Immagini della pagina
PDF
ePub

ita dicunt1, imperia ejus injusta, superba, crudelia barbaros nequivisse pati; alii autem equites illos Gn. Pompeii veteres fidosque clientes voluntate ejus Pisonem aggressos; numquam Hispanos praeterea tale facinus fecisse, sed imperia saeva multa ante perpessos. Nos eam rem in medio relinquemus. De superiore conjuratione satis dictum.

20. Catilina,2 ubi eos, quos paulo ante memoravi, convenisse videt, tametsi cum singulis multa saepe egerat, tamen in rem fore credens universos appellare et cohortari, in abditam partem aedium secedit, atque ibi, omnibus arbitris procul amotis, orationem hujuscemodi habuit. 'Ni virtus fidesque vestra spectata mihi forent, nequidquam opportuna res cecidisset; spes magna, dominatio in manibus frustra fuissent. Neque ego per ignaviam3 aut vana ingenia incerta pro certis captarem. Sed quia multis et magnis tempestatibus vos cognovi fortes fidosque mihi, eo animus ausus est maximum atque pulcherrimum facinus incipere, simul quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi; nam idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est. Sed ego quae mente agitavi omnes jam antea diversi audistis. Ceterum mihi in dies magis animus accenditur, quum considero, quae condicio vitae futura sit, nisi nosmet ipsi vindicamus in libertatem. Nam postquam res publica in paucorum potentium jus atque dicionem concessit, semper illis reges, tetrarchae5 vectigales esse, populi, nationes stipendia pendere; ceteri omnes, strenui, boni, nobiles atque ignobiles vulgus fuimus sine gratia, sine auctoritate, iis obnoxii, quibus, si res publica valeret, formidini essemus. Itaque omnis gratia, potentia,

1 Respecting the indicative dicunt, see Zumpt, § 563.

2 The author now continues his account of the conspiracy entered into in B. c. 64.

6

3 Per ignaviam,' by means of cowardice,' here means, with the assistance of cowardly men,' 'such as you are not, since I have evidence of your valour and trustworthiness." Vana ingenia are men of untrustworthy character. In both cases the abstract quality is mentioned instead of the person possessing it.

4 Diversi, 'separately;' that is, at different times, and in different places.

5 Tetrarcha is a title which properly belonged only to such princes as ruled over the fourth part of a whole nation. Such a division took place in Galatia, and afterwards also in Judaea. A similar title, ethnarcha, but that of king also, was sometimes granted to powerful princes; or, when they had had it before, the Roman senate sometimes allowed them to keep it.

honos, divitiae apud illos sunt, aut ubi illi volunt; nobis reliquere pericula repulsas, judicia, egestatem. Quae quousque tandem patiemini fortissimi viri? Nonne emori per virtutem praestat quam vitam miseram atque inhonestam, ubi alienae superbiae ludibrio fueris, per dedecus amittere? Verum enimvero pro deum atque hominum fidem1 victoria in manu nobis est, viget aetas, animus valet; contra illis annis atque divitiis omnia consenuerunt. Tantummodo incepto opus est; cetera res expediet. Etenim quis mortalium cui virile ingenium est, tolerare potest, illis divitias superare,2 quas profundant in extruendo mari et montibus coaequandis, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? illos binas aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem3 nusquam ullum esse? Quum tabulas, signa, toreumata1 emunt, nova diruunt, alia aedificant, postremo omnibus modis pecuniam trahunt, vexant, tamen summa libidine divitias vincere nequeunt. At nobis est domi inopia, foris aes alienum, mala res, spes multo asperior; denique quid reliqui habemus praeter miseram animam? Quin6 igitur expergiscimini? En7 illa, illa, quam saepe optastis, libertas, praeterea divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt. Fortuna omnia ea victoribus praemia posuit. Res, tempus, pericula, egestas, belli spolia magnifica magis quam oratio mea vos hortentur. Vel imperatore vel milite me utimini; neque animus neque corpus a vobis aberit. Haec ipsa, ut spero, vobiscum una consul agam, nisi forte me animus fallit, et vos servire magis quam imperare parati estis.

21. Postquam accepere ea homines, quibus mala abunde

1 Pro fidem, or proh fidem, is an exclamation, and pro an interjection. The accus. fidem is governed by some such verb as testor or invoco. See Zumpt, § 361.

2 Superare here has an intransitive meaning, 'to exist in abundance.' 3 Lar familiaris, a domestic or family divinity, whose image stood in the interior of the house by the domestic altar; hence lar, or the plural lares, is sometimes used in the sense of a house,' or 'home.'

4 Toreumata are the vasa caelata mentioned in chap. 11; works in metal, especially silver, with raised figures. The instrument called by the Latins caelum, was called by the Greeks rogos, whence rogsús, τόρευμα.

6

5 They cannot master their wealth; that is, they are not able to spend it.

6 Quin-that is, qui non or quo non? why not?'

En, as well as ecce, are most commonly construed with the accusative.

omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla, tametsi illis quieta movere magna merces videbatur, tamen postulavere plerique, uti proponeret, quae condicio belli foret, quae praemia armis peterent, quid ubique opis aut spei haberent. Tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium, magistratus, sacerdotia, rapinas, alia omnia, quae bellum atque libido victorum fert. Praeterea esse in Hispania citeriore Pisonem, in Mauretania cum exercitu P. Sittium Nucerinum, consilii sui participes; petere consulatum G. Antonium, quem sibi collegam fore speraret, hominem et familiarem et omnibus necessitudinibus circumventum; cum eo se consulem2 initium agendi facturum. Ad hoc maledictis increpat omnes bonos, suorum unum quemque nominans laudare; admonebat alium egestatis, alium cupiditatis suae, complures periculi aut ignominiae,3 multos victoriae Sullanae, quibus ea praedae fuerat. Postquam omnium animos alacres videt, cohortatus, ut petitionem suam curae haberent, conventum dimisit.

22. Fuere ea tempestate qui dicerent, Catilinam, oratione habita, quum ad jusjurandum populares1 sceleris sui adigeret, humani corporis sanguinem vino permixtum in pateris circumtulisse; inde quum post execrationem omnes degustavissent, sicuti in sollemnibus sacris fieri consuevit, aperuisse consilium suum, atque eo dictitare5 fecisse, quo inter se magis fidi forent, alius alii tanti facinoris conscii. Nonnulli ficta et

1 Tabulae novae are literally 'new registers of debts;' that is, a change or reduction of debts, when, for example, the interest already paid was deducted from the principal, or when the amount of debts was reduced by one-half, or even by three-fourths. Such regulations of debts in favour of debtors were often resorted to in the revolutions of the ancient republics.

2'If he should be consul with him, he would begin to carry the matter into effect."

3 Ignominia, disgrace' which a person incurs either because he has been condemned in a court of law, or with which he has been branded by the censors.

4 Popularis, properly a fellow-countryman,' or 'belonging to the same people;' but Sallust here, and in chapter 24, uses it in the more general sense of particeps, socius, ' associate.'

5 Dictitare, a contraction for dictitavere: it was frequently said that Catiline had done it for this reason.' This contraction has nothing that is offensive here, though in form it is the same as the present infinitive; for such an ambiguity of form is not always avoided, provided the context clearly shows what the meaning is. Dictitare contains a repetition of what is implied in fuere qui dicerent.

haec et multa praeterea existimabant ab iis, qui Ciceronis invidiam, quae postea orta est, leniri credebant atrocitate sceleris eorum, qui poenas dederant. Nobis ea res pro magnitudine parum comperta est.

23. Sed in ea conjuratione fuit Q. Curius, natus haud obscuro loco, flagitiis atque facinoribus coopertus, quem censores senatu probri gratia moverant. Huic homini non minor vanitas inerat quam audacia; neque reticere, quae audierat, neque suamet ipse scelera occultare, prorsus neque dicere neque facere quidquam pensi habebat. Erat ei cum Fulvia, muliere nobili, stupri2 vetus consuetudo; cui quum minus gratus esset, quia inopia minus largiri poterat, repente glorians maria montesque polliceri coepit et minari interdum ferro, ni sibi obnoxia foret, postremo ferocius agitare3 quam solitus erat. At Fulvia, insolentiae Curii causa cognita, tale periculum rei publicae haud occultum habuit, sed sublato auctores de Catilinae conjuratione quae quoque modo audierat compluribus narravit. Ea res in primis studia hominum accendit ad consulatum mandandum M. Tullio Ciceroni. Namque antea pleraque nobilitas invidia aestuabat,5 et quasi pollui consulatum credebant, si eum quamvis egregius homo novus6 adeptus foret. Sed ubi periculum advenit, invidia atque superbia post fuere.7

24. Igitur comitiis habitis consules declarantur M. Tullius et G. Antonius, quod factum primo populares conjurationis concusserat. Neque tamen Catilinae furor minuebatur, sed

1 Met is a suffix which may be appended to all the cases of suus, and answers to our 'own.' It is usually followed by ipse. See Zumpt, § 139, note.

2 Stuprum is the name for every unchaste connexion with unmarried as well as with married women; but adulterium is the illicit intercourse with married women.

3To behave more ferociously;' for agere and agitare, even without an accusative, signify 'to behave,'' conduct one's-self,' 'lead a life.'

4 Sublato auctore, without mentioning the one of whom she had learned it.'

5 The nobility was boiling with envy;' a figurative expression, taken from the boiling of water over the fire, which is frequently used to describe violent passions. So also incendi, ardere, flagrare cupiditate.

6 A homo novus was at Rome the name for any person, none of whose ancestors had been invested with a curule office; that is, with the consulship, praetorship, quaestorship, or curule aedileship.

7 Post fuere; that is, postposita sunt,' were put on one side.'

8 Which fact had at first intimidated the associates of the conspiracy.' The pluperfect here seems to be used for the perfect, but is

in dies plura agitare, arma per Italiam locis opportunis parare, pecuniam sua aut amicorum fide sumptam mutuam Faesulas1 ad Manlium quendam portare,2 qui postea princeps fuit belli faciundi. Ea tempestate plurimos cujusque generis homines adscivisse sibi dicitur, mulieres etiam aliquot, quae primo ingentes sumptus3 stupro corporis toleraverant, post ubi aetas tantummodo quaestui neque luxuriae modum fecerat, aes alienum grande conflaverant. Per eas se Catilina credebat posse servitia urbana sollicitare, urbem incendere, viros earum vel adjungere sibi vel interficere.

25. Sed in his erat Sempronia, quae multa saepe virilis audaciae facinora commiserat. Haec mulier genere atque forma, praeterea viro, liberis satis fortunata fuit; litteris Graecis et Latinis docta, psallere, saltare elegantius, quam necesse est probae, multa alia, quae instrumenta luxuriae sunt. Sed ei cariora semper omnia quam decus atque pudicitia fuit; pecuniae an famae minus parceret, haud facile discerneres ; libidine sic accensa, ut saepius peteret viros quam peteretur. Sed ea saepe antehac fidem prodiderat, creditum abjuraverat, caedis conscia fuerat, luxuria atque inopia praeceps abierat. Verum ingenium ejus haud absurdum; posse versus facere, jocum movere, sermone uti vel modesto vel molli vel procaci; prorsus multae facetiae multusque lepos inerat.

26. His rebus comparatis Catilina nihilo minus in proximum annum consulatum petebat, sperans, si designatus foret, necessary from the idea, which properly should have been expressed by some such sentence as this: which fact, although it had at first intimidated the conspirators, yet did not stop the progress of the conspiracy.'

1 Faesulae, now Fiesole, a town in the northern part of Etruria, not far from Florentia (Florence), which is now the largest town in that district, though it was not so in ancient times.

2 Portare, he caused money to be taken.' See Zumpt, § 713.

3 Sumptus tolerare, 'to bear the expenses,' implying the difficulty of defraying them.

4 Haud facile discerneres, it was not easy to determine whether she was less concerned about her money or her reputation,' since she was reckless in regard to both. Respecting the imperfect subjunctive, see Zumpt, § 528, note 2.

5 Praeceps is used of steep and precipitous places, and of persons who fall or throw themselves headlong down from or into anything. Hence Sempronia praeceps abierat is, ' she had thrown herself headlong into ruin,' which might also be expressed by in praeceps iverat.

·

Namely, for the year beginning with the first of January, B. C. 62. The elections took place about the middle of the preceding year, consequently, in the present instance, about the middle of the year B. c. 63.

с

« IndietroContinua »