Immagini della pagina
PDF
ePub

monumento intueri; inde tibi tuaeque rei publicae quod imitere capias, inde foedum inceptu, foedum exitu, quod vites. ceterum 11 aut me amor negotii suscepti fallit, aut nulla umquam res publica nec maior nec sanctior nec bonis exemplis ditior fuit, 5 nec in quam civitatem tam serae avaritia luxuriaque imigraverint, nec ubi tantus ac tam diu paupertati ac parsimoniae honos fuerit: adeo quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat. nuper divitiae avaritiam et abundantes volup- 12 tates desiderium per luxum atque libidinem pereundi perdendi10 que omnia invexere. sed querellae, ne tum quidem gratae futurae, cum forsitan necessariae erunt, ab initio certe tantae ordiendae rei absint: cum bonis potius ominibus votisque et 13 precationibus deorum dearumque, si, ut poetis, nobis quoque mos esset, libentius inciperemus, ut orsis tantum operis suc15 cessus prosperos darent.

I. Rom unter der Herrschaft der Könige.

A. Romulus.

1. Die Sage von der Gründung der Stadt.
(Liv. I, 3—7).

Proca deinde regnat. is Numitorem atque Amulium pro- 10 20 creat; Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviae gentis legat. plus tamen vis potuit quam voluntas patris aut verecundia aetatis. pluso fratre Amulius regnat. addit 11 sceleri scelus: stirpem fratris virilem interimit, fratris filiae Reae Silviae per speciem honoris, cum Vestalem eam legisset, 25 perpetua virginitate spem partus adimit.

=

sieht; d. h. das abstracte Denken
erhält in der Geschichte einen con-
creten Inhalt. - 2. quod vites: der
Inhalt ist foedum etc. inde quod
vites sc. foedum inceptu, foedum
exitu. 8. nuper
in der neueren
Zeit, etwa von Sulla an, vgl. Sall.
Cat. c. 11 sq. ex divitiis iuventutem
luxuria atque avaritia cum superbia
invasere.-9. pereundi perdendique:
in den Bürgerkriegen. 14. orsis
wahrscheinlich von orsum, wie co-
eptis u. ausis; Cic. inp. Pomp. 11
sagt is est exorsus orationis meae.

19. Proca deinde regnat: In der Reihe des Albanischen Königsgeschlechts der Silvier, deren Stammvater Aeneas (Ascanius) war. 21. legat erinnert an eine testamentarische Bestimmung. 23. sceleri scelus, er häuft ein Verbrechen zum andern, vgl. manus manum lavat, legio legioni subvenit. - 24. Reae Silviae, nach 'Péa 'Idaía latinisirt; vgl. Silvii 'Idaio. Der Cultus der Vesta hat sich auf dem mons Albanus bis in die späteste Zeit erhalten, vgl. zu Juv. IV, 61. - 24. Vestalem legere:

1 IV. Sed debebatur, ut opinor, fatis tantae origo urbis 2 maximique secundum deorum opes imperii principium. vi compressa Vestalis cum geminum partum edidisset, seu ita rata, seu quia deus auctor culpae honestior erat, Martem incertae 3 stirpis patrem nuncupat. sed nec dii nec homines aut ipsam 5 aut stirpem a crudelitate regia vindicant: sacerdos vincta in custodiam datur, pueros in profluentem aquam mitti iubet. 4 Forte quadam divinitus super ripas Tiberis effusus lenibus stagnis nec adiri usquam ad iusti cursum poterat amnis, et posse quamvis languida mergi aqua infantes spem ferentibus 10 5 dabat. ita velut defuncti regis imperio in proxima eluvie, ubi nunc ficus Ruminalis est Romularem vocatam ferunt 6 pueros exponunt. vastae tum in his locis solitudines erant. tenet fama, cum fluitantem alveum, quo expositi erant pueri, tenuis in sicco aqua destituisset, lupam sitientem ex montibus qui 15 circa sunt ad puerilem vagitum cursum flexisse; eam summissas infantibus adeo mitem praebuisse mammas, ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit. Faustulo fuisse 7 nomen ferunt. ab eo ad stabula Larentiae uxori educandos datos.

die Priesterinnen der Vesta wurden vom Könige, später vom Pontifex maximus gewählt (proprie capere für legere).

[ocr errors]

1. Debebatur fatis ein höherer (über menschl. Berechnung) Wille des Schicksals hatte bereits beschlossen. 4. Dem Mars oder Mamers(glanzschaffenderGott) weihten Sabellische, Oskische und Latinische Volksstämme das ver sacrum, die Erstlinge des Frühlings von Pflanzen, Thieren und Menschen, von Allem, was zwischen dem 1. März u. 1. Mai geboren war, wenn Pest oder andere Noth das Land bedrängte, und die in diesen Tagen geborene Jugend des Volkes musste, wenn sie herangewachsen war, aus dem Vaterlande auswandern u. sich eine andere Wohnstätte suchen. Sie zog mit Frühlingsanfang von der heimathlichen Flur aus, um sich mit dem Schwerte neue Wohnsitze zu erkämpfen. Daraus entwickelte sich die Sage von der Geburt und Aussetzung des Romulus u. Remus.

6. vindicant schützen. 7. in profluentem aquam: Als unrein u. widernatürlich, wie z. B. der Vatermörder in culeum coniectus in pro

fluentem defertur (oder in mare profundum). 8. forte divinitus, θείᾳ τινὶ τύχῃ, zufillig wie durch höhere Fügung war der Fluss ausgetreten. 9. nec-et, zwar nichtaber.-12. ficus Ruminalis: am WestAbhange des Palatinus. Ruminalis (W. sru fliessen) von Rumon (Strom), einem alten Namen des Tiberis, vgl. Zrovμoor; davon Roma,,Stromstadt" u. Romulus ,,Stromstädter". Corssen I, 364. Curtius nr. 517. Die Worte rumen,,Euter" und Rumina ,,Eutergottheit" kamen derSage wohl auch zu Hülfe. 14. fluit. alveum, die nicht sitzende, sondern leise hin u. her schwankende Wanne, Mulde. 15. lupam, neben dem Specht (picus) dem Mars heilig. Enn. I, 70: lupus femina feta repente. Die Dichtung des Ennius wiederholt Verg. VIII, 630.-18. magister regii pecoris

der Oberhirte des Königs. Faustulus von favere (erwärmen), faustus, ist vielleicht dasselbe wie Faunus (Favonius) oder ein Diener dieses Gottes. Faunus war der Sohn des Mars, seiner Bedeutung nach pecoris arvorumque deus. 19. ad stabula ist nicht mit datos, sondern mit Laurentiae uxori zu verbinden

---

Ita geniti itaque educati, cum primum adolevit aetas, nec 8 in stabulis nec ad pecora segnes venando peragrare saltus. hinc robore corporibus animisque sumpto iam non feras tan- 9 tum subsistere, sed in latrones praeda onustos impetus facere, 5 pastoribusque rapta dividere, et cum his crescente in dies grege iuvenum seria ac iocos celebrare.

V. Huic deditis ludicro, cum sollemne notum esset, insi- 3 diatos ob iram praedae amissae latrones, cum Romulus vi se defendisset, Remum cepisse, captum regi Ámulio tradidisse ultro 10 accusantes. crimini maxime dabant in Numitoris agros ab iis 4 impetus fieri; inde eos collecta iuvenum manu hostilem in modum praedas agere. sic Numitori ad supplicium Remus deditur.

Tam inde ab initio Faustulo spes fuerat regiam stirpem 5 apud se educari: nam et expositos iussu regis infantes sciebat, 15 et tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere; sed rem inmaturam nisi aut per occasionem aut per necessitatem aperire noluerat. necessitas prior venit. ita metu sub- 6 actus Romulo rem aperit. forte et Numitori, cum in custodia Remum haberet, audissetque geminos esse fratres, comparando 20 et aetatem eorum et ipsam minime servilem indolem tetigerat animum memoria nepotum; sciscitandoque eo inde pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnosceret. ita undique regi 7 dolus nectitur. Romulus non cum globo iuvenum, nec enim erat ad vim apertam par, sed aliis alio itinere iussis certo. 25 tempore ad regiam venire pastoribus ad regem impetum facit, et a domo Numitoris alia comparata manu adiuvat Remus. ita regem obtruncant.

VI. Numitor inter primum tumultum hostis invasisse ur- 1 bem atque adortos regiam dictitans, cum pubem Albanam in

[blocks in formation]

die Ambarvalia Tibull. II, 1 bei
Seyff. Lesest. p. 168. Ueber die
Lupercalia Ovid. Fast. II, 381-422
Seyff. p. 66. 7. 8. cum

=

cum, wo

von das erstere in Beziehung zu insi-
diatos, das zweite (= während) in
Beziehung zu cepisse steht. - 7. cum
sollemne notum esset: da wegen der
jährlich wiederkehrenden Feier der
Tag des Festes bekannt war. — - 8. vi
se defendere sich des Feindes er-
wehren. 10. in Numitoris agros: er
hatte sein réuevoç. — 13. spes fuerat=
Ahnung.-16. inmaturam: prädica-
tiv, vor der Zeit. 17. prior = bald,
cf. Quellenbuch I, 1, 8.
gerat animum memoria = war eine
Erinnerung aufgestiegen.

20. teti

29. Cum pubem Albanam avocasset: Es galt, die Albaner

arcem praesidio armisque obtinendam avocasset, postquam iuvenes perpetrata caede pergere ad se gratulantes vidit, extemplo advocato concilio scelera in se fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti essent, caedem deinceps tyranni 2 seque eius auctorem ostendit. iuvenes per mediam contionem 5 agmine ingressi cum avum regem salutassent, secuta ex omni multitudine consentiens vox ratum nomen imperiumque regi efficit.

3 Ita Numitori Albana re permissa Romulum Remumque cupido cepit in eis locis, ubi expositi ubique educati erant, ur-10 bis condendae. et supererat multitudo Albanorum Latinorumque, ad id pastores quoque accesserant, qui omnes facile spem facerent parvam Albam, parvum Lavinium prae ea urbe, quae 4 conderetur, fore. intervenit deinde his cogitationibus avitum malum, regni cupido, atque inte foedum certamen coortum a 15 satis miti principio. quoniam gemini essent, nec aetatis verecundia discrimen facere posset, ut dii, quorum in tutela ea loca essent, auguriis legerent, qui nomen novae urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatium Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt.

[ocr errors]

in

von der Vertheidigung der regia
abzuhaltnn. Die künstliche Periode
ist auf folgende Formel zurückzu-
führen: A (a/b) A. — 6. agmine: Abl.
adverbialis agmine facto
Reih' u. Glied. 7. ratum efficit
erkennt als zu Recht bestehend an,
vgl. ratificiren. — 10. ubi — ubique=
WO- wo zugleich 12. Die Sage
lässt in der Urbevölkerung Roms
sofort die zwei Elemente, Patricier
und Plebeier, erkennen. Die Grün-
dung geht von Alba und Latium
aus, von dorther stammt der patri-
cische Geschlechtsadel; an ihn
schliessen sich aber pastores und
(durch das Asyl) convenae an, d. h.
eine Masse selbständiger Individuen
aus der Umgegend von Rom, welche
in keinem Clientelverband mit den
Patriciern stehen. Nach der Sage
ist die Plebs so alt wie Rom selbst.
18. auguriis, sc. ex avibus: Wie jede
wichtige Handlung, so musste auch
die Gründung einer Stadt auspi-
cato eingeleitet werden; die reli-
giöse Sitte sucht in der Sage einen
rationellen Ursprung.-19. Nach der
Tradition hatten die Aboriginer
(ABootyives) ihren Mittelpunkt auf

dem Aventinus; dort war der Lieblingssitz ihrer Götter Picus und Faunus, dort war ihre Burg Remuria oder Remoria (Remonium). Nach Dion. I, 87 γίγνεται μάχη καρτερά καὶ φόνος ἐξ ἀμφοῖν πολύς, in welchem der Anhang des Romulus den Sieg behauptete. Es scheint, als ob die Sage die Erinnerung eines Völkerkampfes wiederspiegelt. Die Aboriginer sind wahrscheinlich von den Etruskern nach Süden gedrängte Umbrer, welche unter dem Namen Tusci zum Theil unter die Etrusker zum Theil unter die Römer aufgingen, während die Hauptmasse in die spätere Landschaft Umbrien gedrängt wurde. Die Tusci behaupteten sich noch eine Zeit lang in der Gegend zwischen Rom und Tarquinii. Vgl. Rubino 214, Vahlen Quaestt. Enn. XXXVI.

20. templum dicitur locus manu auguris (mit dem Augurstabe) designatus in aëre, der Augur schaut von Norden nach Süden, zur Linken hat er den östlichen, zur Rechten den westlichen Himmel, also hinter sich (postica) Norden, vor sich (antica) Süden.

20

VII. Priori Remo augurium venisse fertur sex vultures, 1 iamqne nuntiato augurio cum duplex numerus Romulo sese ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutaverat. tempore illi praecepto, at hi numero avium regnum trahebant. 5 inde cum altercatione congressi certamine irarum ad caedem 2 vertuntur. ibi in turba ictus Remus cecidit. vulgatior fama est ludibrio fratris Remum novos transiluisse muros; inde ab irato Romulo, cum verbis quoque increpitans adiecisset,,sic deinde quicumque alius transiliet moenia mea!" interfectum. 10 ita solus potitus imperio Romulus; condita urbs conditoris no- 3 mine appellata.

2. Raub der Sabinerinnen. (Liv. I, 9--13).

IX. Iam res Romana adeo erat valida, ut cuilibet finiti- 1 marum civitatum bello par esset; sed penuria mulierum hominis 15 aetatem duratura magnitudo erat, quippe quibus nec domi spes prolis nec cum finitimis conubia essent. tum ex consilio pa- 2 trum Romulus legatos circa vicinas gentes misit, qui societatem conubiumque novo populo peterent: urbes quoque ut cetera ex 3 infimo nasci; dein, quas sua virtus ac dii iuvent, magnas opes

3. consalutaverat, ehe sie noch zusammenkamen.-4. praecepto: Wie augurium capere (Liv. X, 7), so hier tempus (= augurium) praecipere. 8. Aehnlich ruft Romulus bei Enn. I, 100: nec pol homo quisquam faciet inpune animatus hoc nisi tu: nam mi calido das sanguine poenas. Diese Mythe ist sicher ätiologisch, hervorgegangen aus dem uralten Rechtsgrundsatz, dass auf Verletzung der geweihten Stadtmauern der Tod stehe, vgl. Pompon. in Dig. I, 8, 11: si quis violaverit muros, capite punitur, sicuti si quis transcendet scalis admotis vel alia qualibet ratione. nam cives Romanos alia quam per portas egredi non licet, cum illud hostile et abominandum sit. nam et Romuli frater Remus occisus traditur ob id, quod murum transcendere voluerit.

13. finitimarum civitatum: den einzelnen Staatsgemeinden (róleis), nicht aber den Föderationen, wie

-

der etruskischen u. latinischen.
14. penuria, wegen des Mangels, der
zu geringen Anzahl.-15. quippe qui-
bus, als Menschen, welche; eine Be-
ziehung auf res Romana ist damit
nicht ausgesprochen.-16. conubium;
beruhte immer auf einem Rechts-
verhältniss; jedenfalls muss man
ein solches mit Alba longa anneh-
men, cf. c. 23, 1. Der Frauen-
raub ist in der Sage eine selbstän-
dige Episode, welche auf die sonstige
Sage von der Gründung Roms we-
nig Rücksicht nimmt, vgl. zu p. 6,
12. Sie knüpft an die Sage vom
Asyl an und sucht einfach die be-
stehenden Hochzeitsgebräuche aus
einem Factum zu erklären. Weil
die Ehe ursprünglich vom Römer
als ein Raub angesehen wurde, so
mussten die ersten Ehen in Rom durch
Raub zu Stande gekommen sein:
war dem aber so, so mussten die
Gründer Roms ohne Frauen, ein
wildes und zusammengelaufenes Ge-
sindel sein. Schwegler 1, 471.

« IndietroContinua »