Immagini della pagina
PDF
ePub

EX C. SALLVSTI CRISPI HISTORIARVM

LIBRO SECVNDO

ORATIO C. AVRELI COTTAE CONSVLIS

AD POPVLVM ROMANVM.

(Hist. fragm. 2, 50 Kr. 2. 41 D. 2, 47 M.)

Quirites, multa mihi pericula domi militiaeque, multa advorsa fuere; quorum alia toleravi, partim reppuli deorum auxiliis et virtute mea: in quis omnibus numquam animus negotio defuit neque decretis labos: malae secundaeque res opes, non 2 ingenium mihi mutabant. at contra in his miseriis cuncta me cum fortuna deseruere. praeterea senectus, per se gravis, curam

1. multa mihi pericula etc.: im Jahre 663 (91) setzte der Volkstribun Q. Varius gegen die Intercession seiner Kollegen eine wider die Optimaten gerichtete lex de maiestate durch, welche eine Untersuchung über diejenigen verhängte, durch deren Schuld (dolo malo) der Bundesgenossenkrieg veranlafst worden sei. Dieses Gesetz, nach welchem zwei Jahre darauf der Urheber Varius selbst verurteilt wurde, brachte viele angesehene Männer vor Gericht, unter ihnen auch C. Cotta, als er sich im oben genannten Jahre um das Tribunat bewarb. Er ging am Ende desselben oder zu Anfang des folgenden Jahres in die Verbannung; Cic. de or. 3, 11 C. Cotta ... depulsus per invidiam tribunatu... eiectus est e civitate. Im Jahre 672 (82) ermöglichte ihm Sullas Sieg die Rückkehr nach Rom.

partim: das einzige Mal, wo Sall. diese Wortform unzweideutig als Objekt im Accusativ gebraucht, wie

sie hier und da auch bei Cic. u. A. begegnet; sonst immer (auch Iug. 89, 1, vgl. 13, 2. 19, 5. 29, 2. 38, 5. 40, 2. 83, 3 mit alii im zweiten Glied; aufserdem Cat. 50, 1) adverbial; aber nie mit partit. Gen. an Subjektstelle, wie Cic. de or. 2, 308 multa ... multa; sed eorum partim ita levia sunt, ut ... partim sunt eius modi, ut Die gewöhnliche Accus.-form vgl. lug. 85, 13 quae. solent, eorum partem vidi, alia egomet gessi.

animus negotio etc.: zuerst verlangt ein schwieriges Geschäft, das zu thun vorliegt, Mut zum Entschlufs (Entschlossenheit), das Beschlossene aber erfordert dann andauernde Anstrengung bei der Ausführung. Vgl. Cat. 1, 6.

malae secundaeque res etc.: 'der Glückswechsel ändert nur' etc. 2. cuncta: nämlich animus, laborum patientia, vis ingeni.

senectus: übertreibend; Cotta war 630 (124) geboren und stand also damals höchstens im fünfzigsten

duplicat, cui misero acta iam aetate ne mortem quidem honestam sperare licet. nam si parricida vostri sum et bis genitus hic deos 3 penatis meos patriamque et summum imperium vilia habeo, quis mihi vivo cruciatus satis est aut quae poena mortuo? quin omnia memorata apud inferos supplicia scelere meo vici. a prima adu- 4 lescentia in ore vostro privatus et in magistratibus egi: qui lingua, qui consilio meo, qui pecunia voluere, usi sunt; neque ego callidam facundiam neque ingenium ad male faciundum exercui; avidissumus privatae gratiae maxumas inimicitias pro re publica suscepi; quis victus cum illa simul cum egens alienae opis plura mala exspectarem, vos, Quirites, rursus mihi patriam deosque penatis cum ingenti dignitate dedistis. pro quibus beneficiis vix 5 satis gratus videar, si singulis animam, quam nequeo, conces

Lebensjahre, vgl. zu Cat. 49, 2; or. Macr. 23.

cui: vorher ist meam oder mihi hinzuzudenken, also die Anknüpfung wie Or. Phil. 12.

3. bis genitus: vgl. zu Iug. 42, 4 und oben zu § 1.

quis... cruciatus etc.: vgl. Cat. 51, 15.

memorata apud inferos supplicia: die Kürze des Ausdrucks wie bei domi poenas metuunt lug. 79, 7. Zum Gedanken Cat. 52, 13.

vici: 'ich habe überboten' (Clefs): der Sinn durch alle jene Höllenqualen lässt sich meine Schuld nicht austilgen.

4. magistratibus: Cotta durfte wie L. Philippus, sich rühmen die Ehrenstellen ohne die üblichen Spenden an das Volk erlangt zu haben (Cic. de off. 2, 59 vgl. Q. Cic. de pet. cons. 47). Welche Amter als Vorstufen zum Konsulat und wann er sie bekleidete, ist unbekannt.

qui... voluere: das Infinitivobj. aus dem Hauptsatze zu ergänzen; vgl. u. a. Or. Phil. 10; unten § 5. lingua: Cotta war als gerichtlicher Redner, besonders als Verteidiger, vielfach thätig. S. die Vorbemerkungen.

callidam facundiam: zu Cat. 53, 3. avidissumus

...

gratiae: an

Stelle eines koncessiven Satzes. quis: nämlich inimicitiis; wegen der Sache zu § 1.

cum illa simul: der Sieg der Marianer erfolgte bald nach Cottas Verbannung, und durch die Ereignisse der Zeit, in welche die letztere fiel (die Aufhebung der Gesetze des M. Livius Drusus, dessen Ermordung, den Bundesgenossenkrieg) wurde jener Sieg unmittelbar vorbereitet.

5. si... concesserim: man denke sich den ganz allgemeinen und positiven Satz animam si quis alleri concessit, satis gratus videtur; aus dieser Grundform läfst sich das Wesen der obigen Konstruktion erkennen, worin videar und concesserim potentiale Konjunktive sind.

Wegen des Gedankens vgl. Cic. ad fam. 1, 4, 3 si vitam pro tua dignitate profundam, nullam partem videar meritorum adsecutus. In unserer Stelle indessen ist nicht sowohl von einem Sterben für Andere und zu ihrem Besten, als vielmehr von einem Hingeben, Schenken des Lebens, als des höchsten aber unveräufserlichen Gutes, an dieselben die Rede. Der ganze Zusammenhang ist dieser: pro quibus benef. quamquam vix. sat. gr. videar, si sing, an. concesserim, tamen id facere nequeo, quia vila

serim: nam vita et mors iura naturae sunt; ut sine dedecore cum civibus fama et fortunis integer agas, id dono datur atque accipitur. 6 Consules nos fecistis, Quirites, domi bellique impeditissuma re publica. namque imperatores Hispaniae stipendium milites arma frumentum poscunt, et id res cogit, quoniam defectione sociorum et Sertori per montis fuga neque manu certare pos7 sunt neque utilia parare. exercitus in Asia Ciliciaque ob nimias opes Mithridatis aluntur, Macedonia plena hostium est nec minus Italiae marituma et provinciarum, cum interim vectigalia parva et bellis incerta vix partem sumptuum sustinent: ita classe, 8 quae commeatus tuebatur, minore quam antea navigamus. haec si dolo aut socordia nostra contracta sunt, agite, ut monet ira, supplicium sumite: sin fortuna communis asperior est, qua re indigna vobis nobisque et re publica incipitis?

9 Atque ego, cuius aetati mors propior est, non deprecor, si quid ea vobis incommodi demitur: neque mox ingenio corporis

etc., so dafs der Satz nam vita etc. die Erläuterung zu dem quam (concedere) nequeo enthält.

ut sine etc.: die beiden Teile des Prädikats, das sine dedecore agere cum civibus und fama et fortunis integer entsprechen den beiden folgenden dare und accipere.

6. utilia: = quae usui sunt bello oder kurz belli usum wie lug. 84, 3. utilia parare steht in Bezug auf defect. sociorum, das andere manu certare (= comminus congredi vgl. lug. 57, 4) auf Sertori per montis fuga.

7. cum interim . . . sustinent: vgl. Or. Phil. 17; Ep. Pomp. 2; Or. Macr. 6. Der Indikativ nach der Regel.

[merged small][ocr errors]

navigamus: ita fit, ut. navigemus. classe etc. verkürzt aus classe, quae commeatus tuebatur, imminuta minore nunc quam antea navigamus.

8. nostra: im Gegensatze dann communis d. i. et vostra et nostra. Auf der einen Seite die persönliche Schuld des einzelnen, auf der andern das von niemand verschuldete allgemeine Geschick.

qua re in direkter Frage, gehört der Umgangssprache an.

9. neque... fecerim: das Ganze ist so zu erklären: neque honestius mihi futurum sit mox (= id quod mox fieri necesse est) ingenio corporis quam nunc pro vestra salute finem vitae fecisse, oder statt des Infinitivs nach deutscher Weise si mox ing. corp. quam si ... fecerim; es ist also fecerim ein Konj. Perf. im potentialen Sinne, der aber einen Konj. Fut. exacti vertritt. Der Ausdruck finem vitae facere hat für beide Glieder den neutralen Sinn den Tod finden' oder aufhören zu leben' (vgl. lug. 53, 3); denn auch im zweiten Teile des Satzes, pro vostra etc., redet Cotta nicht vom Selbstmord, sondern vom Erleiden des ihm angedrohten Todes, in Bezug auf das vorhergehende non deprecor (mortem), si quid ea (mihi a vabis illata) vobis incommodi demitur.

ingenio: in der Bedeutung 'natürliche Beschaffenheit' wie in zwei Fragmenten des Sallust, Hist. 1, 61 Kr. 1, 67 k. A. duas insulas constabat suopte ingenio alimenta

honestius quam pro vostra salute finem vitae fecerim. adsum en 10 C. Cotta consul; facio quod saepe maiores asperis bellis fecere: voveo dedoque me pro re publica. quam deinde cui mandetis 11 circumspicite; nam talem honorem bonus nemo volet, cum fortunae et maris et belli ab aliis acti ratio reddunda aut turpiter moriundum sit. tantum modo in animis habetote non me ob 12 scelus aut avaritiam caesum, sed volentem pro maxumis beneficiis animam dono dedisse. per vos, Quirites, et gloriam ma- 13 iorum, tolerate advorsa et consulite rei publicae! multa cura 14 summo imperio inest, multi ingentes labores; quos nequiquam abnuitis et pacis opulentiam quaeritis, cum omnes provinciae regna maria terraeque aspera aut fessa bellis sint.

mortalibus gignere und Hist. 3, 17 castrisque conlatis pugna tamen ingenio loci prohibebatur; Tac. Hist. 5, 14 latitudo camporum suopte ingenio humentium. Dem natürlichen Tode wird dann der für das allgemeine Beste erlittene Tod gegenübergestellt.

...

10. maiores etc.: Cic. Tusc. 1, 89 quae quidem (mors) si timeretur, non L. Brutus in proelio concidisset; non cum Latinis decertans pater Decius, cum Etruscis filius, cum Pyrrho nepos se hostium

telis obiecissent; non uno bello pro patria cadentis Scipiones Hispania vidisset, Paulum et Geminum Cannae, Venusia Marcellum, Litana Albinum, Lucani Gracchum.

11. belli ... acti: 'des von andern betriebenen Krieges (für welchen also auch nur diese selbst verantwortlich sein können)'. maris und belli . . . acti hängen beide von fortunae ab.

13. per vos etc.: zu Iug. 14, 25. 14. summo imperio: hier vostro oder populi Romani zu supplieren.

EX C. SALLVSTI CRISPI HISTORIARVM

LIBRO SECVNDO

EPISTVLA CN. POMPEI

AD SENATVM.

(Hist. fragm. 3, 1 Kr. 2, 96 D. 2, 98 M.)

Si advorsus vos patriamque et deos penatis .tot labores et pericula suscepissem, quotiens a prima adulescentia ductu meo scelestissumi hostes fusi et vobis salus quaesita est, nihil amplius in absentem me statuissetis quam adhuc agitis, patres conscripti:

1. a prima adulescentia etc.: schon 671 (83) in seinem dreiundzwanzigsten Lebensjahre hatte Pompejus an der Spitze eines im Picenischen auf eigene Hand geworbenen Heeres gegen die Marianer siegreich gekämpft und seine Truppen dem zurückkehrenden Sulla zugeführt; ein Jahr später hatte er den Konsul Carbo in Sicilien, und wieder ein Jahr nachher in Afrika den Cn. Domitius und den König von Numidien, Hiarbas, besiegt und getötet und über Afrika triumphiert. Nach Besiegung des Lepidus (s. die Vorbem. z. R. des Lepidus S. 237) wurde er, der Ritter und erst neunundzwanzig Jahre alt, cum imperio proconsulari nach dem diesseitigen Spanien geschickt, also allerdings contra aetatem, aber nicht wider seinen Willen (s. Mommsen R. G. 1117, 28 f.); er brach dahin noch im Jahre 677 (77) auf (s. R. v. Bieńkowski, Chronologie des Sertor. Kriegs in Wiener Studien XIII 210).

[ocr errors]

Von jener Aussendung sagt Cicero (de imp. Cn. Pomp. 62) quid tam inusitatum quam ut, cum duo consules clarissimi fortissimique essent, eques Romanus ad bellum maximum formidulosissimumque pro consule mitteretur? missus est: quo quidem tempore cum esset non nemo in senatu qui diceret non oportere mitti hominem privatum pro consule, L. Philippus (Konsul 91, s. S. 237) dixisse dicitur, non se illum sua sententia pro consule, sed pro consulibus mittere. Sallust sagt in einem Fragment (Hist. 3, 6 Kr.) 'sed Pompeius a prima adulescentia sermone fautorum similem fore se credens Alexandro regi facta consultaque eius quidem aemulatus erat'.

nihil

statuissetis etc.: 'ihr hättet nichts Ärgeres (amplius eig. Weitergehendes')... beschliefsen können, als ihr (bisher gethan habt und) noch jetzt thut'.

« IndietroContinua »