«xius. Pro his, nos habemus luxuriam atque avari α tiam; publicè egestatem, privatim opulentiam; « landamus divitias, sequimur inertiam ; inter bonos «et malos discrimen nullum; omnia virtutis præmia « ་་ ambitio possidet. Neque mirum, ubi vos separa« tim sibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, hîc pecuniæ aut gratiæ servitis ; eo fit «< ut impetus fiat in vacuam rempublicam. Sed ego << hæc omitto. Conjuravere nobilissumi cives patriam « incendere; Gallorum gentem infestissumam nomini romano ad bellum arcessunt; dux hostium cum « exercitu supra caput est: vos cunctamini etiam « nunc et dubitatis quid intra moenia adprehensis « hostibus faciatis! Misereamini, censeo; deliquere homines adolescentuli per ambitionem : atque etiam armatos dimittatis. Ne ista vobis mansuetu. « da et misericordia, si illi arma ceperint, in mise« riam vertet. Scilicet res aspera est; sed vos non ti«metis eam immo verò maxumè; sed inertiâ et « mollitia animi, alius alium exspectantes, cuncta• mini, videlicet dîs immortalibus confisi, qui hanc rempublicam in maxumnis sæpè periculis servavere. «Non votis neque suppliciis muliebribus auxilia « deorum parantur; vigilando, agendo, bene consulendo, prospera omnia cedunt. Ubi secordiæ te at« que ignaviæ tradideris, nequidquam deos implo« res; irati infestique sunt. Apud majores nostros « T. Manlius Torquatus bello gallico filium suum, quòd is contra imperium in hostem pugnaverat, « necari jussit. Atque ille egregius adolescens ima moderatæ fortitudinis morte poenas dedit: vos de • crudelissumis parricidis quid statuatis cunctamini? " « Videlicet vita cetera eorum huic sceleri obstat. Verùm parcite dignitati Lentuli, si ipse pudicitiæ, si « famæ suæ, si dîs aut hominibus umquam ullis pepercit: ignoscite Cethegi adolescentiæ nisi iterum patriæ bellum fecit. Nam quid ego de Gabinio, Sta c tilio, Cœpario, loquar? quibus si quidquam um« quam pensi fuisset, non ea consilia de republicâ « habuissent. Postremò, patres conscripti, si, me« hercule! peccato locus esset, facilè paterer vos ipsâ « re corrigi, quoniam verba comtemnitis. Sed undi« que circumventi sumus. Catilina cum exercitu fau« cibus urget; alii intra moenia, in sinu urbis, sunt hostes; neque parari, neque consuli quidquam occultè potest: quò magis properandum. Quare ita « ego censeo: quum nefario consilio sceleratorum ci«vium respublica in maxuma pericula venérit, hi<< que indicio T. Volturcii et legatorum Allobrogum << convicti confessique sint, cædem, incendia, alia fœ« da atque crudelia facinora in civis patriamque para« visse; de confessis sicuti de manifestis rerum capitalium, more majorum, supplicium sumendum. » : LIII. POSTQUAM Cato adsedit, consulares omnes, itemque senati magna pars, sententiam ejus laudant, virtutem animi ad cœlum ferunt; alii alios increpantes timidos vocant: Cato magnus atque clarus habetur senati decretum fit sicuti ille censuerat. Sed mihi multa legenti, multa audienti, quæ populus romanus domi militiæque, mari atque terrâ, præ. clara facinora fecit, fortè lubuit attendere, quæ res maxumè tanta negotia sustinuisset. Sciebam sæpenumero parvâ manu cum magnis legionibus hostium contendisse; cognoveram parvis copiis bella gesta « xius. Pro his, nos habemus luxuriam atque avari tiam; publicè egestatem, privatim opulentiam; laądamus divitias, sequimur inertiam; inter bonos « et malos discrimen nullum; omnia virtutis præmia ambitio possidet. Neque mirum, ubi vos separa« tim sibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, hîc pecuniæ aut gratiæ servitis ; eo fit « ut impetus fiat in vacuam rempublicam. Sed ego << hæc omitto. Conjuravere nobilissumi cives patriam « incendere; Gallorum gentem infestissumam nomi<< ni romano ad bellum arcessunt; dux hostium cum « exercitų supra caput est : vos cunctamini etiam « nunc et dubitatis quid intra moenia adprehensis « hostibus faciatis! Misereamini, censeo; deliquere « homines adolescentuli per ambitionem : atque etiam armatos dimittatis. Ne ista vobis mansuetu. « do et misericordia, si illi arma ceperint, in mise« riam vertet. Scilicet res aspera est; sed vos non timetis eam immo verò maxumè; sed inertiâ et « mollitia animi, alius alium exspectantes, cuncta« mini, videlicet dîs immortalibus confisi, qui hanc rempublicam in maxumis sæpè periculis servavere. «Non vatis neque suppliciis muliebribus auxilia « deorum parantur; vigilando, agendo, bene consulendo, prospera omnia cedunt. Ubi secordiæ te at« que ignaviæ tradideris, nequidquam deos implo« res; irati infestique sunt. Apud majores nostros T. Manlius Torquatus bello gallico filium suum quòd is contra imperium in hostem pugnaverat, a necari jussit. Atque ille egregius adolescens im« moderatæ fortitudinis morte poenas dedit: vos de « crudelissumis parricidis quid statuatis cunctamiņi? a « Videlicet vita cetera eorum huic sceleri obstat. Ve« rùm parcite dignitati Lentuli, si ipse pudicitiæ, si « famæ suæ, si dîs aut hominibus umquam ullis pe « percit: ignoscite Cethegi adolescentiæ nisi iterum « patriæ bellum fecit. Nam quid ego de Gabinio, Statilio, Copario, loquar? quibus si quidquam um« quam pensi fuisset, non ea consilia de republicâ « habuissent. Postremò, patres conscripti, si, mehercule! peccato locus esset, facilè paterer vos ipsâ « re corrigi, quoniam verba comtemnitis. Sed undique circumventi sumus. Catilina cum exercitu fau<< cibus urget; alii intra mœnia, in sinu urbis, sunt hostes; neque parari, neque consuli quidquam oc« cultè potest: quò magis properandum. Quare ita « ego censeo: quum nefario consilio sceleratorum ci«vium respublica in maxuma pericula venerit, hi« que indicio T. Volturcii et legatorum Allobrogum convicti confessique sint, cædem, incendia, alia foe«da atque crudelia facinora in civis patriamque paravisse; de confessis sicuti de manifestis rerum capitalium, more majorum, supplicium sumendum. » LIII. POSTQUAM Cato adsedit, consulares omnes itemque senati magna pars, sententiam ejus laudant, virtutem animi ad cœlum ferunt; alii alios increpantes timidos vocant: Cato magnus atque clarus habetur senati decretum fit sicuti ille censuerat. Sed mihi multa legenti, multa audienti, quæ populus romanus domi militiæque, mari atque terrâ, præclara facinora fecit, fortè lubuit attendere, quæ res maxumè tanta negotia sustinuisset. Sciebam sæpenumero parvâ manu cum magnis legionibus hostium contendisse; cognoveram parvis copiis bella gesta « cum opulentis regibus; ad hoc sæpè fortunæ violentiam toleravisse; facundiâ Græcos, gloriâ belli Gallos, ante Romanos fuisse : ac mihi multa agitanti constabat paucorum civium egregiam virtutem cuncta paravisse; eòque factum utì divitias paupertas, multitudinem paucitas superaret. Sed postquam luxu atque desidiâ civitas corrupta est, rursus respublica magnitudine suâ imperatorum atque magistratnum vitia sustentabat ; ac, sicuti effoeta parentium, multis tempestatibus haud sanè quisquam Romæ virtute magnus fuit. Sed memoriâ meâ, ingenti virtute, divorsi moribus, fuere viri duo, M. Cato et C. Cæsar : quos, quoniam res obtulerat, silentio præterire non fuit consilium, quin utriusque naturam et mores quantùm ingenio possem, aperirem. LIV. IGITUR his genus, ætas, eloquentia, propè æqualia fuere: magnitudo animi par, item gloria, sed alia alii. Cæsar beneficiis ac munificentià magnus habebatur; integritate vitæ Cato. Ille mansuetudine et misericordiâ clarus factus; huic severitas dignitatem addiderat. Cæsar dando, sublevando, ignoscendo ; Cato nihil largiundo, gloriam adeptus. In altero miseris perfugium; in altero malis pernicies. Illius facilitas, hujus constantia laudabatur. Postremò Cæsar in animum induxerat laborare, vigilare; negotiis amicorum intentus, sua neglegere; nihil denegare quod dono dignum esset; sibi magnum imperium, exercitum, novum bellum exoptabat ubi virtus eni. tescere posset: at Catoni studiam modestiæ, decoris sed maxumè severitatis erat; non divitiis cum divite, neque factione cum factioso, sed cum strenuo virtute, cum modesto pudore, cum innocente absti |