A. C. 209. ad Romanos deficiunt. U. C. 543. de incauteque, fed potius cum verecunda gravitate: Indibilis et propiorque excufanti tranfitionem ut neceffariam,quam Mandonius glorianti eam velut primam occafionem raptam. Scire enim fe, transfugæ nomen exfecrabile veteribus fociis, novis fufpectum effe: neque eum fe reprehendere morem bominum, fi tamen anceps odium cauffa, non nomen, faciat. Merita inde fua in duces Karthaginienfes commemoravit, avaritiam contra eorum, fuperbiamque, et omnis generis injurias in se atque populares. Itaque corpus dumtaxat fuum ad id tempus apud eos fuiffe: animum jam pridem ibi esse, ubi jus ac fas crederent coli: ad Deos quoque confugere fupplices, qui nequeant bominum vim atque injurias pati. Se id Scipionem orare, ut tranfitio fibi nec fraudi apud eum, nec bonori fit: quales ex bac die experiundo cognorit, perinde opera eorum pretium faceret. Ita prorfus respondet facturum Romanus : nec pro transfugis habiturum, qui non duxerint focietatem ratam, ubi nec divini quidquam, nec humani fanctum effet. Productæ deinde in confpectum iis conjuges liberique lacrimantibus gaudio redduntur, atque eo die in hofpitium abducti. Poftero die fœdere accepta fides; dimiffique ad copias adducendas. Iifdem deinde caftris tendebant, donec ducibus iis ad hoftem perventum est. Ad Hafdru tendit Sci pio. prope XVIII. Proximus Karthaginienfium exercitus Hafbalem con- drubalis urbem Bæculam erat: pro caftris equitum ftationes habebat. In eas velites antefignanique, et qui primi agminis erant, advenientes ex itinere, priufquam caftris locum caperent, adeo contemtim inpetum fecerunt, ut facile adpareret, quid utrique parti animorum effet. In caftra trepida fuga compulfi equites funt: fignaque Romana portis prope ipfis inlata. Atque illo quidem die, irritatis tantum ad cer tamen Nocte U. C. 543- tamen animis, caftra Romani pofuerunt. Hafdrubal in tumulum copias recipit, plano campo in fummo patentem: fluvius ab tergo; ante circaque velut ripa præceps oram ejus omnem cingebat. Suberat et altera inferior fubmiffa faftigio planities: eam quoque altera crepido haud facilior in adfcenfum ambibat. In hunc inferiorem campum poftero die Hafdrubal, poftquam ftantem pro caftris hoftium aciem vidit, equites Numidas, leviumque armorum Baliares, et Afros dimifit. Scipio, circumvectus ordines fignaque, oftendebat, boftem, prædamnata fpe æquo dimicandi campo, captantem tumulos, loci fiducia, non virtutis armorumque, ftare in confpectu : fed altiora mænia babuisse Kartbaginem, quæ tranfcendiffet miles Romanus. Nec tumulos, nec arcem, ne mare quidem armis obftitiffe fuis: ad id fore altitudines, quas cepiffer jus, ut per præcipitia et prærupta falientes fugerent. am quoque fe illis fugam claufurum. Cohortefque duas, alteram tenere fauces vallis, per quam deferretur amnis, jubet; alteram, viam infidere, quæ ab urbe per tumuli obliqua in agros ferret: ipfe expeditos, qui pridie ftationes hoftium pepulerant, ad levem armaturam, infimo stantem fupercilio, ducit. Per afpreta primo, nihil aliud Adgreditur quam via inpediti, iere: deinde, ut fub ictum vene- hoftem. runt, telorum primo omnis generis vis ingens effusa eft in eos: ipfi contra, faxa, quæ locus ftrata paffim, omnia ferme miffilia, præbet, ingerere, non milites folum, fed etiam turba calonum inmixta armatis. Ceterum, quamquam adfcenfus difficilis erat, et prope obruebantur telis faxifque, adfuetudine tamen fuccedendi muros, et pertinacia animi, fubierunt primi. Qui, fimul cepere aliquid æqui loci, ubi firmo confifterent gradu, levem et concurfatorem hoftem, atque inter A. C. 209. U. C. 543. vallo tutum, quum procul miffilibus pugna eluditur, inftabilem eumdem ad cominus conferendas manus, expulerunt loco, et cum cæde magna in aciem altiori fuperftantem tumulo inpegere. Inde Scipio, juffis adverfus mediam evadere aciem victoribus, ceteras copias cum Lælio dividit; atque eum parte dextra tumuli circumire, donec mollioris adfcenfus viam inveniret, jubet ipfe ab læva, circuitu haud magno, in transverfos hoftes incurrit. Inde primo turbata acies est, dum ad circumfonantem undique clamorem flectere cornua et obvertere ordines volunt. Hoc tumultu et Lælius fubiit; et, dum pedem referunt, ne ab tergo vulnerarentur, laxata prima acies, locufque ad evadendum et mediis datus eft ; qui per tam iniquum locum, ftantibus integris ordinibus, elephantifque ante figna locatis, numquam evafiffent. Quum ab omni parte cædes fieret, Scipio, qui lævo cornu in dextrum incucurrerat, maxime in nuda hoftium latera pugnabat. Et jam ne fugæ quidem patebat locus: nam et stationes utrimque Romanæ dextra lævaque infederant vias et portam caftrorum ducis principumque fuga clauferat; addita trepidatione elephantorum, quos territos æque atque hoftes timebant. Cæfa igitur ad octo millia hominum. Vincit. XIX. Hafdrubal jam ante, quam dimicaret, pecunia rapta, elephantifque præmiffis, quam plurimos poterat, de fuga excipiens, præter Tagum flumen ad Pyrenæum tendit. Scipio, caftris hoftium potitus, quum præter libera capita omnem prædam militibus conceffiffet, in recenfendis captivis decem millia peditum, duo millia equitum invenit: ex iis Hifpanos fine pretio omnes domum dimifit: Afros vendere quæftorem juffit. Circumfufa inde multitudo Hispanorum, et ante Quum A. C. 209. ante deditorum, et pridie captorum, regem eum in-U. C. 543genti confenfu adpellavit. Tum Scipio, filentio per præconem facto, fibi maximum nomen imperatoris effe, Scipio vetat dixit, quo fe milites fui adpellassent: regium nomen alibi se regem adpellari. magnum, Romæ intolerabile effe. Regalem animum in fe effe, fi id in bominis ingenio ampliffimum ducerent, tacite judicarent; vocis ufurpatione abftinerent. Sensere etiam barbari magnitudinem animi; cujus miraculo nominis alii mortales ftuperent, id ex tam alto faftigio adfpernantis. Dona inde regulis principibusque Hispanorum divifa, et ex magna copia captorum equorum trecentos, quos vellet, eligere Indibilem juffit. Afros venderet juffu imperatoris quæftor, puerum adultum inter eos forma infigni, quum audiffet regii generis effe, ad Scipionem mifit: quem quum percunctaretur Scipio, quis, et cujus, et cur id ætatis in caftris fuiffet? Numidam effe, ait; Maffivam populares vo- Maffiva care: orbum a patre relictum, apud maternum avum Ga- Numida. lam, regem Numidarum, edu&tum, cum avunculo Mafinissa, qui nuper cum equitatu fubfidio Karthaginienfibus veniffet, in Hifpaniam trajeciffe. Probibitum propter ætatem a Masinissa, numquam ante prælium iniiffe. Eo die, quo pugnatum cum Romanis effet, infcio avunculo, clam armis equoque fumto, in aciem exiffe: ibi, prolapfo equo effufum in præceps, captum ab Romanis effe. Scipio, quum adfervari Numidam juffiffet, quæ pro tribunali agenda erant, peragit inde, quum fe in prætorium recepiffet, vocatum eum interrogat, velletne ad Mafinissam reverti? Quum, effufis gaudio lacrimis, cupere vero, diceret; tum puero annulum aureum, tunicam lato clavo cum Hifpano fagulo et aurea fibula, equumque ornatum donat, juffifque profequi, quoad vellet, equitibus dimifit. U. C. 543. A. C. 209. XX. De bello inde confilium habitum : et, auctoribus quibufdam, ut confeftim Hafdrubalem confequeretur, anceps id ratus, ne Mago atque Hafdrubal cum eo jungerent copias, præfidio tantum ad infidendum Pyrenæum miffo, ipfe reliquum æftatis recipiendis in fidem Hifpaniæ populis abfumfit. Paucis poft prælium factum ad Bæculam diebus, quum Scipio, rediens jam Tarraconem, faltu Caftulonenfi exceffiffet, Haf, drubal Gifgonis filius et Mago imperatores ex ulteriore Hifpania ad Hafdrubalem venere, ferum poft male geftam rem auxilium; confilio in cetera exfequenda belli haud parum opportuni. Ibi conferentibus, quid in cujufque provinciæ regione animorum Hifpanis effet, unus Hafdrubal Gifgonis, ultimam Hifpaniæ oram, quæ ad Oceanum et Gades vergit, ignaram adhuc Ro, manorum effe, eoque Karthaginienfibus fatis fidam, Pœnorum cenfebat. Inter Hafdrubalem alterum et Magonem conftabat, beneficis Scipionis occupatos omnium animos publice privatimque effe: nec tranfitionibus finem ante fore, quam omnes Hifpani milites aut in ultima Hifpaniae amoti, aut traducti in Galliam forent. Itaque, etiamfi fenatus Karthaginienfium non cenfuiffet, eundum tamen Hafdrubali fuiffe in Italiam, ubi belli caput rerumque fumma effet; fimul, ut Hifpanos omnes procul ab nomine Scipionis ex Hifpania abduceret: exercitum ejus, cum tranfitionibus, tum adverfo prælio inminutum, Hifpanis repleri militibus. Et Magonem, Hafdrubali, Gifgonis filio, tradito exercitu, ipfum cum grandi pecunia ad conducenda mercede auxilia in Baliares trajicere. Hafdrubalem Gifgonis cum exercitu penitus in Lufitaniam abire, nec cum Romanis manus conferere. Mafiniffe ex omni equitatu, quod roboris esset, tria millia equitum expleri; eumque vagum per citeriorem Hifpaniam fociis opem ferre, boftium oppida atque agros po concilia. pulari: |