7 Magone equites Hispanorum expeditos praemissos. dum Hannibal, circa flumen legationibus Gallorum audiendis moratus, traicit gravius peditum agmen, interim Mago equitesque ab transitu fluminis die unius itinere Placen8 tiam ad hostes contendunt. Hannibal paucis post diebus sex milia a Placentia castra communivit et postero die in conspectu hostium acie derecta potestatem pugnae fecit.

1

XXXXVIII. Insequenti nocte caedes in castris Romanis, tumultu tamen quam re maior, ab auxiliaribus 2 Gallis facta est. ad duo milia peditum et ducenti equites vigilibus ad portas trucidatis ad Hannibalem transfugiunt, quos Poenus benigne adlocutus et spe ingentium donorum accensos in civitates quemque suas ad sollicitandos popu3 larium animos dimisit. Scipio caedem eam signum defectionis omnium Gallorum esse ratus contactosque eo 4 scelere velut iniecta rabie ad arma ituros, quamquam gravis adhuc vulnere erat, tamen quarta vigilia noctis insequentis tacito agmine profectus ad Trebiam fluvium iam in loca altiora collisque impeditiores equiti castra 5 movet. minus quam ad Ticinum fefellit; missisque Hannibal primum Numidis, deinde omni equitatu turbasset utique novissimum agmen, ni aviditate praedae in vacua 6 Romana castra Numidae devertissent. ibi dum perscrutantes loca omnia castrorum nullo satis digno morae pretio tempus terunt, emissus hostis est de manibus, et cum iam transgressos Trebiam Romanos metantisque castra conspexissent, paucos moratorum occiderunt citra flumen 7 interceptos. Scipio nec vexationem vulneris in via iactati ultra patiens et collegam – iam enim et revocatum ex Sicilia audierat ratus expectandum, locum, qui prope flumen tutissimus stativis est visus, delectum communiit. 8 nec procul inde Hannibal cum consedisset, quantum victoria equestri elatus, tantum anxius inopia, quae per hostium agros euntem nusquam praeparatis commeatibus maior in 9 dies excipiebat, ad Clastidium vicum, quo magnum frumenti numerum congesserant Romani, mittit. ibi cum vim pararent, spes facta proditionis, nec sane magno pretio, nummis aureis quadringentis, Dasio Brundisino praefecto praesidi corrupto traditur Hannibali Clastidium.

id horreum fuit Poenis sedentibus ad Trebiam. in capti- 10 vos ex tradito praesidio, ut fama clementiae in principio rerum colligeretur, nihil saevitum est.

XXXXVIIII. Cum ad Trebiam terrestre constitisset 1 bellum, interim circa Siciliam insulasque Italiae imminentes et a Sempronio consule et ante adventum eius terra marique res gestae. viginti quinqueremes cum mille ar- 2 matis ad depopulandam oram Italiae a Carthaginiensibus missae; novem Liparas, octo ad insulam Vulcani tenuerunt, tres in fretum advertit aestus. ad eas conspectas a 3 Messana duodecim naves ab Hierone rege Syracusanorum missae, qui tum forte Messanae erat consulem Romanum opperiens, nullo repugnante captas naves Messanam in portum deduxerunt. cognitum ex captivis, praeter viginti 4 naves, cuius ipsi classis essent, in Italiam missas quinque et triginta alias quinqueremes Siciliam petere ad sollicitandos veteres socios; Lilybaei occupandi praecipuam 5 curam esse; credere eadem tempestate, qua ipsi disiecti forent, eam quoque classem ad Aegatis insulas deiectam. haec sicut audita erant rex M. Aemilio praetori, cuius 6 Sicilia provincia erat, perscribit monetque, ut Lilybaeum firmo teneret praesidio. extemplo et circa a praetore ad 7 civitates missi legati tribunique suos ad curam custodiae intendere; ante omnia Lilybaeum teneri paratum bello edicto proposito, ut socii navales decem dierum cocta cibaria ad naves deferrent et, ubi signum datum esset, ne 8 quis moram conscendendi faceret; perque omnem oram qui ex speculis prospicerent adventantem hostium classem missi. itaque, quamquam de industria morati cur- 9 sum navium erant Carthaginienses, ut ante lucem accederent Lilybaeum, praesensum tamen est, quia et luna pernox erat et sublatis armamentis veniebant, extemplo datum 10 ex speculis signum et in oppido ad arma conclamatum est et in naves conscensum. pars militum in muris portarumque in stationibus, pars in navibus erant. et Carthagi- 11 nienses, quia rem fore haut cum inparatis cernebant, usque ad lucem portu se abstinuerunt, demendis armamentis eo tempore aptandaque ad pugnam classe absumpto. ubi inluxit, recepere classem in altum, ut spatium pugnae 12

esset exitumque liberum e portu naves hostium haberent. 13 nec Romani detrectavere pugnam et memoria circa ea ipsa loca gestarum rerum freti et militum multitudine ac

1

virtute.

L. Ubi in altum evecti sunt, Romanus conserere 2 pugnam et ex propinquo vires conferre velle; contra eludere Poenus et arte, non vi rem gerere naviumque quam 3 virorum aut armorum malle certamen facere. nam ut sociis navalibus adfatim instructam classem, ita inopem milite habebant, et sicubi conserta navis esset, hautqua4 quam par numerus armatorum ex ea pugnabat. quod ubi animadversum est, et Romanis multitudo sua auxit ani5 mum et paucitas illis minuit. extemplo septem naves Punicae circumventae, fugam ceterae ceperunt. mille et septingenti fuere in navibus captis milites nautaeque, in 6 his tres nobiles Carthaginiensium. classis Romana incolumis una tantum perforata navi, sed ea quoque ipsa reduce, in portum rediit.

7 Secundum hanc pugnam, nondum gnaris eius qui Messanae erant, Ti. Sempronius consul Messanam venit. 8 ei fretum intranti rex Hiero classem ornatam [armatam-] que obviam duxit, transgressusque ex regia in praetoriam navem, gratulatus sospitem cum exercitu et navibus advenisse precatusque prosperum ac felicem in Siciliam 9 transitum, statum deinde insulae et Carthaginiensium conata exposuit, pollicitusque est, (ut) quo animo priore bello populum Romanum iuvenis adiuvisset, eo senem 10 adiuturum, frumentum vestimentaque sese legionibus consulis sociisque navalibus gratis praebiturum: grande periculum Lilybaeo maritumisque civitatibus esse et quibus11 dam volentibus novas res fore. ob haec consuli nihil cunctandum visum, quin Lilybaeum classe peteret. et rex regiaque classis una profecti. navigantes inde, pugnatum ad Lilybaeum fusasque et captas hostium naves accepere.

1

LI. A Lilybaeo consul Hierone cum classe regia dimisso relictoque praetore ad tuendam Siciliae oram ipse in insulam Melitam, quae a Carthaginiensibus tenebatur, 2 traiecit. advenienti Hamilcar Gisgonis filius praefectus

praesidii cum paulo minus duobus milibus militum oppidumque cum insula traditur. inde post paucos dies reditum Lilybaeum, captivique et a consule et a praetore praeter insignes nobilitate viros sub corona venierunt. postquam ab ea parte satis tutam Siciliam censebat con- 3 sul, ad insulas Vulcani, quia fama erat stare ibi Punicam classem, traiecit, nec quisquam hostium circa eas insulas inventus. iam forte transmiserant ad vastandam Italiae 4 oram, depopulatoque Viboniensi agro urbem etiam terrebant. repetenti Siciliam consuli exscensio hostium in 5 agrum Viboniensem facta nuntiatur litteraeque ab senatu de transitu in Italiam Hannibalis et ut primo quoque tempore conlegae ferret auxilium missae traduntur. multis 6 simul anxius curis exercitum extemplo in naves inpositum Ariminum mari supero misit, Sexto Pomponio legato cum viginti quinque longis navibus Viboniensem agrum maritimamque oram Italiae tuendam adtribuit, M. Aemilio praetori quinquaginta navium classem explevit. ipse con- 7 positis Siciliae rebus decem navibus oram Italiae legens Ariminum pervenit. inde cum exercitu suo profectus ad Trebiam flumen conlegae coniungitur.

LII. Iam ambo consules et quidquid Romanarum i virium erat Hannibali oppositum aut illis copiis defendi posse Romanum imperium aut spem nullam aliam esse satis declarabat. tamen consul alter equestri proelio uno 2 et vulnere suo (et) minutus trahi rem malebat, recentis animi alter eoque ferocior nullam dilationem patiebatur. quod inter Trebiam Padumque agri est Galli tum incole- 3 bant, in duorum praepotentium populorum certamine per ambiguum favorem haut dubie gratiam victoris spectantes. id Romani, modo ne quid moverent, aequo satis, Poenus 4 periniquo animo ferebat, ab Gallis accitum se venisse ad liberandos eos dictitans. ob eam iram, simul ut praeda 5 militem aleret, duo milia peditum et mille equites, Numidas plerosque, mixtos quosdam et Gallos, populari omnem deinceps agrum usque ad Padi ripas iussit. egentes ope Galli, cum ad id dubios servassent animos, 6 coacti ab auctoribus iniuriae ad vindices futuros declinant legatisque ad consules missis auxilium Romanorum terrae

ob nimiam cultorum fidem in Romanos laboranti orant. 7 Cornelio nec causa nec tempus agendae rei placebat suspectaque ei gens erat cum ob infida multa facinora, tum, ut illa vetustate abolevissent, ob recentem Boiorum per8 fidiam; Sempronius contra continendis in fide sociis maximum vinculum esse primos qui eguissent ope defensos 9 censebat. tum conlega cunctante equitatum suum mille peditum iaculatoribus ferme admixtis ad defendendum 10 Gallicum agrum trans Trebiam mittit. sparsos et inconpositos ad hoc gravis praeda plerosque cum inopinatos invasissent, ingentem terrorem caedemque ac fugam usque ad castra stationesque hostium fecere: unde multitudine effusa pulsi rursus subsidio suorum proelium resti11 tuere. varia inde pugna sequentes [cedentes]que cum ad extremum aequassent certamen, maior tamen hostium Romanis fama victoriae fuit.

1 LIII. Ceterum nemini omnium maior iustiorque quam ipsi consuli videri; gaudio efferri, qua parte copiarum 2 alter consul victus foret, ea se vicisse: restitutos ac refectos militibus animos, nec quemquam esse praeter conlegam, qui dilatam dimicationem vellet; eum animo magis quam corpore aegrum memoria vulneris aciem ac tela 3 horrere; sed non esse cum aegro senescendum. quid enim ultra differri aut teri tempus? quem tertium consulem, 4 quem alium exercitum expectari? castra Carthaginiensium in Italia ac prope in conspectu urbis esse. non Siciliam ac Sardiniam victis ademptas nec cis Hiberum Hispaniam peti, set solo patrio terraque, in qua geniti forent, pelli 5 Romanos. 'quantum ingemiscant' inquit 'patres nostri circa moenia Carthaginis bellare soliti, si videant nos, progeniem suam, duos consules consularesque exercitus, in media Italia paventis intra castra, Poenum quod inter 6 Alpis Apenninumque agri sit, suae dicionis fecisse?' haec adsidens aegro conlegae, haec in praetorio prope contionabundus agere. stimulabat et tempus propincum comitiorum, ne in novos consules bellum differretur, et occasio in se unum vertendae gloriae, dum aeger conlega erat. 7 itaque nequiquam dissentiente Cornelio parari ad propincum certamen milites iubet.