Immagini della pagina
PDF
ePub

BELLUM

CATILINARIUM.

OMNES homines, qui sese student præstare cœteris animalibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio transeant, veluti pecora, quæ natura prona atque ventri obedientia finxit. Sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est; animi imperio, corporis servitio magis utimur. Alterum nobis cum diis, alterum cum belluis commune est. Quo mihi rectius esse videtur ingenii, quam virium opibus gloriam quærere, et, quoniam vita ipsa, qua fruimur, brevis est, memoriam nostri quam maxime longam efficere. Nam divitiarum et forma gloria fluxa atque fragilis est; virtus clara æterna que habetur. Sed diu magnum inter mortales ce tamen fuit, vine corporis, an virtute animi r militaris magis procederet. Nam et, prius qua. incipias, consulto, et, ubi consulueris, matu

GUERRA

CATILINARIA.

A todo o homem, que deseja sobresahir aos

outros animaes cumpre com summo esforço empenharse em não viver em silencio, como os brutos, que a natureza criou debruçados e sujeitos ao ventre. D'alma é corpo constamos: áquella mandar, a este obedecer pertence: aquella com os deuses, este com as feras nos he commum. Julgo por isso, que devemos procurar gloria mais com as faculdades d'alma, que do corpo; e, pois a vida, que disfrutamos, he breve, fazer por deixar de nós à mais longa memoria. Porquanto formosura e riqueza são gloria fugitiva e fragil; a virtude clara e eterna. Grande contenda foi comtudo largo tempo entre os homens, se o talento, ou a força mais aproveitasse na guerra. Mas primeiro te he preciso conselho, e logo prompta

facto opus est. Ita utrumque per se indigens, alterum alterius auxilio eget.

Igitur initio reges, nam in terris nomen imperii id primum fuit, diversi, pars ingenium, alii corpus exercebant. Etiam tum vita hominum sine cupiditate agitabatur; sua cuique satis placebant. Postea vero quam in Asia Cyrus, in Græcia Lacedæmonii et Athenienses cœpere urbes atque nationes subigere, libidinem dominandi causam belli habere, maximam gloriam in maximo imperio putare; tum demum periculo atque negotiis com pertum est, in bello plurimum ingenium posse. Quod si regum atque imperatorum animi virtus in pace ita, ut in bello, valeret, æquabilius atque constantius sese res humanæ haberent; neque aliud alio ferri, neque mutari ac misceri omnia cerneres. Nam imperium facile his artibus retinetur, quibus initio partum est. Verum ubi pro labore desidia, pro continentia et æquitate libido atque superbia invasere, fortuna simul cum moribus immutatur. Ita imperium semper ad optimum quemque a minus bono transfertur. Quæ homines arant, navigant, ædificant, virtuti omnia parent. Sed multi mortales, dediti ventri atque somno, indocti incultique, vitam sicuti peregrinantes transegere; quibus, profecto contra naturam, corpus voluptati, anima oneri fuit. Eorum ego vitam mortemque juxta æstimo, quoniam

execução. Assim cada uma destas coisas, insufficiente por si, carece do auxilio da outra.

D'aqui vem que no principio os reis (tal foi o nome, que se deu no mundo aos primeiros imperantes), diversos em opinião, uns o engenho, outros o corpo exercião. Inda então vivião os homens sem cobiça, contente cada qual do que era seu. Mas depois que Cyro n' Asia, na Grecia os Lacedemonios e Athenienses começarão a subjugar cidades e nações, a tirar da sêde de mandar causas de guerra, e a collocar no maximo imperio a maxima gloria; à custa de trabalhos e perigos se veio então a conhecer, que mais, que tudo, valia o engenho na guerra. Que se os reis e capitães fossem tão prudentes na paz, como na guerra, com mais regularidade e firmeza irião as humanas coisas, nem verieis mudar-se de um para outro governo, e transtornar-se e confundir-se tudo. Pois com as mesmas artes, com que se obtem, facilmente se conserva o imperio. Mas quando á actividade, a inercia, á moderação e equidade, a cobiça e soberba succedem, muda-se com os costumes a fortuna. Assim do menos bom ao melhor sempre se transfere o mando. Campos, mares, cidades, tudo á industria cede. Homens ha ahi porem, que, dados á gula e ao somno, ignorantes e incultos, como peregrinos pelo mundo transitão, e a quem, contra a natureza, o corpo he

*

de utraque siletur. Verum enim vero is demum mihi vivere atque frui anima videtur, qui, aliquo negotio intentus, præclari facinoris aut artis bonæ famam quærit. Sed in magna copia rerum aliud alii natura iter ostendit.

Pulchrum est bene facere reipublicæ; etiam bene dicere haud absurdum est. Vel pace vel bello clarum fieri licet. Et qui fecere, et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur. Ac mihi quidem, tametsi haudquaquam par gloria sequatur scriptorem et auctorem rerum, tamen in primis arduum videtur, res gestas scribere: primum, quod facta dictis sunt exæquanda; dehinc, quia plerique, quæ delicta reprehenderis, malivolentia et invidia dicta putant, ubi de magna virtute atque gloria bonorum memores, quæ sibi quisque facilia factu putat, æquo animo accipit; supra ea, veluti ficta, pro falsis ducit.

Sed ego adolescentulus initio, sicuti plérique, a studio ad rempublicam latus sum, ibiqué mihi adversa multa fuere. Nam pro pudore, pro absti nentia, pro virtute, audacia, largitio, avaritia vigebant. Quæ tametsi animus aspernabatur, insolens malarum artium, tamen inter tanta vitia im

« IndietroContinua »