Immagini della pagina
PDF
ePub

atque habuere initio Trojani, qui, Ænea duce, profugi, sedibus incertis vagabantur ; cumque his Aborigenes, genus hominum agreste, sine legibus, sine imperio, liberum atque solutum. Hi postquam in una mœnia convenere, dispari genere, dissimili lingua alius alio more viventes, incredibile memoratu est, quam facile coaluerint. Sed postquam res eorum civibus, moribus, agris aucta, satis prospera satisque pollens videbatur, sicuti pleraque mortalium habentur, invidia ex opulentia orta est. Igitur reges populique finitimi bello tentare. Pauci ex amicis auxilio esse; nam cæteri, metu perculsi, a periculis aberant. At Romani, domi militiæque intenti, festinare, parare; alius alium hortari; hostibus obviam ire, libertatem, patriam, parentesque armis tegere. Post, ubi pericula virtute propulerant, sociis atque amicis auxilia portabant; magisque dandis, quam accipiendis beneficiis amicitias parabant. Imperium legitimum, nomen imperii regium habebant; delecti, quibus corpus annis infirmum, ingenium sapientia validum erat, reipublicæ consultabant. Hi vel ætate, vel curæ similitudine Patres appellabantur. Post, ubi regium imperium, quod initio conservandæ libertatis atque augendæ reipublicæ fuerat, in superbiam dominationemque se convertit; immutato more, annua imperia, binosque imperatores sibi fecere. Eo modo minime posse

habitada por Troianos, que sob o commando de Eneas, fugitivos e semn habitação certa vagavão; aos quaes se unirão os Aborigenes, pôvo agreste, sem leis, sem governo, livre e sem laço algum. Juntos dentro dos mesmos muros, diferentes em raça, dessimilhantes em lingua, vivendo cada um a seu uso, incrivel parece, que tão facilmente convivessem. Mas logo que a cidade, augmentada em população, em costumes, em territorio, pareceu assás rica e poderosa, como hé usual entre os homens, da opulencia nasceu a inveja. Os reis e povos visinhos lhes moverão guerra. Poucos dos amigos os soccorrerão; que os mais delles, atemorizados, fugião do perigo. Mas os Romanos, attentos ao interno e ao externo, não cessavão de apressar, preparar tudo, exhortar uns aos outros, prevenir o inemigo, defender com as armas a liberdade, a patria, e os parentes. Depois removido, com o valor o perigo, ião levar soccorro aos alliados e amigos, e com dar mais, que receber favores, adquirião novas amizades. O seu governo era legitimo; de regio tinha o nome. Cidadãos escolhidos, a quem os annos havião debilitado o corpo e a sabedoria fortalecido o entendimento, deliberavão sobre os negocios publicos; e, ou pela idade, ou pela analogia das funcções, erão chamados Padres. Depois, quando o poder real, em seu principio creado para manter a liberdade e

[ocr errors]

putabant per licentiam insolescere animum huma

num.

Sed ea tempestate cœpere se quisque magis extollere, magisque ingenium in promptu habere. Nam regibus boni quam mali suspectiores sunt, semperque his aliena virtus formidolosa est. Sed civitas, incredibile memoratu est, adepta libertate, quantum brevi creverit; tanta cupido gloriæ incesserat. Jam primum juventus, simul ac belli patiens erat, in castris per laborem usu militiam discebat; magisque in decoris armis et militaribus equis, quam in scortis atque conviviis libidinem habebant. Igitur talibus viris non labor insolitus, non locus ullus asper aut arduus erat, non armatus hostis formidolosus; virtus omnia domuerat. Sed gloriæ maximum certamen inter ipsos erat. Sic quisque hostem ferire, murum adscendere, conspici, dum tale facinus faceret, properabat; eas divitias, eam bonam famam magnamque nobilitatem putabant. Laudis avidi, pecuniæ liberales erant, gloriam ingentem, divitias honestas volebant. Memorare possem, quibus in locis maximas hostium copias populus Romanus parva manu fuderit, quas urbes, natura munitas, pugnando ceperit, ni ea res longius nos abincæpto traheret..

'augmentar a republica, se converteu em soberba e tyrannia; alterada a constituição, estabelecerão governos annuaes e dois regentes. Deste modo pensavão, que por falta de freio, se não proderia tornar insolente o coração do homem.

Logo todo o cidadão comecou a ennobrecer-se, a exercitar seus talentos. Porque aos reis sempre os bons são mais suspeitos, que os máos, sempre alheia virtude os intemida. He incrivel quanto a cidade, obtida a liberdade, rapidamente cresceu : tanto o desejo de gloria se apoderou de todos. A mocidade, mal que podia com as armas, trabalhando no campo, como uso a guerra aprendia; e mais se namorava de luzentes armas e cavallos, que de festins e prostibulos. Assim para homens taes nenhum trabalho era novo, nenhuma posição áspera, ou dificil, nenhum inemigo treinendo: o valor domava tudo. Amaior contenda entre elles era sobre a gloria. Cadaqual queria ser o primero em ferir o inemigo, escalar muros, ser visto emquanto estas gentilezas fazía: istoriqueza, isto fama, isto summa nobreza reputação. Avaros de louvor, prodigos de dinheiro, maxima querião a gloria, honesta a subsistencia.Eu dissera,em que logares o povo Romano com pequeno poder derrotou grandissimas forças inemigas, quantas cidades, por natureza munidas, levou de assalto, se isto me não affastasse de assumpto.

Sed profecto fortuna in omni re dominatur; ea res cunctas, ex libidine magis quam ex vero, celebrat obscuratque. Atheniensium res gestæ, sicuti ego æstimo, satis amplæ magnificæque fuere, verum aliquanto minores tamen, quam fama feruntur. Sed quia provenere ibi scriptorum magna ingenia, per terrarum orbem Atheniensium facta pro maximis celebrantur. Ita eorum, qui ea fecere, virtus tanta habetur, quantum verbis ea potuere extollere præclara ingenia.

At populo Romano nunquam ea copia fuit, quia prudentissimus quisquc negotiosus maxime erat; ingenium nemo sine corpore exercebat; optimus quisque facere, quam dicere, sua ab aliis bene facta laudari, quam ipse aliorum narrare, malebat. Igitur domi militiæque boni môres colebantur. Concordia maxima, minima avaritia erat ; jus bonumque apud eos non legibus magis, quam natura valebat. Jurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant; cives cum civibus de virtute certabant. In suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant. Duabus his artibus, audacia in bello, ubi pax evenerat, æquitate seque remque publicam curabant. Quarum rerum ego maxima documenta hæc habeo, quod in bello sæpius vindicatum est in eos, qui contra imperium in hostem pugnaverant, quique tardius, revocati,

[ocr errors]
« IndietroContinua »