218. C. 534 onera trajicerentur. Hispani sine ulla mole 3, in utres vestimentis conjectis, ipsi cetris suppositis incubantes, flumen tranavere. Et alius exercitus, ratibus junctis trajectus, castris prope flumen positis, nocturno itinere atque operis labore fessus, quiete unius diei reficitur, intento duce ad consilium opportune exsequendum. Postero die profecti ex loco edito fumo significant, se transisse 5, et haud procul abesse. Quod ubi accepit Hannibal, ne tempori deesset, dat signum ad trajiciendum. Jam paratas aptatasque habebat pedes lintres equites fere propter equos nantes navium agmen, ad excipiendum adversi impetum fluminis, parte superiore transmittens, tranquillitatem infra trajicientibus lintribus præbebat. Equorum pars magna nantes loris a puppibus trahebantur, præter eos, quos instructos frenatosque, ut extemplo egresso in ripam equiti usui essent, imposuerant in naves. XXVIII. Galli occursant in ripam' cum variis ululatibus cantuque moris sui, quatientes scuta super ret, nisi, inquit, critica juberet, testatiora præferri venustis. » ED. 3. Sine ulla mole, difficultate. Cf. ad I, 38, n. 4. 4. Cetris suppositis; vide ad c. 21, not. 6. 5. Ex loco edito fumo significant se transisse: sic et Polyb. III, 43, non vero ex loco edito: nam ita scripsi, suadentibus Cler. et Str. pro: profecti ex loco, prodito fumo s. s. t. In uno MSS est ex loco debito: et propinquo fumo conj. Gron. 3, et aliis locis, quæ laudavit Drak. ad Ep. Liv. XLIX) equos nantes, parte superiore, ad excipiendum frangendumque tum equis, tum lembis, adversi impetum fluminis, præbebat tranquillitatem lintribus infra t., quæ lintres, τὰ λεπτὰ τῶν πορθμείων, νεὶ τὰ μονόξυλα πλοΐα, ita facilius tutiusque transmitti poterant. Confer Polyb. III, 43, qui etiam equos nantes e puppibus lemborum, et ex utroque earum latere loris tractos dicit; ut mox Livius: Equorum pars magna nantes (conf. ad I, 41, n. I), quæ verba suspecta reddunt superiora propter equos nantes. CAP. XXVIII. 1. Galli occursant in ripam; Gron. Sed et quo et ubi occursarint, quæri dicique potest; Bauer. 2. Cum variis ululatibus cantuque, C. 218 C. 534 capita, vibrantesque dextris tela: quanquam et ex adverso terrebat tanta vis navium cum ingenti sono fluminis, et clamore vario nautarum et militum, qui nitebantur perrumpere impetum fluminis, et qui ex altera ripa trajicientes suos hortabantur 3. Jam satis paventes adverso tumultu terribilior ab tergo adortus clamor, castris ab Hannone captis. Mox et ipse aderat 5, ancepsque terror circumstabat, et e navibus tanta vi armatorum in terram evadente, et ab tergo improvisa premente acie. Galli, postquam, utroque vim facere conati, pellebantur, qua patere visum maxime iter, perrumpunt, trepidique in vicos passim suos diffugiunt. Hannibal, cæteris copiis per otium trajectis, spernens jam gallicos tumultus, castra locat. Elephantorum trajiciendorum varia consilia fuisse credo: certe variata memoria 7 actæ rei. Quidam, con confer Polyb. III, 43, et vide ad X, 26, not. 8. Quatientes scuta super capita; confer XXXVIII, 17, et ad Sil. III, 346, 348. 3. Qui ex altera ripa t. suos hortabantur, postquam duce Hannone jam fluvium trajecerant. 4. Adverso tumultu, qui ex adverso, vel in conspectu, et ante oculos erat, ut contra clamor ab tergo. Similiter adversa vulnera et al., quibus aversa opponuntur. Conf. ad II, 23, n. 5. 5. Mox et ipse aderat Hanno. «< Sed et ipse castra ceperat. Cur ergo additur ipse? Forte leg. ipsis, scil. Gallis: sicut castra eorum ceperat, ita nunc ipsos, in ripa stantes, aggrediebatur; » Bauer. Confer ad V, 43, n. 5. — Adversus Bauerum Büttner Observ. pag. 52, ipse defendit. Nihil enim mutato opus est; quippe clamor et Hanno contraria videri debent, in hanc sententiam : Primum clamor pervenit " 6. Utroque vim facere conati (in eos, qui jam transierant cum Hannone Rhodanum, quique nunc transibant) e MSS Cantabr. et Crev. recepi cum Stroth. suadente Jac. Gron. pro vulg. ultro vim f. c. In MSS Flor. utroque. Bauer. et Duk. jungunt ultro pellebantur, et ille ultro accipit pro ipsi, vel ita, ut et notio insuper in eo lateat (non modo vim facere non poterant, sed insuper, ipsi quoque, e contrario pellebantur); hic pro insuper, non exspectantes, ut V, 37, not. I, et apud Suet. Tib. 11. Confer supr. ad I, 5, n. 6. Contra Drak. ultro vim facere dici h. 1. monet, qui hostem primi aggrediantur. 7. Certe variata varie exposita, varia et diversa est (confer ad I, 43, U. C. 534. LIB. XXI. CAP. XXVIII. 55 gregatis ad ripam elephantis, tradunt, ferocissimum ex iis, irritatum ab rectore suo, quum refugientem in aquam nantem sequeretur, traxisse gregem, ut quemque timentem altitudinem destituerat vadum, impetu ipso fluminis in alteram ripam rapiente. Cæterum magis constat, ratibus trajectos. Id ut tutius consilium ante rem foret, ita, acta re, ad fidem pronius est. Ratem unam, ducentos longam pedes 9, quinquaginta latam, a terra in amnem porrexerunt: quam, ne secunda aqua deferretur, pluribus validis retinaculis parte superiore ripæ religatam, pontis in modum humo injecta constraverunt, ut belluæ audacter velut per solum ingrederentur. Altera ratis, æque lata, longa n. 20), memoria, narratio, historia, actæ rei. Similiter XXVII, 27, n. 6. Quæ variant auctores, hoc est varie tradunt. Ferocissimum ex iis, quum rectorem suum, a quo irritatus fuerat, in aquam refugientem, et ibi nantem (sed to nantem est potius glossa) persequeretur, reliquum post se elephantorum gregem traxisse, effecisse, ut sequeretur, ita ut, prouti cuique, altitudinem aquæ reformidanti, vadum, quo pedes figeret, recesserat, eum ipse fluminis impetus in alteram ripam sponte raperet; Doer. Id non satis patet, quum potius verisimile sit, eos hoc impetu secundo flumine delatos esse; Stroth. Sed cogita impetum fluminis navium equorumque agmine fractum, et ad ripam ulteriorem impulsum. Verba autem quemque timentem altitudinem non satis eleganter dicta videntur; et pro nantem cum Bauero forte leg. nando, vel nans : etsi participia sæpe άouvdatos junguntur, quod monet Schæfer. Walchius tamen, Emend. pag. 82, dubitat an jungi lieeat ἀσυνδέτως duo praesentis participia, quorum alterum designet rem infectam, alterum perfectam; conjicitque nando insequeretur. Ex adversa parte stat Büttner, Observ. p. 53, et vulgatam acriter defendit, coll. II, 48; sensus est qui refugium quærens in aquam natabat, ED. 8. Cæterum magis constat, ratibus trajectos esse elephantos, ete; eamque rationem solam, sed non eodem modo, tradit Polyb. III, 46. Ut, quemadmodum, id consilium tutius foret, non tum, quum Hannibal id ageret, sed omnino, si quis alius tale quid moliretur; Bauer. Ad fidem pronius est, facilius ad credendum, vel ad probabilitatem propius accedit, ut Cic. Natura Deor. III, 40, et Div. I, 5, dicit, ad veritatis similitudinem propensius est. pedes centum, ad trajiciendum flumen apta, huic copulata est et quum elephanti, per stabilem ratem, tanquam viam, prægredientibus feminis, acti, in minorem applicatam transgressi sunt; extemplo resolutis, quibus leviter adnexa erat, vinculis, ab actuariis aliquot navibus 10 ad alteram ripam pertrahitur : ita primis expositis, alii deinde repetiti ac trajecti sunt. Nihil sane trepidabant, donec continenti velut ponte agerentur: primus erat pavor, quum, soluta ab cæteris rate', in altum raperentur. Ibi, urgentes inter se, cedentibus extremis ab aqua, trepidationis aliquantum edebant; donec quietem ipse timor 12 circumspectantibus aquam fecisset. Excidere etiam sævientes quidam in flumen; sed, pondere ipso stabiles, dejectis rectoribus, quærendis pedetentim vadis, in terram evasere. XXIX. Dum elephanti trajiciuntur, interim Han tis temporibus narrat. Loquitur, ac si rem omnino, ut fieri soleat, non, ut tum gerebatur, describat, et tamen reliqua tempora adnexa erat, etc., aliud suadent; » Bauer. 10. Actuariis aliquot navibus, h. e. quæ simul velis remisque aguntur, aut quæ facile remis poterant agi (v. Non.), et vel majores erant, vel minores. Vid. Scheffer, de Re nav. II, 2. Repetiti, post alios petiti, nachgeholt; Bauer. 11. Soluta ab cæteris rate: «< a quibusnam? A cæterisne elephantis? Non patitur voc. soluta. Ab hominibus ergo; etsi alios non posuit ; qui tamen in verbis prioribus subintelliguntur, quæ ab aliis acta exponant. An a certis, scil. hominibus, quibus id datum negotii esset? Utrumque otiosum videtur. An soluta altera rate legimus?» Bauer. Si Polyb. III, 46, contuleris, probabile fit, non in his verbis, sed in superioribus vitia latere, et legendum esse: et quum elephanti, nexæ, per stabiles rates (illas duas), tanquam C. 218 534 nibal numidas equites quingentos ad castra romana miserat speculatum, ubi et quantæ copiæ essent, et quid pararent. Huic alæ equitum missi, ut ante dictum est, ab ostio Rhodani trecenti Romanorum equites occurrunt. Prælium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Nam præter multa vulnera cædes etiam prope par utrimque fuit : fugaque et pavor Numidarum Romanis, jam admodum fessis, victoriam dedit. Victores ad centum sexaginta 2, nec omnes Romani, sed pars Gallorum: victi amplius ducenti ceciderunt. Hoc principium simul omenque belli, ut summæ rerum prosperum eventum 3, ita haud sane incruentam ancipitisque certaminis victoriam, Romanis portendit. Ut, re ita gesta, ad utrumque ducem sui redierunt, nec Scipioni stare sententia poterat, nisi ut ex consiliis cœptisque hostis et ipse conatus caperet; et Hannibalem incertum, utrum cœptum in Italiam intenderet iter 5, an cum eo, qui primus se obtulisset romanus exercitus, manus consereret, avertit a præsenti certamine Boiorum legatorum regulique Magali adventus 6; qui se duces itinerum, socios pe sensumque esse nec in alia nunc Scipio acquiescere poterat sententia ; putat Doer. Sufficit vocem alia suppleri ob seq. Nisi ut, et stare hoc sensu quidem dicitur (vide ad III, 36, n. 11), non vero stat mihi sententia. 5. Captum in Italiam intenderet iter; vide ad IV, 19, n. 1. 6. Boiorum legatorum regulique Magali adventus ex Gallia circumpadana, qui, etc.; conf. Polyb. III, 44. Is Magilon vocat : sed literæ a et i commutantur sæpe in barbaricis nominibus, ut Masinissa et Masanissa (vel Massanissa et Massanassa, seu Masanássa; vide ad Sil. XVI, 117), |