicht).

eo unde periculum ostendebatur] vgl. c. 44, 2 ab ea parte. Anders fafst Liv. die Sache: 21, 7, 7 ubi

a. n. Chr. 210.

LIBER XXVI. CAP. 46. 47.

GENERAL

University oi 99

LIBRARY

travere, pergunt inde quanto maximo cursu poterant ad eam AN

portam, circa quam omne contractum certamen erat. in quod adeo intenti omnium non animi solum fuere, sed etiam oculi auresque pugnantium spectantiumque et adhortantium pugnantes, ut nemo ante ab tergo senserit captam urbem, quam tela 5 in aversos inciderunt et utrimque ancipitem hostem habebant. tunc turbatis defensoribus metu et moenia capta, et porta intus 6 forisque pariter refringi coepta; et mox caedendo confectis ac distractis, ne iter impediretur, foribus armati impetum fecerunt. magna multitudo et muros transcendebat, sed ii passim ad 7 caedem oppidanorum versi; illa, quae portam ingressa erat, iusta acies cum ducibus, cum ordinibus media urbe usque in forum processit. inde cum duobus itineribus fugientes videret 8 hostes, alios ad tumulum in orientem versum, qui tenebatur quingentorum militum praesidio, alios in arcem, in quam et ipse Mago cum omnibus fere armatis qui muris pulsi fuerant refugerat, partim copiarum ad tumulum expugnandum mittit, partim ipse ad arcem ducit. et tumulus primo impetu est 9 captus, et Mago arcem conatus defendere, cum omnia hostium plena videret neque spem ullam esse, se arcemque et praesidium dedidit. quoad dedita arx est, caedes tota urbe passim 10 factae, nec ulli puberum, qui obvius fuit, parcebatur: tum signo dato caedibus finis factus, ad praedam victores versi, quae ingens omnis generis fuit.

Liberorum capitum virile secus ad decem milia capta. 47 inde, qui cives Novae Carthaginis erant, dimisit, urbemque et sua omnia, quae reliqua eis bellum fecerat, restituit. opifices 2

plurimum periculi ac timoris ostendebatur, ibi vi maiore obsistebant.

6. intus forisque] die Zusammenstellung zeigt, dafs es an einer intus entsprechenden Adverbialbildung fehlt, wie ἐντός, ἐκτός; das Fehlende wird durch das Substantiv ersetzt. Vgl. foras frz. hors; deforas

=

=

frz. dehors. 7. ad caedem versi] vgl. § 10 ad praedam, sonst ist in feindlichem Sinne häufiger in 35, 36, 6 in praedam versi.

8. videret] das Subjekt ist Scipio, wie unten ipse zeigt, obwohl er seit c. 45, 9 nicht wieder genannt ist. Ähnlich erscheint er in c. 49, 7 zu iussit als Subjekt, obwohl er seit § 1 nicht mehr erwähnt ist. partim] als Accusativ auf im wie hier bei Liv. noch einige Male und bei Dichtern; Cicero gebraucht par

tim nur adverbiell mit abhängigem
Genitiv oder ex. Vgl. 23, 11, 11 par-
tim Samnitium defecisse. 31, 36, 9.

10. caedes tota urbe] Ein militä-
rischer Brauch bei den Römern,
auch ohne das Vorhandensein be-
sonderer Erbitterung. Mit dem Blut-
bade wurde auf ein gegebenes
Zeichen (signo dato) aufgehört und
zur Plünderung geschritten. 27, 16,
7 a caede ad diripiendam urbem
discursum, 4, 34, 3.

c. 47, 1. virile secus] altertümliche Form für sexus, auch bei Sallust und Tacitus; adverbieller Accusativ, wie id genus. 31, 44, 4 virile ac muliebre secus.

=

cives] Die Gefangenen zerfallen in 4 Klassen: cives und opifices, Freie und Freigelassene; incolae und servi = Nichtbürger und Sklaven. 2. opifices] ihre Nützlichkeit be

ad duo milia hominum erant: eos publicos fore populi Romani edixit cum spe propinqua libertatis, si ad ministeria belli 3 enixe operam navassent. ceteram multitudinem incolarum iuvenum ac validorum servorum in classem ad supplementum re4 migum dedit; et auxerat navibus octo captivis classem. extra hanc multitudinem Hispanorum obsides erant, quorum perinde 5 ac si sociorum liberi essent cura habita. captus et apparatus ingens belli: catapultae maximae formae centum viginti, minoris 6 ducentae octoginta una; ballistae maiores viginti tres, minores quinquaginta duae; scorpionum maiorum minorumque et armorum telorumque ingens numerus; signa militaria septuaginta 7 quattuor. et auri argentique relata ad imperatorem magna vis: paterae aureae fuerunt ducentae septuaginta sex, librae ferme omnes pondo; argenti infecti signatique decem et octo milia et trecenta pondo, vasorum argenteorum magnus numerus. 8 haec omnia C. Flaminio quaestori appensa adnumerataque sunt; tritici quadringenta milia modium, hordei ducenta septuaginta. 9 naves onerariae sexaginta tres in portu expugnatae captaeque, quaedam cum suis oneribus, frumento, armis, aere praeterea ferroque et linteis et sparto et navali alia materia ad classem

dingt die bessere Behandlung; es sind alle, qui opus faciunt, Handwerker und Techniker.

publicos fore p. R.] sie werden also nicht an Private verkauft vgl. c. 27, 4 in publicum redempti.

cum spe] cum bezeichnet das Hinzutreten eines neuen Vorteils zu dem publicos fore p. R.

ministeria belli] zum Kriege gehörige Verrichtungen, Dienstleistungen; dieselben werden c. 51, 7 näher beschrieben. Vgl. 22, 19, 10 ministeria nautica. c. 25, 19 ministeria artis servilia.

enixe] bei Liv. nicht selten. 27, 10, 4. Auch gesteigert 29, 1, 18 eoque enixius ad bellum adiuverunt (28, 35, 9 u. 4, 41, 9 umschrieben magis enixe).

3. incolarum iuvenum] iuvenis ist hier ungewöhnlich adjektivisch gebraucht, wie sonst adolescens; vgl. c. 50, 2 principi Celtiberorum adolescenti. Doch auch 29, 29, 3 servorum capitum.

in classem ad supplementum r. dedit] vgl. c. 35, 3 remiges dare; mit ad und in wird der Zweck bezeichnet. c. 11, 5 in supplementum Hispaniae.

5. catapultae] cat. zum Schleudern von Geschossen und Pfeilen; maximae formae: 'gröfsten Kalibers'. Vgl. 34, 26, 11 minoris formae navigia. 36, 43, 8. 37, 23, 5 maioris formae navium.

6. ballistae] ein bogenartig geformtes Instrument zum Schleudern von Steinen.

scorpiones] Maschinen, mit denen sowohl Steine als Pfeile geschleudert wurden.

8. appensa adnumerataque] das erste in Bezug auf arg. facti infect.; das zweite in Bezug auf paterae und vasa.

9. expugnatae captaeque] vgl. 36, 44, 9 una duas naves expugnavit cepitque. 39, 31, 17 castra capta et expugnata esse. 40, 14, 11 u. ö.

cum suis oneribus] suis eig.: der ihnen zukommenden, gebührenden Fracht d. h. mit voller Fracht iusto onere. 21, 17, 8 cum suo iusto equitatu. 9, 2, 10 (viam) clausam sua obice armisque inveniunt.

sparto] südlich von Carthago N. befand sich der campus spartarius, auf welchem spartum: Pfriemengras wuchs, das zu Schiffszwecken in

« IndietroContinua »