impiis, sceleris obliti, de pœnâ disserunt, si ea paullo severior fuit. D. Silanum, virum fortem at«que strenuum, certè scio, quæ dixerit, studio reipublicæ dixisse, neque illum in tantâ re gratiam << aut inimicitias exercere. Eos mores, eam modes<< tiam viri cognovi. Verùm sententia non mihi crudelis, quid enim in talis homines crudele fieri po<< test? sed aliéna a republicà nostrå videtur. Nam profectò aut metus, aut injuria te subegit, Silane, ⚫ consulem designatum, genus pœnæ novum decer<< nere. De timore supervacaneum est disserere, quum præsenti diligentiâ clarissumi viri consulis tanta præsidia sint in armis. De pœnâ possumus equi« dem dicere id quod res habet : in luctu atque mise« riis mortem, ærumnarum requiem, non cruciatum << esse; eam cuncta mortalium mala dissolvere ; ultrà « neque curæ neque gaudio locum esse. Sed, per deos « immortalis! quamobrem in sententiam non addi« disti utì priùs verberibus in eos animadvertere«tur? An quia lex Porcia vetat? at aliæ leges item a condemnatis civibus animam non eripi, sed in exilium permitti jubent. An quia gravius est verbe«rari quàm necari? quid autem acerbum aut grave « nimis in homines tanti facinoris convictos? Sin • quia levius est; quî convenit in minore negotio le« gem timere, quum eam in majore neglexeris? At « enim quis reprehendet quod in parricidas reipu«blicæ decretum erit? tempus, dies, fortuna, cujus lubido gentibus moderatur. Illis meritò accidit, quidquid evenerit: ceterùm vos, patres conscripti, quid in alios statuatis, considerate. Omnia mala exempla ex bonis orta sunt; sed ubi imperium ad

«

་

α

a

ignaros aut minùs bonos pervenit, novum illud exemplum ab dignis et idoneis ad indiguos et non « idoneos transfertur. Lacedæmonii devictis Atheniensibus triginta viros imposuere, qui rempua blicam eorum tractarent. Hi primò cœpere pessua mum quemque et omnibus invisum indemnatum necare. Ea populus lætari et meritò dicere fieri. Post, ubi paullatim licentia crevit, juxtà bonos et « malos lubidinosè interficere, ceteros metu terrere. « Ita civitas, servitute oppressa, stultæ lætitiæ gravis « pœnas dedit. Nostrâ memorià, victor Sulla, quum Damasippum et alios hujusmodi, qui malo reipu«blicæ creverant, jugulari jussit, quis non factum ejus laudabat? Homines scelestos, factiosos, qui « seditionibus rempublicam exagitaverant, meritò << necatos aiebant. Sed ea res magnæ initium cladis « fuit. Nam uti quisque domum, aut viliam, pos« tremò aut vas, aut vestimentum alicujus concupi« verat, dabat operam utì in proscriptorum numero « esset. Ita quibus Damasippi mors lætitiæ fuerat, pòst paullo ipsi trabebantur: neque priùs finis jugulandi fuit, quàm Sulla omnis suos divitiis explevit. Atque ego hæc non in M. Tullio neque his temporibus vereor; sed in magnâ civitate multa et « varia ingenia sunt. Potest alio tempore, alio consule, cui item exercitus in manus, falsum aliquid ⚫ pro vero credi. Ubi, hoc exemplo, per senati decre« tum consul gladium eduxerit, quis finem statuet, « aut quis moderabitur ? Majores nostri, patres conscripti, neque consilii neque audaciæ umquam « eguere; neque superbia obstabat, quò minùs alieama instituta, si modò proba, imitarentur. Arma

.

«

«

atque tela militaria ab Samnitibus, insignia magis<< tratuum ab Tuscis pleraque sumserunt: postremò,

«

"

quod ubique apud socios aut hostis idoneum videbatur, cum summo studio domi exsequebantur : imitari, quàm invidere bonis, malebant. Sed eo⚫ dem illo tempore, Græciæ morem imitati, verbe« ribus animadvertebant in civis, de condemnatis « summum supplicium sumebant. Postquam respu«blica adolevit et multitudine civium factiones valuere, circumvenire innocentes, alia hujusce« modi fieri cœpere. Tum lex Porcia aliæque para«tæ, quibus legibus exsilium damnatis permissum. « Hanc ego caussam, patres conscripti, quò minùs « novum consilium capiamus, in primis magnam puto. Profectò virtus atque sapientia major in « illis fuit qui ex parvis opibus tantum imperium fecere, quàm in nohis qui ea bene parta vix retinemus. Placet igitur eos dimitti, et augeri exercitum Catilinæ ? Minumè. Sed ita censeo: Publi

K

« candas eorum pecunias, ipsos in vinculis haben« dos per municipia quæ maxumè opibus valent: « neu quis de his postea ad senatum referat, neve « cum populo agat: qui aliter fecerit, senatum « existumare, eum contra rempublicam et salutem « omnium facturum. »

LII. POSTQUAM Cæsar dicendi finem fecit, ceteri, verbo alius, alii variè, adsentiebantur. At M. Porcius Cato, rogatus sententiam, hujuscemodi orationem habuit:

Longè mihi alia mens est, patres conscripti, quum res atque pericula nostra considero, et quum < sententias nonnullorum mecum ipse reputo. Illi

"

« mihi disseruisse videntur de pœnâ eorum qui pa« triæ, parentibus, aris atque focis suis bellum para« vere : res autem monet cavere ab illis, quàm quid in illis statuamus consultare, Nam cetera tum per« sequare, ubi facta sunt : hoc nisi provideris ne accidat, ubi evenit frustrà judicia implores. Captå urbe, nihil fit reliqui victis. Sed, per deos immortalis! vos ego adpello qui semper domos, villas, si«gna, tabulas vestras, pluris quàm rempublicam fecistis; si ista, cujuscumque modi sint, quæ amplexamini, retinere, si voluptatibus vestris otium præbere voltis, expergiscimini aliquando, et capessite rempublicam, Non agitur de vectigalibus, « non de sociorum injuriis; libertas et anima nostra « in dubio est, Sæpenumero, patres conscripti, << multa verba in hoc ordine feci; sæpè de luxuriâ « atque avaritiâ nostrorum civium questus sum;

·

་

multosque mortalis eâ caussâ advorsos habeo. Qui « mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem, haud facilè alterius lubidini ma«lefacta condonabam. Sed ea tametsi vos parvi pendebatis; tamen respublica firma, opulentia negle gentiam tolerabat. Nunc verò non id agitur, bonis «an malis moribus vivamus, neque quantùm aut quàm magnificum imperium populi romani; sed, cujus hæc cumque modi, nostra an nobiscum unà, « hostium futura sint. Hic mihi quisquam mansue⚫tudinem et misericordiam nominat. Jampridem equidem nos vera rerum vocabula amisimus; quia « bona aliena largiri, liberalitas; malarum rerum audacia, fortitudo vocatur : eò respublica in extremo sita. Sint sanè, quoniam ita se mores habent, libe

«

« rales ex sociorum fortunis, sint misericordes in « furibus ærarii: ne illis sanguinem nostrum lar

α

"

«

« mens ne,

«

«

giantur; et, dum paucis sceleratis parcunt, bonos « omnis perditum eant. Bene et compositè C. Cæsar paullo antè in hoc ordine de vitâ et morte disse<< ruit: falsa, credo, existumans, quæ de inferis me« morantur: diverso itinere malos a bonis loca tetra, inculta, fœda, atque formidolosa habere. Itaque « censuit pecunias eorum publicandas, ipsos per municipia in custodiis habendos, videlicet tisi Romæ sint, aut a popularibus conjurationis, aut a multitudine conductâ per vim eripiantur. Quasi verò mali atque scelesti tantummo« do in urbe, et non per totam Italiam sint, aut non « ibi plus possit audacia, ubi ad defendendum opes « minores. Quare vanum equidem hoc consilium, si periculum ex illis metuit. Sin in tanto omnium metu solus non timet, eò magis refert mihi atque vobis timere. Quare quum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote vos simul de exercitu Catilinæ et de omnibus conjuratis decernere. « Quantò vos attentiùs ea agetis, tantò illis animus infirmior erit. Si paullulum modò vos langue«re viderint, jam omnes feroces aderunt. Nolite existumare majores nostros armis rempublicam ex parva magnam fecisse. Si ita res esset, multò pulcherrumam eam nos haberemus: quippe sociorum atque civium, præterea armorum atque equorum, major nobis copia quàm illis. Sed alia fuere, quæ e illos magnos fecere, quæ nobis nulla sunt; domi industria, foris justum imperium, animus in con«sulendo liber, neque delicto neque lubidini obno

"

«