adversus singulos ferox. ergo ut segregaret pugnam eorum, capessit fugam, ita ratus secuturos, ut quemque vulnere ad8 fectum corpus sineret. iam aliquantum spatii ex eo loco, ubi pugnatum est, aufugerat, cum respiciens videt magnis intervallis sequentes, unum haud procul ab sese abesse. in eum 5 9 magno impetu rediit; et dum Albanus exercitus inclamat Curiatiis, uti opem ferant fratri, iam Horatius caeso hoste victor secundam pugnam petebat. tunc clamore, qualis ex insperato faventium solet, Romani adiuvant militem suum, et ille defungi 10 proelio festinat. prius itaque quam alter, qui nec procul aberat, 10 11 consequi posset, et alterum Curiatium conficit. iamque aequato Marte singuli supererant, sed nec spe nec viribus pares. alterum intactum ferro corpus et geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat, alter fessum vulnere, fessum cursu trahens corpus, victusque fratrum ante se strage victori obicitur 15 12 hosti. nec illud proelium fuit. Romanus exultans „duos" inquit „fratrum Manibus dedi, tertium causae belli huiusce, ut Romanus Albano imperet, dabo." male sustinenti arma gla13 dium superne iugulo defigit, iacentem spoliat. Romani ovantes ac gratulantes Horatium accipiunt eo maiore cum gaudio, quo 20 prope metum res fuerat. ad sepulturam inde suorum nequaquam paribus animis vertuntur, quippe imperio alteri aucti, 14 alteri dicionis alienae facti. sepulcra extant quo quisque loco cecidit, duo Romana uno loco propius Albam, tria Albana Romam versus, sed distantia locis, ut et pugnatum est. 1 XXVI. Priusquam inde digrederentur, roganti Mettio, ex foedere icto quid imperaret, imperat Tullus, uti iuventutem in armis habeat, usurum se eorum opera, si bellum cum Veientibus foret. ita exercitus inde domos abducti. 25 Princeps Horatius ibat trigemina spolia prae se gerens. 30 2 cui soror virgo, quae desponsa uni ex Curiatiis fuerat, obvia ante portam Capenam fuit; cognitoque super umeros fratris paludamento sponsi, quod ipsa confecerat, solvit crines et fle3 biliter nomine sponsum mortuum appellat. movet feroci iuveni animum conploratio sororis in victoria sua tantoque gaudio 35 publico. stricto itaque gladio simul verbis increpans transfigit - aber. - 5. sequentes ... abesse: Part. Bild, Inf. = Factum. 8. ex insperato faventium: der Vergleich ist vielleicht von den Gladiatorenspielen hergenommen. - 10. nec procul non procul.-14. dabat = faciebat, reddebat, efficiebat etc. 17. fratrum manibus: um die Manen seiner gefallenen Brüder zu sühnen. - 20. quo prope metum quo deterior ac paene sollicita (metuenda) res fuerat. 31. soror virgo, vgl. filius adulescens. - 32. Martial III, 47: Capena grandi porta qua pluit gutta, Horatiorum qua viret sacer campus. 33. paludamento: Kriegsgewand. 36. verbis increpans wie p. 7, 8. Aehnlich ist auch dort der puellam. „abi hinc cum inmaturo amore ad sponsum" inquit, 4 „oblita fratrum mortuorum vivique, oblita patriae. sic eat quaecumque Romana lugebit hostem." atrox visum id facinus 5 patribus plebique, sed recens meritum facto obstabat. tamen 5 raptus in ius. rex, ne ipse tam tristis ingratique ad vulgus iudicii ac secundum iudicium supplicii auctor esset, concilio populi advocato „duumviros" inquit, qui Horatio perduellionem iudicent secundum legem facio." lex horrendi carminis 6 erat: duumviri perduellionem iudicent. si a duumviris provo10 carit, provocatione certato. si vincent, caput obnubito, infelici arbori reste suspendito, verberato vel intra pomerium vel extra pomerium. hac lege duumviri creati, qui se absolvere non 7 rebantur ea lege ne innoxium quidem posse, cum condemnassent, tum alter ex eis „Publi Horati, tibi perduellionem iudico" in15 quit. „lictor, conliga manus. accesserat lictor iniciebatque 8 laqueum. tum Horatius auctore Tullo, clemente legis interprete, „provoco" inquit. itaque provocatione certatum ad populum est. moti homines sunt in eo iudicio maxime Publio 9 Horatio patre proclamante, se filiam iure caesam iudicare; ni 20 ita esset, patrio iure in filium animadversurum fuisse. orabat deinde, ne se, quem paulo ante cum egregia stirpe conspexissent, orbum liberis facerent. inter haec senex iuvenem amplexus, 10 spolia Curiatiorum fixa eo loco, qui nunc Pila Horatia appellatur, ostentans, „huncine" aiebat, quem modo decoratum 25 ovantemque victoria incedentem vidistis, Quirites, eum sub furca = = Schluss sic etc. 4. patribus ple- mauer. d. h. dieses soll in dem Streit zwi- = vinctum inter verbera et cruciatus videre potestis, quod vix 11 Albanorum oculi tam deforme spectaculum ferre possent? i, lictor, conliga manus, quae paulo ante armatae imperium populo Romano pepererunt. i, caput obnube liberatoris urbis huius; arbori infelici suspende, verbera vel intra pomerium, 5 modo inter illa pila et spolia hostium, vel extra pomerium, modo inter sepulcra Curiatiorum. quo enim ducere hune iuvenem potestis, ubi non sua decora eum a tanta foeditate sup12 plicii vindicent?" non tulit populus nec patris lacrimas nec ipsius parem in omni periculo animum; absolveruntque ad- 10 miratione magis virtutis quam iure causae. itaque, ut caedes manifesta aliquo tamen piaculo lueretur, imperatum patri, ut 13 filium expiaret pecunia publica is quibusdam piacularibus sacrificiis factis, quae deinde genti Horatiae tradita sunt, transmisso per viam tigillo capite adoperto velut sub iugum misit 15 14 iuvenem. id hodie quoque publice semper refectum manet: sororium tigillum vocant. Horatiae sepulcrum, quo loco corruerat icta, constructum est saxo quadrato. 1 XXIX. Inter haec iam praemissi Albam erant equites, qui multitudinem traducerent Romam. legiones deinde ductae ad 20 2 diruendam urbem. quae ubi intravere portas, non quidem fuit tumultus ille nec pavor, qualis captarum esse urbium solet, cum effractis portis stratisve ariete muris aut arce i capta clamor hostilis et cursus per urbem armatorum omnia ferro flamma3 que miscet, sed silentium triste ac tacita maestitia ita defixit 25 omnium animos, ut prae metu obliti, quid relinquerent, quid secum ferrent, deficiente consilio rogitantesque alii alios nunc in liminibus starent, nunc errabundi domos suas ultimum illud 4 visuri pervagarentur. ut vero iam equitum clamor exire iubentium instabat, iam fragor tectorum quae diruebantur ultimis 30 gestreckt wurde. - 6. inter illa pila: 19. Als im Kriege Roms gegen Fidenae Mettius Fufetius mit dem Alban. Hülfsheer sich treulos erwies, liesz Tullus jenen hinrichten, dagegen das Alb. Volk siedelte er in Rom an: quod bonum faustum felixque siet populo R. ac mihi vobisque, Albani, populum omnem Albanum Romam traducere in animo est, civitatem dare plebi, primores in patres (Senat) legere, unam urbem, unam rem. p. facere, ut ex uno quondam in duos populos divisa Albana res est, sic nunc in unum redeat. - 20. multitudinem, die waffenfähige Mannschaft Alba's war bereits in der Gewalt des Königs. 27. deficiente consilio, rathlos, und darum (que) einander fragend. - 29. clamor - iu urbis partibus audiebatur, pulvisque ex distantibus locis ortus velut nube inducta omnia impleverat, raptim quibus quisque poterat elatis, cum larem ac penates tectaque, in quibus natus quisque educatusque esset, relinquentes exirent, iam continens 5 agmen migrantium impleverat vias. et conspectus aliorum 5 mutua miseratione integrabat lacrimas; vocesque etiam miserabiles exaudiebantur mulierum praecipue, cum obsessa ab armatis templa augusta praeterirent ac velut captos relinquerent deos. egressis urbem Albanis Romanus passim publica pri- 6 10 vataque omnia tecta adaequat solo, unaque hora quadringentorum annorum opus, quibus Alba steterat, excidio ac ruinis dedit: templis tamen deum ita enim edictum ab rege fuerat temperatum est. XXX. Roma interim crescit Albae ruinis: duplicatur civium 1 15 numerus; Caelius additur urbi mons, et quo frequentius habitaretur, eam sedem Tullus regiae capit, ibique deinde habitavit. principes Albanorum in patres, ut ea quoque pars rei publicae 2 cresceret, legit: Tullios Servilios Quinctios Geganios Curiatios Cloelios; templumque ordini ab se aucto curiam fecit, quae 20 Hostilia usque ad patrum nostrorum aetatem appellata est. et ut omnium ordinum viribus aliquid ex novo populo adice- 3 retur, equitum decem turmas ex Albanis legit, legiones et veteres eodem supplemento explevit et novas scripsit. bentium, der Ruf der Reiter, wel- 14. Duplicatur: Vielleicht entstand jetzt die Tribus der Luceres, ohne dass diese volles Recht neben den beiden andern erhielt. Vgl. Niebuhr Vorl. I, 133. - 15. Caelius, südöstlich vom Palatinus. Es ist nicht anzunehmen, dass die ge sammte Menschenmenge in Rom 1 D. Ancus Marcius. (Liv. I, 32. 33). XXXII. Mortuo Tullo res, ut institutum iam inde ab initio erat, ad patres redierat, iique interregem nominaverant. quo comitia habente Ancum Marcium regem populus creavit; patres 2 fuere auctores. Numae Pompili regis nepos filia ortus Ancus 5 Marcius erat. qui ut regnare coepit, et avitae gloriae memor, et quia proximum regnum, cetera egregium, ab una parte haud satis prosperum fuerat aut neglectis religionibus aut prave cultis longe antiquissimum ratus sacra publica ut ab Numa instituta erant facere, omnia ea ex commentariis regis ponti- 10 ficem in album relata proponere in publico iubet. inde et civibus otii cupidis et finitimis civitatibus facta spes in avi 3 mores atque instituta regem abiturum. igitur Latini, cum quibus Tullo regnante ictum foedus erat, sustulerant animos; et, cum incursionem in agrum Romanum fecissent, repetentibus 15 res Romanis superbe responsum reddunt, desidem Romanum regem inter sacella et aras acturum esse regnum rati. 6 Legatus ubi ad fines eorum venit, unde res repetuntur, capite velato filo lanae velamen est „audi, Iuppiter" inquit, „audite Fines" cuiuscumque gentis sunt nominat -, 20 „audiat Fas! ego sum publicus nuntius populi Romani; iuste pieque legatus venio verbisque meis fides sit." peragit deinde postulata. inde Iovem testem facit: „si ego iniuste inpieque 2. res ad patres redierat: Vgl. zu p. 19, 18. - 5. Nach einem König aus dem Stamm der Ramnes geht der Thron wieder auf ein Mitglied der Tities über. Merkwürdig ist es, dass das Alterthum von dem Vater des Ancus nichts wusste. Es wird desshalb auf ein Erbrecht der Frauen geschlossen. - 7. cetera, in den übrigen Beziehungen, sonst. 8. haud satis prosperum; denn in der lezten Zeit der Reg. des Tull. Host. pestilentia laboratum est; zuletzt: ira Iovis sollicitati prava religione fulmine ictum cum domo conflagrasse (sc. Tullum regem). 8. religionibus, religiöser Satzungen, Gebräuche.-10. facere, denn der König ist Vorsteher des Cultus. - 10. regis = Numae, Umschreibung des pron. demonstr. Der König will, dass gewisse Cultusbestimmungen zur allgemeinen Kenntniss des Volkes gelangen, cf. p. 19, 4.- 11. in album= auf eine weisse Tafel.-13. abiturum, |