diterranea Galliæ petit, et ab Allobrogibus, postquam certamina eorum, arbiter regni factus, sedavit, copia rerum omnium, maxime vestium, adjuvatur. Inde per Tricastinorum Vocontiorumque agros tendit in Tricorios, et Druentiam trajicit, qui omnium Galliæ amnium difficillimus transitu est. XXXII; Scipio, desperans, se hostes tantum prægressos assequuturum, Cn. fratrem cum maxima copiarum parte in Hispaniam mittit adversus Hasdrubalem, et cum exigua manu Genuam repetit, eo, qui circa Padum erat, exercitu Atilii et Manlii Italiam defensurus, occursurusque Pœno ab Alpibus descendenti. Hannibal pervenit ad Alpes, et Gallos ad visenda loca præmittit. XXXIII-XXXIV; Erigit agmen in primos montis clivos, conflictans cum montanis et iniquitate locorum. —XXXV-XXXVI; Nono die in jugum ejus evadit, et degreditur in vias præcipites, angustas, lubricas, præalta nive et levi infra glacie obtectas. XXXVII; Inde rupem, per quam unam via est, torridam incendio, infusoque aceto putrefactam, pandit ferro, et tandem ad planum descendit - XXXVIII; In Taurinis degreditur in Italiam, ingenti numero hominum jumentorumque amisso. XXXIX; Scipio, quum Pisas navibus venisset, exercitumque accepisset a Manlio et Atilio tironem, occupat Padum trajicere, et ad Ticinum amnem movet castra, ubi exercitus Pœnorum Romanorumque jam in conspectu sunt. XL-XLI; Adhortatur milites suos. XLII - XLIV; Idem facit Hannibal, edito prius certamine captivorum montanorum. XLV; Scipio Ticinum ponte trajicit, et non longe a Victumulis considet in agro Insubrium, ubi Hannibal castra habet, et præmia suis juratus pronuntiat. — XLVI; Prodigia in castris romanis, et pugna equestris ad Ticinum, in qua superior est Hannibal, et Scipio vulneratus intercursu tum primum pubescentis filii servatur. XLVII; Romani cis Padum regrediuntur, et perveniunt Placentiam, quo et Pœni contendunt, XLVIII; Galli auxiliares Romanorum ad Poenos transfugiunt, et Scipio, Trebiam transgressus, locum, qui prope flumen tutissimus stativis est visus, delectum communit, college adventum opperiens. Nec procul inde Hannibal considet, et proditione capit Clastidium vicum, quo magnum frumenti numerum congesserant Romani. XLIX - L; Interim Sempronius consul, ab Hierone rege adjutus, circa Siciliam res prospere gerit, et Pœnos mari vincit ad Lilybæum. LI; Tum Melitam capit: sed mox, literis senatus

in Italiam revocatus, Sex. Pomponio legato et M. Emilio praetori Siciliam maritimamque Italiæ oram classibus tuendam attribuit; et ipse cum exercitu suo navibus Ariminum, indeque terra ad Trebiam flumen venit. - LII; Ibi opem poscentibus Gallis, quorum agros inter Padum et Trebiam Pœni populantur, auxilio mittit equitatum suum, qui prælio cum hostibus commisso superior excedit. LIII; Hinc ferocior factus Sempronius, stimulatusque tum propinquo comitiorum tempore, tum spe in se unum vertendæ gloriæ, dum æger esset collega, co nequidquam dissentiente, pugnam conserere non minus, quam Hannibal, gestit. LIV; Mago locum insidiis aptum insidet; Numidæ vero, transgressi Trebiam, obequitando Romanorum castris eos inde eliciunt, ceduntque insequentibus, quibus flumen transeuntibus corpora, non ante curata et gelu rigentia torpent. —LV; Pugna ad Trebiam editur. — LVI; Vincuntur Romani, et duo exercitus consulares Placentiam Cremonamque confugiunt. LVII; Romæ trepidatur, creanturque consules C. Flaminius Nepos iterum et Cn. Servilius Geminus. Hibernæ expeditiones Hannibalis. —LVIII; Is ad prima veris signa in Etruriam proficiscitur; sed transiturus Apenninum atroci cum tempestate conflictatur, qua ingens hominum, jumentorum elephantorumque multitudo absumitur. LIX; Itaque retro ad Placentiam castra movet, iterumque cum Sempronio confligit et æquo marte. Tum hic Lucam concedit, et ille in Ligures, qui ei nobiles aliquot Romanos, per insidias interceptos tradunt. — LX; Dum hæc in Italia geruntur, Cn. Cornelius Scipio in Hispania, orsus a Lacetanis, omnem oram usque ad Iberum fluvium romanæ facit ditionis; Hannonem vincit, vivumque capit cum aliquot principibus; et Scissim expugnat. - LXI; Hasdrubal non audet ei obviam ire; sed loca, ab illo relicta, Iberum aliquoties transgressus, vastat, et navales Romanorum socios, haud procul Tarracone vagantes, opprimit. Scipio Ilergetes, Ausetanosque, qui ad Poenos defecerant, subigit, devincitque Lacetanos, auxilium his ferentes. - LXII; Multa prodigia Romæ aut circa urbem ea hieme facta et procurata. -LXIII; Flaminius, consul designatus, memor veterum cum Patribus certaminum, priorisque consulatus, quo ob ficta auspicia se abdicare coactus erat, privatus clam in provinciam abit, neque morem gerit senatui, eum revocanti; sed mox Arimini, licet tristi cum omine, magistratum init, acceptisque duabus a Sempronio legionibus, toti

C. 218

C. 534

demque a C. Atilio prætore, cas in Etruriam ducit per Apennini tramites.

1. In parte operis mei licet mihi præfari, quod in principio summæ totius' professi plerique sunt rerum scriptores, bellum maxime omnium memorabile, quæ unquam gesta sint, me scripturum; quod, Hannibale duce, Carthaginienses cum populo romano gessere. Nam neque validiores opibus ullæ inter se civitates gentesque contulerunt arma, neque his ipsis tantum unquam virium aut roboris fuit : et haud ignotas belli artes inter se, sed expertas primo punico conferebant bello. Et adeo varia belli fortuna ancepsque Mars fuit, ut propius periculum fuerint, qui vicerunt. Odiis etiam prope majoribus certarunt, quam viribus: Romanis indignantibus, quod victoribus victi ultro

CAP.I.1. In principio summæ totius, operis universi. Plerique rerum gestarum scriptores, ut Thucydides; Mur. Mox gessere pro gesserint; Bauer. Idem monet, in verbis sqq. esse synonyma, sed distincta, virium aut roboris: nam vires esse potentiam, ab exercitu maxime, robur animi virtutem.

2. Haud ignotas belli artes inter se conferebant MSS Harl, et quædam edd. Plerique libri conserebant, quod Bauer. in Ind. exponit: adversas opponebant, per eas concertabant, sie versuchten gegen einander. Sed nemo, quod sciam, ita loquutus est, et nostra lectio firmatur verbis præc. inter se contulerunt arma. Sic conserere pugnam, et ex propinquo vires suas cum hostium viribus conferre, periculum virium facere cum iis (sich mit ihnen messen), inf. cap. 50, pr. Conf. ad IV, 27, n. 5, et VII, 33, n. I. - Ut propius periculum (al. periculo; vide ad II, 48, n. 5) fuerint,

post pugnam Cannensem, qui vicerunt, Romani. Conf. Sil. I, 13. - Fuerint, qui vicerunt, ad hunc locum Walchii nota est: « Conjecit Vossius, qui vicerant: quod adeo non concedimus egregio viro, ut, si ita scripsisset Livius, insolentius eum scripsisse putaremus; nam quæ præcedunt tempora fuit, fuerint, quum rem non modo completam significent, sed ponantur ἀορίστως, his recte se adjungit dόρισTO vicerunt; vix poterat hoc loco relativum tempus. » Multa deinceps congerit exempla, quæ ad nostrum propositum non pertinent; tu si forte plura desideres, vide ipsum in Emendat. Liv. pag. 72, sqq. Ed. - Certarunt. << Elegans altera Vossii conjectura est odiis...majoribus certatum; sed elegans, non necessaria correctio, licet sequatur, Romanis indignantibus, etc. Nihil impedit quominus capiamus certarunt impersonaliter; Hæc Walchius, Emendat. pag. 74. ED.

C. 218

C. 534

inferrent arma: Poenis, quod superbe avareque3 crederent imperitatum victis esse. Fama etiam est4, Hannibalem annorum ferme novem, pueriliter blandientem patri Hamilcari, ut duceretur in Hispaniam, quum, perfecto africo bello 5, exercitum eo trajecturus sacrificaret, altaribus admotum, tactis sacris jurejurando adactum, se, quum primum posset, hostem fore populo romano. Angebant ingentis spiritus virum Sicilia Sardiniaque amissæ 6: nam et Siciliam nimis celeri desperatione rerum concessam, et Sardiniam inter motum Africæ fraude Romanorum, stipendio etiam insuper imposito, interceptam.

II. His anxius curis, ita se africo bello', quod fuit sub recentem romanam pacem, per quinque annos,

3. Superbe avareque, scilic. victorum terras appetendo; Doer.

4. Fama etiam est, Hannibalem... altaribus admotum, etc.; cf. XXXV, 19; Polyb. II, 1; III, 11; ad Sil. I, 77-139; II, 349, seq.; XIII, 744, seq. Schweigh. ad Appian. Hisp. c. 9.

5. Perfecto africo bello, africano, anno Urb. 513-516, statim post be lum punicum primum, a Pœnis gesto cum mercenariis militibus in Africa et Sardinia; vide Polyb. lib. I, cap. 65-88.

6. Sicilia Sardiniaque amissæ: nam Sicilia, de qua bellum punicum primum erat gestum, conditionibus pacis, finito eo bello factæ (vide ad VII, 27, n. 2; Polyb. I, 62, 63; III, 27), ob nimis celerem desperationem rerum (vel potius, quia summa urgebat necessitas, nec alia salutis spes reliqua erat; de quo vide Polyb. I, 62) concessa Romanis: Sardinia inter motum Africa, in bello illo africo (v. not. 5), intercepta, erepta Pœnis (vide ad III, 72, n. 2) a Romanis, qui a mercena

riis, Sardinia pulsis, invitati bellum indixere Pœnis, eosque coegerunt non solum insula cedere, sed et stipendium, 1200 talenta, ad compensandas impensas in apparatum belli factas, solvere; quo nihil iniquius unquam factum. Confer Polyb. I, 88; III, 13; et Heynii Opusc. Acad. Tom. III, p. 71, seq. Insuper imposito, al. superimposito, solenni varietate. Confer c. 45 pr. Drak. ad h. 1. qui similes collegit formas, ut superincubare XXII, 51, superinsternere XXX, 10; Heins. ad Virg. Æn. VI, 254; Kustner Chrestom. Enn. pag. 43.

CAP. II. 1. Africo bello, quod fuit sub recentem rom. pacem, statim post pacem, finito bello punico primo factam. Confer ad cap. 1, n. 5, et ad II, 55, n. 1; per quinque annos, at teste Polyb. I, 88; per tres annos et quatuor menses. Hinc quatuor conj. Sig.; sed Doer. monet, omne illud tempus h. 1. designari, quod Hamilcar a fine belli punici primi ad transitum in Hįspaniam in Africa consumpserit,

U. C. 534.

LIBER XXI. CAP. II.

7

ita deinde novem annis 2 in Hispania augendo punico imperio gessit, ut appareret, majus eum, quam quod gereret, agitare in animo bellum, et, si diutius vixisset, Hamilcare duce Poenos arma Italiæ illaturos fuisse, quæ Hannibalis ductu intulerunt. Mors Hamilcaris peropportuna, et pueritia Hannibalis distulerunt bellum. Medius Hasdrubal3 inter patrem et filium octo ferme annos imperium obtinuit, flore ætatis, uti ferunt, primo Hamilcari conciliatus; gener inde ob altam indolem provecto annis adscitus, et, quia gener erat, factionis Barcinæ 5 opibus, quæ apud milites plebemque plus quam modicæ erant, haud sane voluntate principum, imperio potitus. Is plura consilio quam vi gerens, hospitiis regulorum magis, conciliandisque per amicitiam principum novis gentibus,

2. Novem annis in Hispania, etc; ubi et periit. Cf. XXIV, 41; Polyb. II, 1; et ad Sil. I, 140, sq.

3. Medius Hasdrubal inter patrem, etc.; confer Polyb. II, 1, et 36; Sil. I, 144, sq.- Flore ætatis, quem Hamilcari fruendum præbuit, ei conciliatus; confer cap. 3; et Nepot. Hamile. 31: Erat præterea cum eo (Hamilcare) adolescens illustris, formosus; quem nonnulli diligi turpius, quam par erat, ab Hamilcare loquebantur.» Nihil de ea re apud Polyb. Is triremibus eum fuisse præfectum tradit lib. II, cap. 1.

4. Gener inde (deinde, ut I, 2, 33; XLII, 55, pr.) ob altam indolem (cf. ad I, 3, n. 2) ab Hamilcare, provecto annis, adscitus, ex emend. Lipsii; profecto, profectu et profectus in MSS et edd. antt. provectus vel provectior annis (Hasdrubal, scilicet quum flos ætatis, quo Hamilcari conciliatus fuerat exoletus, procedentibus annis jam defloruisset) conj. Klock, et Duk.

-

Hanc Dukeri conjecturam rejicit Walchius, et Lipsii emendationem probat; nam qui dant provectior annis, ipsi non animadvertisse videntur ablativum flore non tempus, sed causam et instrumentum significare: sic apud Cicer. Phil. II, 2 « Non venirem contra gratiam, non virtutis specie, sed ætatis flore collectam. »> Itaque Drak., Creverii, et meliorum edd. lectionem sequuti sumus. Ed.

5. Factionis Barcina: nam senatus carthag. in duas factiones divisus erat, in Barcinam, quæ Hamilcari ejusque cognatis favebat, et in aliam, cujus princeps erat Hanno. Confer cap. 3, 9, 10 et al. A Barca, gentis auctore, Hamilcar Barcas cognominatus, dictusque Barcinus, ut et ejus frater ac filii.

6. Is plura consilio quam vi gerens.. auxit; confer Polyb. II, 36, et Ap pian. rer. Hisp. cap. 4 et 6. At crudelitatem ejus aliaque vitia notant Fabius ap. Polyb. III, 8, et Sil. I, 145,