Immagini della pagina
PDF
ePub
[ocr errors]

-

6

J. 572), Sulpicius autem Blitho (das J. 573/181). SERV. Aen. 1, Saufeius Latium dictum ait quod ibi latuerant incolae usw. Vielleicht der Freund des Atticus L. Saufeius (PRE. 6, 847): vgl. zB. Cic. Att. 14, 18, 4 (hier scheint eine Schrift des Saufeius erwähnt zu sein). 15, 4, 3 (Saufeius als Epikureer). NEP. Att. 12, 3 L. Saufeii eq. R. aequalis sui, qui complures annos studio ductus philosophiae habitabat (Athenis).

8. L. Aelius Tubero, Jugendfreund und Schwager des M. Cicero, J. 693/61-696/58 Legat des Q. Cicero in Asien. PRE. 12, 335, 6. CIC. pLig. 10 homo cum ingenio tum etiam doctrina excellens. ad Q. fr. 1, 1, 10 (J. 694/60) legatos habes. . de quibus honore et dignitate et aetate praestat Tubero, quem ego arbitror, praesertim cum scribat historiam, multos ex suis annalibus posse deligere quos velit et possit imitari. Zweifelhaft ist ob dieses Geschichtswerk fertig und herausgegeben wurde oder als Stoffsammlung auf seinen Sohn Q. Tubero (§ 208, 1) überging. Das erstere ist nicht zu schließen aus dem Plural Alliot bei DIONYS. HAL. ant. 1, 7 (oben § 37, 5). Nach ihm nannte Varro seinen Logistoricus Tubero de origine humana’. Wie Cicero hielt auch Tubero sich zur (neuen) Akademie, und der Skeptiker Ainesidemos richtete an ihn seine ПIvogóvɛioi λóyoι (Phot. Bibl. 212, 1, p. 169 Bk.). HPETER, hist. rell. CCCLVI. fragm. 199.

173. Vorgänger Ciceros in gemeinverständlicher Behandlung philosophischer Gegenstände in lateinischer Sprache waren C. Amafinius, Rabirius und T. Catius. Alle drei stellten auf stilistischen Aufputz verzichtend die epikurische Lehre in engem Anschluß an die griechischen Quellen treu und anspruchslos dar. Sie fanden Beifall und Nachfolger.

1. Ciceros Äußerungen über diese Vorgänger zeigen wenig Unbefangenheit. Acad. post. 1, 5 vides ipse. . non posse nos Amafinii aut Rabirii similes esse, qui nulla arte adhibita de rebus ante oculos positis volgari sermone disputant. nullam denique artem esse nec dicendi nec disserendi putant. (6) iam vero physica, si Epicurum, i. e. si Democritum, probarem, possem scribere ita plane ut Amafinius. Tusc. 1, 6 multi iam esse libri latini dicuntur scripti inconsiderate ab optimis illis quidem viris sed non satis eruditis. fieri autem potest ut recte quis sentiat et id quod sentit polite eloqui non possit usw. 2, 7 eorum qui se philosophos appellari volunt. . dicuntur esse latini sane multi libri, quos non contemno equidem, quippe quos numquam legerim; sed ... lectionem sine ulla delectatione neglego. 4, 6 C. Amafinius cuius libris editis commota multitudo contulit se ad eam potissimum disciplinam. (7) post Amafinium multi eiusdem aemuli rationis multa cum scripsissent Italiam totam occupaverunt. . et facile ediscuntur et ab indoctis probantur.

2. Rabirius wird außer acad. 1, 5 (s. A. 1) nicht genannt, da er mit dem Dichter C. Rabirius (§ 252, 9) wohl nicht zu vereinigen ist.

3. Cic. fam. 15, 16, 1 (J. 709/45): Catius Insuber (aus Ticinum; vgl. § 198, 1), Epicureus, qui nuper est mortuus, quae ille Gargettius (Epikur) et iam ante Democritus eidola, hic spectra nominat. 15, 19, 2 Epicurus, a

quo omnes Catii et Amafinii, mali verborum interpretes, proficiscuntur. QUINT. 10, 1, 124 in Epicurcis levis quidem sed non iniucundus tamen auctor est Catius. PLIN. ep. 4, 28, 1 imagines Corneli Nepotis et Titi Cati (zur Aufstellung in einer Bibliothek, s. § 198, 1). PORPHYR. Zu Hor. sat. 2, 4, 1 Unde et quo Catius?' (in manchen Aufschriften der Satire heißt er M. Catius): Catius Epicureus fuit qui scripsit quattuor libros de rerum natura et de summo bono. ebd. ACRO zu v. 48 (p. 287 H.): irridet eum qui de opere pistorio in libro scripsit Catius Miltiades; wo Cruquius hat: irridet eum quod de op. pist. in suo libro scribit de se ipso: haec primus invenit et cognovit Catius Miltiades'. Vgl. TEUFFELS Comm, zu Hor. sat. 2, S. 114.

174. Nach Charaktertüchtigkeit ein würdiger Schüler des Pontifex Q. Scaevola war der Jurist C. Aquilius Gallus. Seine Gleichgültigkeit gegen politische Tätigkeit zeugt ebenso von der zunehmenden Abkehr vom Staate wie von der beginnenden Ausbildung der Jurisprudenz zu einem selbständigen Berufe. Vielseitiger und fruchtbarer war sein Schüler Servius Sulpicius Rufus (J. 649/105-711/43), eine friedliche Natur, den Extremen abhold, als Redner tüchtig, achtbar als Gelehrter, und auch der Poesie nicht fremd, weitaus am bedeutendsten aber als Kenner und Lehrer des Rechts und Verfasser zahlreicher Schriften, wodurch er auf die Ausbildung der Rechtswissenschaft einen lange fortwirkenden Einfluß gewann. Gleichzeitige Juristen waren P. Orbius und Precianus, mindestens ein Rechtskenner C. Furius Camillus.

1. PLIN. NH. 17, 2 pulcherrima domus . . . . C. Aquilii eq. R., clarioris illa etiam quam iuris civilis scientia. Praetor 688/66 mit Cicero, † vor 710/44; PRE. 12, 1388. Cic. pCaec. 78 (J. 685/69): iuris civilis rationem numquam ab aequitate seiunxit, . . iustus. . et bonus vir . . . ita peritus ac prudens ut ex iure civili non scientia solum quaedam, verum etiam bonitas nata videatur. Brut. 154. POMPON. dig. 1, 2, 2, 42 ex quibus (den auditores Mucii) Gallum (vorher Aquilius Gallus genannt) maximae auctoritatis apud populum fuisse Servius (A. 2) dicit. Vgl. § 154, 3. Auch Ulpian kennt ihn nur aus zweiter Hand (dig. 19, 1, 17, 6 Gallus Aquilius, cuius Mela refert opinionem, recte ait), und in den Digesten, wo er etwa ein dutzendmal genannt wird, ist niemals ein bestimmter Buchtitel namhaft gemacht. Vielleicht gehen daher diese Erwähnungen auf Anführungen zurück welche sein Schüler Sulpicius Rufus über mündliche responsa des Aquilius machte. Nur von einigen rechtlichen Formularen wissen wir daß Aquilius sie selbst schriftlich veröffentlicht hat. So zB. die Aquiliana stipulatio et acceptilatio (inst. 3, 29, 2. dig. 46, 4, 18, 1) und formulae de dolo malo aus seiner Praetur (Cic. off. 3, 60. 61. nat. deor. 3, 74). SWZIMMERN, Gesch. d. röm. Privatrechts 1, 1, 287. HUSCHKE, iurispr. anteiust. 18.

2. Ser. Sulpicius Q. f. Rufus, mit Cicero ungefähr gleichalterig (actates vestrae . . nihil aut non fere multum differunt, Cic. Brut. 150),

Praetor 689/65, Cos. (nach Scheitern für 692/62) 703/51, J. 708/46 von Caesar zum Proconsul von Achaia ernannt; † 711/43 auf einer Sendung von Mutina. PRE. 6, 1497. Ursprünglich zusammen mit Cicero zum Redner sich ausbildend verzichtete Rufus erst vom J. 677/77 an auf Wetteifer mit Cicero und wandte sich vorzugsweise der Rechtswissenschaft zu, in der er einen bedeutenden Fortschritt begründete. Cic. Brut. 152 existumo iuris civilis magnum usum apud multos fuisse, artem (Systematik) in hoc uno (?). quod numquam effecisset ipsius iuris scientia, nisi praeterea didicisset.. dialecticam. 153 sed adiunxit etiam et litterarum scientiam et loquendi elegantiam, quae ex scriptis eius, quorum similia nulla (volumina multa Koch, vgl. POMPON. аO.) sunt, facillume perspici potest. (154) cumque discendi causa duobus peritissumis operam dedisset, L. Lucilio Balbo (§ 154, 3) et C. Aquilio Gallo, Galli.. celeritatem subtilitate diligentiaque superavit, Balbi.. tarditatem vicit expediendis conficiendisque rebus. POMPON. dig. 1, 2, 2, 43 institutus a Balbo Lucilio, instructus autem maxime a Gallo Aquilio, qui fuit Cercinae. itaque libri complures eius (des Rufus) exstant Cercinae confecti. . . huius volumina complura exstant (noch in der Zeit des Pomponius). reliquit autem prope CLXXX libros. Brutus bei Cic. Brut. 156 audivi nuper (J. 707/47) eum (den Sulp. Rufus) studiose et frequenter Sami, cum ex eo ius nostrum pontificium, qua ex parte cum iure civili coniunctum esset, vellem cognoscere. Gelehrter Briefwechsel mit Varro: § 166, 6, d.

3. Eine Probe der rednerischen Bildung des Rufus giebt besonders sein Trostschreiben an Cicero über den Tod der Tullia (J. 709/45), fam. 4, 5; ein Muster sachlicher Erzählung ist sein Bericht über den Tod des M. Marcellus ebd. 4, 12 (J. 709/45). QUINT. 10, 1, 116 Ser. Sulpicius insignem non immerito famam tribus orationibus meruit. 10, 7, 30 feruntur aliorum quoque (als des Cicero Entwürfe von Reden) et inventi forte ut eos dicturus quisque composuerat et in libros digesti, ut causarum quae sunt actae a Ser. Sulpicio, cuius tres orationes (vollständige, von ihm selbst herausgegebene) exstant. sed hi de quibus loquor commentarii ita sunt exacti ut ab ipso (Sulp.) mihi in memoriam posteritatis videantur esse compositi (anders als die erst von Tiro herausgegebenen commentarii des Cicero). Von jenen tres orationes nennt QUINTILIAN (4, 2, 106; vgl. 10, 1, 22 und FESTUS 153) eine pro Aufidia, und eine andere contra Aufidiam (6, 1, 20), falls die letztere Bezeichnung (statt der ersteren) nicht auf einem Schreib- oder Gedächtnisfehler Quintilians beruht; s. auch FSCHÖLL, RhM. 34, 86. Im allgem. 8. MEYER, or. rom. 398; auch oben § 44, 12. QUINT. 10, 5, 4 et illa ex latinis conversio multum et ipsa contulerit. ac de carminibus quidem (Verwandlung lateinischer Gedichte in Prosa) neminem credo dubitare, quo solo genere exercitationis dicitur usus esse Sulpicius (falls dies nicht der § 153, 5 besprochene Redner ist). Unter den Verfassern von Liebesgedichten führt PLIN. ep. 5, 3, 5 (s. oben § 31, 1) auch Ser. Sulpicium auf. Vgl. Ovid. trist. 2, 441 (§ 171, 3).

[ocr errors]

4. Juristische Schriften des Sulpicius Rufus. (Die Bruchstücke bei HUSCHKE, iurispr. anteiust.5 91.) Ser. Sulpicius iureconsultus, vir aetatis suae doctissimus, in libro de sacris detestandis secundo, GELL. 7, 12, 1. Ser. Sulpicius in libro . de dotibus, ebd. 4, 3, 2. 4, 4, 1. Vgl. dig. 12, 4, 8. 23, 3, 79, 1. GELL. 4, 1, 20 Ser. Sulp. in reprehensis Scaevolae capitibus.

[ocr errors]

Commentar zu den XII Tafeln (§ 86, 6). POMPON, dig. 1, 2, 2, 44 Servius duos libros ad Brutum perquam (Ad Brutum itemque ?) brevissimos Ad edictum subscriptos reliquit. Vgl. ULP. ebd. 14, 3, 5, 1 Servius libro primo Ad Brutum (ob verfaßt ums J. 700/54? s. MVOIGT, Abh. d. sächs. Ges. d. Wiss. 7, 338). Vielleicht auch bei VARRO LL. 5, 40 dividit in eo, Servius scribit Sulpicius etc. Ableitung des Wortes religio von relinquere bei MACROB. 3, 3, 8 dem Ser. Sulpicius, von GELL. 4, 9, 8 dem Masurius Sabinus (§ 281, 1) zugeschrieben. PLIN. NH. 28, 26 Servii Sulpicii . . commentatio est quamobrem mensa linquenda non sit. In den Digesten wird er öfters angeführt, ohne daß sich aber unmittelbare Auszüge aus seinen Werken fänden. SWZIMMERN, Gesch. d. PRechts 1, 1, 290. RSCHNEIDER, de Ser. Sulp. Rufo, Lps. 1834 II. AFRUDORFF, RGesch. 1, 163. 235. OKARLOWA, RG. 1, 483. Über seine Latinität JHSCHMALZ, ZfGW. 35, 90.

5. POMPON. dig. 1, 2, 2, 44 ab hoc (dem Sulp. Ruf.) plurimi profecerunt, fere tamen hi libros conscripserunt: Alfenus Varus Gaius (Catus HUSCHKE, S. § 208, 3 E.), A. Ofilius, T. Caesius, Aufidius Tucca, Aufidius Namusa, Flavius Priscus, C. Ateius, Pacuvius Labeo (§ 207, 6), Labeonis Antistii pater, Cinna, Publicius Gellius (?). ex his decem libros octo conscripserunt, quorum omnes qui fuerunt libri digesti sunt ab Aufidio Namusa in CXXXX libros. Unter den genannten sind keine Schriften bekannt von T. Caesius und Flavius Priscus. Zu den weniger berühmten gehört auch Cinna, als juristischer Schriftsteller angeführt dig. 23, 2, 6. 35, 1, 40, 1; sowie Publicius, ebd. 31, 50, 2. 35, 1, 51, 1. 38, 17, 2, 8 (Africanus et Publicius), der aber wohl einer späteren Zeit angehört, so daß bei PoмPON. a. eher mit den Herausgebern Publius Gellius zu lesen sein wird. C. Ateius ist wohl derselbe von welchem es dig. 23, 3, 79, 1 heißt: Ateius scribit Servium respondisse, und vielleicht der Vater des berühmten Juristen C. Ateius Capito. Letzterer heißt bei Pompon. a0. 47 Schüler des A. Ofilius. Der Vater war Volkstribun 699/55 und Praetor (vielleicht J. 702/52); PRE. 1, 1954, 2. Servii auditores werden, wohl nach dem Sammelwerke des Aufidius Namusa, angeführt dig. 33, 4, 6, 1. 33, 7, 12 pr. 33, 7, 12, 6. 39, 3, 1, 6.

6. Cic. Brut. 179 cuius (des T. Iuventius, § 154, 3) auditor P. Orbius, meus fere aequalis, ... in iure civili non inferior quam magister fuit. Im J. 691/63 war er Praetor in Asien; vgl. Cic. pFlacc. 76. Ein Precianus iureconsultus bei Caesar in Gallien, Cic. fam. 7, 8, 2 (J. 700/54). Einen Volcacius s. § 154, 4. C. Camillus, geschickter Jurist und geschäftlicher Berater Ciceros und seiner Familie; fam. 5, 20, 3 (J. 705/49). 14, 5, 2 (J. 704/50). 14, 14, 2 (J. 705/49) und sonst. Er ist wohl eine Person mit dem scherzhaft als Feinschmecker (fam. 9, 20, 2 vom J. 708/46) und Neuigkeitskrämer (Att. 13, 33, 4; vgl. 13, 6, 1 aus 709/45) bezeichneten Camillus.

175. M. Tullius Cicero war geboren am 3. Jan. 648/106 auf seinem väterlichen Gute bei Arpinum als Sohn eines römischen Ritters. Nachdem er sich allseitig vorbereitet trat er als Redner erstmals unter Sullas Dictatur auf. Zu seiner weiteren

Ausbildung brachte er zwei Jahre (675/79-677/77) in Griechenland und Kleinasien zu, war 679/75 Quaestor in Sicilien, 685/69 curulischer Aedil, 688/66 Praetor (urbanus), 691/63 Consul. Die in seinem Consulatsjahre ausgebrochene und von ihm unterdrückte catilinarische Verschwörung bot den Triumvirn des J. 695/59 den Vorwand zur Entfernung des unbequemen Consularen durch seinen Feind P. Clodius. Ende April 696/58 verließ Cicero Italien und lebte zu Thessalonike und Dyrrhachion als Verbannter. Am 4. August 697/57 zur Rückkehr ermächtigt langte er am 4. September wieder in Rom an. Augur wurde er 701/53. Vom 31. Juli 703/51 bis 30. Juli 704/50 hatte er die Provinz Kilikien als Proconsul zu verwalten. Nach Rom zurückgekommen, traf er den Kampf zwischen Caesar und der Senatspartei, Pompeius an deren Spitze, bereits ausgebrochen. Nach langem Schwanken begab er sich im Juni 705,49 zu Pompeius nach Dyrrhachion, wo er sich auch während der Schlacht bei Pharsalos (9. August 706/48) befand. Von Ende September 706/48 bis September 707/47 lebte Cicero zu Brundisium, des Siegers Ankunft und Erlaubnis zur Rückkehr nach Rom erwartend. Die Jahre 708/46 und 709/45, in unfreiwilliger Muße verbracht, waren um so fruchtbarer an literarischen Arbeiten. Der 15. März 710/44 rief den Cicero in die politische Tätigkeit. zurück, verwickelte ihn aber bald in die Kämpfe mit M. Antonius, welche mit seiner Ächtung durch das zweite Triumvirat und seiner Tötung (7. Dezember 711/43) endigten.

1. Leben Ciceros von Plutarch. WHDSURINGAR, Cic. comm. rerum suarum s. de vita sua; acc. annales Ciceroniani, Leid. 1854. SMARTINI, Cic. autobiographia, Turin 1885. - Von neueren Darstellungen CMIDDLETON, life of Cicero, Lond. 1741 II. WDRUMANN, Gesch. Roms 5, 216 716. 6, 1-380. TEUFFEL, PRE. 6, 2182, sowie (ausgeführter u. ohne Quellennachweisungen) in Studien u. Charakt. (1871) 289. CAFBRÜCKNER, Leben d. Cic. I: d. bürgerliche u. Privatleben, Gött. 1852. FDGERLACH, Cicero, Bas. 1864 (gegen Mommsen, § 176, 2). WFORSYTH, life of Cic., Lond. 1864 II. ATROLLOPE, life of Cic., Lond. 1880 II. GBOISSIER, Cicéron et ses amis, Par. 1884.

2. AJÄCKLEIN, Cic.s Verbannung, Bamb. 1875. GRAUSCHEN, ephemerides Tull. ab exilio Cie. usque ad extremum annum 54, Bonn 1886. EOPPENRIEDER, de Cic. proconsule Ciliciae, Augsb. 1853. GD'HUGUES, de Cic. in Cilicia proconsulatu, Straßb. 1859; sur le proconsulat de Cic., Paris 1876. FHOFFMANN, Phil. 15, 662. CHARTUNG, de proconsulatu Cic., Würzb. 1868. WSTERNKOPF, de rebus a Cic. inde a tradita Cilicia usque ad relictam Italiam gestis usw., Marb. 1884 JZIEHEN, ephemerides Tull. a Mart. 49 a. Chr. usque ad Aug. 48 a. Chr., Budapest 1887.

« IndietroContinua »