Immagini della pagina
PDF
ePub

aut fortuna novis rebus idoneos credebat, aut per se aut per alios sollicitabat, neque solum cives, sed cujusque modi genus hominum, quod modo bello usui foret.

40. Igitur P. Umbreno cuidam negotium dat, uti legatos Allobrogum1 requirat eosque, si possit, impellat ad societatem belli, existimans publice privatimque aere alieno oppressos, praeterea, quod natura gens Gallica bellicosa esset, facile eos ad tale consilium adduci posse. Umbrenus, quod in Gallia negotiatus erat, plerisque principibus civitatium notus erat atque eos noverat; itaque sine mora, ubi primum legatos in foro conspexit, percontatus pauca de statu civitatis, et quasi dolens ejus casum, requirere coepit, quem exitum tantis malis sperarent. Postquam illos videt queri de avaritia magistratuum, accusare senatum, quod in eo auxilii nihil esset, miseriis suis remedium mortem expectare: At ego, inquit, vobis, si modo viri esse vultis, rationem ostendam, qua tanta ista mala effugiatis.' Haec ubi dixit, Allobroges in maximam spem adducti Umbrenum orare, ut sui misereretur; nihil tam asperum neque tam difficile esse, quod non cupidissime facturi essent, dum ea res civitatem aere alieno liberaret. Ille eos in domum D. Bruti perducit, quod foro propinqua erat neque aliena consilii2 propter Semproniam; nam tum Brutus ab Roma aberat. Praeterea Gabinium accersit,3 quo major auctoritas sermoni inesset. Eo praesente conjurationem aperit, nominat socios, praeterea multos cujusque generis innoxios, quo legatis animus amplior esset; deinde eos pollicitos operam suam domum dimittit.

41. Sed Allobroges diu in incerto habuere, quidnam consilii caperent. In altera parte erat aes alienum, studium belli, magna merces in spe victoriae, at in altera majores opes, tuta consilia, pro incerta spe certa praemia. Haec illis volventibus, tandem vicit fortuna rei publicae. Itaque Q. Fabio Sangae, cujus patrocinio civitas plurimum utebatur, rem omnem, uti cognoverant, aperiunt. Cicero, per Sangam consilio cognito, legatis praecepit, ut studium conjurationis vehementer simu

1 The Allobroges inhabited the country from Lacus Lemannus and the Rhone as far south as the Isara. They were subject to Rome, but with a certain degree of independence they governed themselves within their own country. Their chief towns were Vienna and Geneva. 2 Aliena consilii. See Zumpt, § 470.

3 Respecting the orthography of accersit, see Zumpt, § 202.

4 Magnus animus is the usual Latin expression for 'courage,' and amplior is the same as major.

lent, ceteros adeant, bene polliceantur, dentque operam, uti eos quam maxime manifestos habeant.1

42. Iisdem fere temporibus in Gallia citeriore atque ulteriore,2 item in agro Piceno, Bruttio,3 Apulia motus erat. Namque illi, quos ante Catilina dimiserat, inconsulte ac veluti per dementiam cuncta simul agebant; nocturnis consiliis, armorum atque telorum portationibus, festinando, agitando omnia, plus timoris quam periculi effecerant. Ex eo numero complures Q. Metellus Celer praetor ex senati consulto, causa cognita, in vincula conjecerat; item in ulteriore Gallia G. Murena, qui ei provinciae legatus4 praeerat.

43. At Romae Lentulus cum ceteris, qui principes conjurationis erant, paratis, ut videbatur, magnis copiis, constituerant, uti quum Catilina in agrum Faesulanum cum exercitu venisset, L. Bestia tribunus plebis contione habita quereretur de actionibus Ciceronis, bellique gravissimi invidiam optimo consuli imponeret; eo signo5 proxima nocte cetera multitudo conjurationis suum quisque negotium exequeretur. Sed ea divisa hoc modo dicebantur: Statilius et Gabinius uti cum magna manu duodecim simul opportuna loca urbis incenderent, quo tumultu facilior aditus ad consulem ceterosque, quibus insidiae parabantur, fieret; Cethegus Ciceronis januam obsideret eumque vi aggrederetur, alius autem alium; sed

1 Manifestum habeo aliquem, I catch a person in the act,' so that he can be convicted of his crime by unexceptionable evidence.

2 Gallia citerior is Gaul south of the Alps, or the province of Cisalpine Gaul. Gallia ulterior is Gaul north of the Alps, as far as the Cebenna mountains. The part of modern France beyond those mountains was not yet subject to Rome, but became a Roman province by the conquests of Caesar.

3 Bruttium is the peninsula of Italy, which extends towards Sicily. It was a mountainous country with many forests.

4 He was legate to his brother L. Murena, who had then already left the province of Gaul, being a candidate for the consulship for the year B. C. 62, which he obtained.

5 Signum, in military phraseology, is the visible or audible signal for a movement which the army is to execute. The attack of the tribune of the people on Cicero during his address to the people was to be the signal. 'After this signal had been given' (eo signo), dato being understood. Conjurationis for conjuratorum.

Sed. According to ordinary Latinity, the sentence ought to have been introduced by autem; see Zumpt, § 348, note. But it must be observed that in the historical style of Sallust sed very frequently expresses not only opposition, but also mere transition from one thing to another, which seems to be an affectation of simplicity.

filii1 familiarum, quorum ex nobilitate maxima pars erat, parentes interficerent, simul caede et incendio perculsis omnibus, ad Catilinam erumperent. Inter haec parata atque decreta Cethegus semper querebatur de ignavia sociorum; illos dubitando et dies prolatando magnas opportunitates corrumpere, facto, non consulto, in tali periculo opus esse, seque, si pauci adjuvarent, languentibus aliis, impetum in curiam facturum. Natura ferox, vehemens, manu promptus erat; maximum bonum in celeritate putabat.

44. Sed Allobroges ex praecepto Ciceronis per Gabinium ceteros conveniunt ;3 ab Lentulo, Cethego, Statilio, item Cassio postulant jusjurandum, quod signatum ad cives perferant; aliter haud facile eos ad tantum negotium impelli posse. Ceteri nihil suspicantes dant; Cassius semet eo brevi venturum pollicetur ac paulo ante legatos ex urbe proficiscitur. Lentulus cum his T. Volturcium quendam Crotoniensem mittit, ut Allobroges prius quam domum pergerent, cum Catilina data atque accepta fide societatem confirmarent. Ipse Volturcio litteras ad Catilinam dat, quarum exemplum infra scriptum est: 'Qui4 sim ex eo, quem ad te misi, cognosces. Fac cogites, in quanta calamitate sis, et memineris te virum esse; consideres, quid tuae rationes postulent; auxilium petas ab omnibus, etiam ab infimis.'5 Ad hoc mandata verbis dat: Quum ab senatu hostis judicatus sit, quo consilio servitia repudiet? in urbe parata esse, quae jusserit; ne cunctetur ipse propius accedere.'

45. His rebus ita actis, constituta nocte, qua proficiscerentur, Cicero per legatos cuncta edoctus,6 L. Valerio Flacco et G. Pomptinio praetoribus imperat, ut in ponte Mulvio per insidias Allobrogum comitatus deprehendant; rem omnem aperit, cujus gratia mittebantur, cetera, uti facto opus sit, ita

The idea expressed by filius familias is a son who is not yet independent, who has not yet a household of his own.'

2 Inter haec, &c.; that is, dum haec parantur atque decernuntur. 3 Conveniunt, with the accusative. See Zumpt, § 387.

4 Qui for quis. See Zumpt, § 134, note.

5 He means to say, 'even from the slaves, who, as is now seen, have not been received by Catiline into his army."

Cuncta. Respecting this accusative, see Zumpt, § 391, note 1.

7 Pons Mulvius, a bridge across the Tiber, about one mile from the city, outside the porta Flaminia. It still exists under the name of ponte Molle, and is passed by all travellers who go from Rome to the north.

agant, permittit. Illi, homines militares, sine tumultu praesidiis collocatis, sicuti praeceptum erat, occulte pontem obsidunt. Postquam ad id loci2 legati cum Volturcio venerunt et simul utrimque clamor exortus est, Galli, cito cognito consilio, sine mora praetoribus se tradunt. Volturcius primo, cohortatus ceteros, gladio se a multitudine defendit, deinde ubi a legatis desertus est, multa prius de salute sua Pomptinium obtestatus, quod ei notus erat, postremo timidus ac vitae diffidens velut hostibus3 sese praetoribus dedit.

46. Quibus rebus confectis, omnia propere per nuntios consuli declarantur. At illum ingens cura atque laetitia simul occupavere; nam laetabatur intellegens conjuratione patefacta civitatem periculis ereptam esse, porro autem anxius erat, dubitans, in maximo scelere tantis civibus deprehensis, quid facto opus esset; poenam illorum sibi oneri, impunitatem perdundae rei publicae4 fore credebat. Igitur confirmato animo vocari ad sese jubet Lentulum, Cethegum, Statilium, Gabinium, item quendam Caeparium Tarracinensem, qui in Apuliam ad concitanda servitia proficisci parabat. Ceteri sine mora veniunt: Caeparius paulo ante domo egressus cognito indicio ex urbe profugerat. Consul Lentulum, quod praetor erat, ipse manu tenens in senatum perducit; reliquos cum custodibus in aedem Concordiae venire jubet. Eo senatum advocat, magnaque frequentia ejus ordinis, Volturcium cum legatis introducit, Flaccum praetorem scrinium cum litteris, quas a legatis acceperat, eodem afferre jubet.

47. Volturcius interrogatus de itinere, de litteris, postremo quid aut qua de causa consilii habuisset, primo fingere alia, dissimulare de conjuratione; post, ubi fide publica dicere jussus est, omnia, uti gesta erant, aperit docetque se paucis Obsidunt. For this verb, see Zumpt, § 189, under sido. Ad id loci; that is, ad eum locum.

3 He betrayed his treasonable designs even by surrendering to the public authorities, as if they were a foreign and hostile power, and by praying them to spare his life.

4 See Zumpt, § 662.

5 The meeting of the senate was held in the Temple of Concord, close by the Forum. Temples were often used instead of the Curia Hostilia, which was the regular place for the senate to assemble in. Lentulus was taken to the senate by the consul himself; the others were conducted thither by guards, to be brought before the assembly after the business had been opened.

6 'He was ordered to make his statement on the ground of the promise made to him, on behalf of the state, that he should not be

ante diebus a Gabinio et Caepario socium ascitum nihil amplius scire quam legatos; tantummodo audire solitum ex Gabinio, P. Autronium, Ser. Sullam, L. Vargunteium, multos praeterea in ea conjuratione esse. Eadem Galli fatentur ac Lentulum dissimulantem coarguunt praeter litteras sermonibus, quos ille habere solitus erat; ex libris Sibyllinis1 regnum Romae tribus Corneliis portendi; Cinnam atque Sullam antea, se tertium esse, cui fatum foret urbis potiri;2 praeterea ab incenso Capitolio illum esse vigesimum annum, quem saepe ex prodigiis haruspices3 respondissent bello civili cruentum fore. Igitur perlectis litteris, quum prius omnes signa sua cognovissent, senatus decernit, uti abdicato magistratu Lentulus, itemque ceteri in liberis custodiis habeantur. Itaque Lentulus P. Lentulo Spintheri, qui tum aedilis erat, Cethegus Q. Cornificio, Statilius G. Caesari, Gabinius M. Crasso, Cae

punished.' Sallust might have used the more complete expression, fide publica data or accepta; but such expressions are to be completed by the sense rather than by any grammatical ellipsis.

1 Sibylla is the ancient Greek name for a prophetic woman; and at Rome prophecies and counsels (libri Sibyllini) were kept in the Capitol which were believed to have been given as early as the time of the kings by a Sibyl of Cumae. They contained information about festivals, sacrifices, and other religious observances, and the means by which calamities which threatened the state might be averted. They were under the superintendence of a special college of priests, by whom alone they were consulted, on the command of the senate, in cases of public distress or apprehension. This college was called at different times, according to the number of its members, duoviri, decemviri, or quindecimviri sacrorum.

2 The gens Cornelia comprised a large number of families, such as the Scipios, Dolabellas, Merulas, Sullas, Cinnas, Cethegi, and Lentuli. L. Cinna, by repeated consulships, and as the leader of the Marian party, obtained the highest power at Rome after the death of C. Marius, but was slain in B. c. 84 by his own soldiers, whom he intended to lead against L. Sulla. Sulla, after having been consul as early as B. c. 88, became dictator in B. C. 82. Respecting the expression urbis potiri, see Zumpt, § 466.

3 Haruspices were the interpreters of the signs which were believed to be contained in the entrails of victims sacrificed to the gods, as well as of the phenomena in the atmosphere (monstra), and other occurrences in nature, which seemed to be contrary to the ordinary course of things. The system of this kind of superstition had been principally developed by the ancient Etruscans, and the haruspices engaged in the state religion of the Romans were generally natives of Etruria; and the Romans, owing to the uncertainty of their knowledge of things divine, dreaded this kind of superstition rather than practised it.

4 Libera custodia is opposed to the carcer publicus, in which the prisoners were treated like slaves, and kept in chains. There were at Rome no prisons for those persons whose guilt was not yet established,

« IndietroContinua »